Piosenki na wakacje
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
1) śpiewa ze słuchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z akompaniamentem) minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym:
a) piosenki z repertuaru dziecięcego, młodzieżowego, popularnego i ludowego,
b) wybrane pieśni (w tym artystyczne i patriotyczne),
c) kanony;
3) śpiewa, dbając o emisję i higienę głosu, stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i inne, zachowując naturalne właściwości głosu;
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
2) rozpoznaje ze słuchu:
c) podstawowe formy muzyczne: AB, ABA, ABA1, rondo i wariacje,
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1 .Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, pauza, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje, pieśń, opera, balet, operetka, musical, koncert, symfonia;
4) faktury muzycznej: homofoniczna, polifoniczna.
wymieniać utwory o tematyce wakacyjnej;
określać faktury: homofonię i polifonię oraz budowę utworów muzycznych;
rozróżniać utwory wykonywane a cappella i z akompaniamentem;
Piosenki – utwory wokalne
Muzyka wokalnaMuzyka wokalna to muzyka przeznaczona do śpiewu. Utwory wokalne posiadają tekst słowny, który ilustrowany melodią nadaje muzyce cechy programowe. To właśnie dzięki temu, oddziałuje ona na słuchacza bardziej wyraziście niż muzyka instrumentalna. Do utworów wokalnych należą piosenki, które mogą być wykonywane a cappellaa cappella (bez towarzyszenia instrumentu) lub z akompaniamentemakompaniamentem jednego instrumentu (np. fortepianu lub gitary), grupy instrumentów lub orkiestry.
Piosenki mogą mieć różną budowę (np. budowa zwrotkowa, AB, ABA, kanon), inne metrummetrum, tempo, charakter i nastrój. Ze względu na tekst, wyróżniamy piosenki dziecięce, młodzieżowe, miłosne, patriotyczne, religijne, biesiadne i inne.
Istnieje wiele piosenek, które opowiadają o lecie. Wybrane tytuły znajdziesz na poniższej ilustracji.
Faktura i budowa piosenek (utworów muzycznych)
Faktura opisuje współdziałanie harmonii i melodii. Melodia przeplatając się z harmonią, tworzą konstrukcję muzyczną, jaką jest utwór.
W utworach kompozytorzy w różny sposób wykorzystują bogatą gamę środków technicznych. Jednym z głównych jest - technika użycia współbrzmień i prowadzenia głosów, którą wyróżniają faktury:
1) homofonicznahomofoniczna – prowadzenie jednej głównej melodii;
- melodia z tekstem i akompaniamentem instrumentalnym (piosenka),
2) polifonicznapolifoniczna- równoczesne prowadzenie kilku samodzielnych pod względem rytmicznym i melodycznym, lecz równorzędnych głosów wokalnych lub instrumentalnych, np. fuga, kanon;
- kanon – jeden z najstarszych typów techniki polifonicznej opartej na ścisłej imitacjiimitacji. W kanonie, tę samą linię melodyczną głosu rozpoczynającego, powtarzają kolejno z pewnym opóźnieniem wszystkie występujące głosy (2, 3, 4 lub nawet więcej). Przedstawiono to na poniższym schemacie, gdzie M to melodia.
1. Budowa piosenki jest procesem przemyślanym. Komponowaniem muzyki (w tym i piosenek) nie rządzi przypadek, lecz zasady. Jedną z nich jest zasada powtarzania, inną – kontrastu. Przez stosowanie powtarzania i kontrastu powstały formy muzyczne:
1) zwrotkowa – w piosenkach zwrotkowych występują zwrotki, które mają tę samą melodię, a po każdej zwrotce wraca melodia zwana refrenem. Schemat takiej piosenki przedstawiono poniżej, gdzie Z to zwrotka, w której w kolejnych powtórzeniach zmienia się tekst, R to refren, w którym za każdym razem występuje ta sama melodia i tekst.
Niektóre piosenki mają tylko zwrotki – ta sama melodia ze zmieniającym się tekstem, bez refrenu - schemat:
Bywają też takie piosenki, w których melodia do każdej ze zwrotek jest inna, wówczas możemy ją przedstawić następująco:
2) AB – w niektórych utworach instrumentalnych i piosenkach występują dwie kontrastujące części: A i B. W części B może pojawić się zupełnie nowy pomysł muzyczny, ale różnice między częściami mogą dotyczyć również tonacji, charakteru, itd.
3) ABA (ABA1) – w tym trzyczęściowym utworze (lub piosence) po dwóch kontrastujących częściach A i B, wraca część pierwsza A: ABA. Bywa, że kompozytor w powtarzanej na koniec części A wprowadza pewne zmiany, np. wzbogaca ją, wydłuża lub skraca. Wówczas kompozycja ma budowę: ABA1.
1. Budowę utworu można przedstawić za pomocą pisma obrazkowego lub rysunku, a także układać formy muzyczne z kartoników. Należy dokładnie wysłuchać muzyki, aby w wyobraźni powstał jej plan i obraz.
Budowę utworu można przedstawić za pomocą pisma obrazkowego lub rysunku, a także układać formy muzyczne z kartoników. Należy dokładnie wysłuchać muzyki, aby w wyobraźni powstał jej plan i obraz.
Śpiewamy piosenkę
Gonię słońce gorące
1. Kiedy się zaczyna marzyć,
wszystko może się wydarzyć.
Rzeczy dziwne, osobliwe
i zupełnie nieprawdziwe.
Gonię słońce gorące po łące,
po łące zielonej jak rzeka.
Gonię słońce gorące po łące,
a ono przede mną ucieka.
To się skryje w traw czuprynę,
drzewom w liściach przyda złota,
zawsze skore do zabawy,
kiedy przyjdzie mu ochota.
2. Nie dowierza mama z tatą
cóż poradzić mogę na to?
A tak byłoby ciekawie
razem gonić słońce w trawie.
Gonię słońce gorące po łące,
po łące zielonej jak rzeka.
Gonię słońce gorące po łące,
a ono przede mną ucieka.
To się skryje w traw czuprynę,
drzewom w liściach przyda złota,
zawsze skore do zabawy,
kiedy przyjdzie mu ochota.
3. To się skryje w traw czuprynę,
drzewom w liściach przyda złota,
zawsze skore do zabawy,
kiedy przyjdzie mu ochota.
Tekst piosenki opowiada o marzeniach, o radości i słońcu. W piękne, słoneczne i ciepłe dni, czujemy się beztrosko. Mogą się wtedy zdarzyć różne, nawet niewiarygodne przygody. Piosenka wykonana jest z akompaniamentem fortepianu. Poszczególne części oddziela wstęp instrumentalny.
W zielonym lesie
1. W zielonym lesie, nad brzegiem rzeczki
turysta jadł śniadanie,
gdy wtem usłyszał głos kukułeczki,
wesołe jej kukanie.
Głos podobał się turyście,
kukułeczki szukał.
Nie odnalazł oczywiście,
bo to harcerz kukał.
2. W zielonym lesie o samym świcie
zbierała babka grzyby,
gdy wtem rozległo się wilka wycie
i łosia głos jak gdyby.
Babce się zjeżyły włosy,
uwierzyła w kawał,
nie wiedziała, że te głosy
pewien druh udawał.
3. W zielonym lesie pod koniec wiosny
słyszano lwie pomruki.
Struchleli ludzie, przelękły się sosny,
zadrżały dęby, buki.
Ja podszedłem całkiem blisko,
no bo, mówiąc szczerze,
to nie mogło mruczeć lwisko,
mogli zaś harcerze.
Piosenka nie ma wyraźnie oddzielonego refrenu. Piosenka składa się z 3 zwrotek. W melodii każdej zwrotki można odszukać części, z których skrajne powtarzają się z innymi zakończeniami.
Tekst piosenki opowiada o letnich, wakacyjnych żartach, których dopuszczał się harcerz: naśladował on odgłosy kukułki, wilka i lwa. Nabrał i przestraszył turystę, babcię i grupę ludzi. Piosenka bardzo pogodna, wakacyjna. Piosenka wykonana jest z akompaniamentem gitary.
Kanon letni
Kanon letni (Sumer is icumen in) pochodzi z połowy XIII wieku i jest najstarszym zachowanym kanonem. Rękopis tego sześciogłosowego kanonu przechowywany jest obecnie w Bibliotece Brytyjskiej. Kanon letni to utwór zbudowany z dwóch różnych kanonów brzmiących jednocześnie: K1 – 4 głosy, K2 – 2 głosy.
1. Liczba głosów w kanonie podwójnym jest sumą głosów w pierwszym i drugim kanonie (4+2).
Przed Tobą skomplikowane zadanie, a polecenie zostało rozbite na trzy części.
Przyszło lato, kukułeczko,
Śpiewaj, ptaku mój.
Niech się lasy rozlegają
Słodkim twym ku‑ku.
Nuć ku‑ku.
Wprawdzie trudno ciebie zoczyć,
Gdy śpiewasz „ku‑ku”,
Ale głos twój wszędzie słychać,
Echo dzwoni tu:
ku‑ku, ku‑ku przez cały dzień
Od świtu aż do samego snu.
Nuć ku‑ku, o nuć ku‑ku.
W utworze polifonia połączona jest z ilustracyjnością – naśladowanie głosu kukułki. Melodia i harmonia nawiązują do muzyki ludowej. Kanon wykonany jest a cappella, czyli bez akompaniamentu instrumentalnego.
Zadania
W utworach muzycznych można wyróżnić faktury:
- polifoniczną
- zwrotkową
- homofoniczną
Uzupełnij zdanie.
tej samej linii melodycznej, innych linii melodycznych
Kanon to realizacja ...................................................... kolejno przez wszystkie głosy z pewnym opóźnieniem.
Równoczesne prowadzenie kilku samodzielnych pod względem rytmicznym i melodycznym, lecz równorzędnych głosów wokalnych lub instrumentalnych to:
- polifonia
- homofonia
- monofonia
Zaznacz zdania prawdziwe.
- Sumer is icumen in to tzw. kanon zimowy.
- Kanon letni pochodzi z I połowy XI wieku.
- Rękopis Kanonu letniego przechowywany jest w Bibliotece Brytyjskiej.
- Kanon letni to utwór zbudowany z dwóch różnych kanonów brzmiących jednoczenie.
- Kanon pierwszy złożony jest z 2 głosów a drugi kanon z 3 głosów
Słownik pojęć
śpiew bez towarzyszenia instrumentów.
(z wł. accompagnamento=towarzyszenie) – partia instrumentalna towarzysząca głównej partii melodycznej, wykonywanej przez głos solowy, instrument, chór lub orkiestrę; akompaniament spełnia rolę uzupełnienia harmonicznego, rytmicznego lub kolorystycznego w wykonywanym utworze.
z łac. factura = wykonanie czegoś, obróbka, budowa; rodzaj użytych przez kompozytora środków technicznych i sposób ich realizowania w kompozycji; […] technika użycia współbrzmień i prowadzenia głosów […]; f. homofoniczna i polifoniczna.
faktura polegająca na opieraniu jednej głównej melodii, znajdującej się zwykle w glosie najwyższym, na współbrzmieniach harmonicznych.
technika kompozytorska stosowana szczególnie w utworach polifonicznych […] polegająca na powtarzaniu pewnego fragmentu melodycznego, występującego w jednym głosie, przez inny glos lub kolejno przez różne głosy.
zasada regularnego następstwa naturalnych akcentów w rytmicznym przebiegu utworu.
typ techniki kompozytorskiej polegającej na równoczesnym prowadzeniu kilku samodzielnych pod względem rytmicznym i melodycznym, lecz równorzędnych głosów wokalnych lub instrumentalnych.
odcinek stale powtarzającego się schematu metrycznego w utworze lub w jego części, ograniczony kreskami taktowymi.
przeznaczona do wykonania przez głosy ludzkie: solo lub w zespole (ansambl, chór); wykonywana bez towarzyszenia instrumentów — a cappella, z akompaniamentem — wokalno‑instrumentalna.
Źródła:
J. Habela, Słowniczek muzyczny, Wydawnictwo PWM, Kraków 1988
Słownik muzyki, pod red. W. Marchwicy, Zielona Sowa, Warszawa 2006
Biblioteka muzyczna
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dy6PK9Pej
Nagranie pierwszej melodii kanonu letniego wykonanej przez jeden męski głos. Melodia jest dość prosta, rytmiczna. Mężczyzna śpiewa tekst Sing ku ku.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dy6PK9Pej
Nagranie drugiej melodii kanonu letniego wykonanej przez jeden męski głos. Melodia jest bardziej skomplikowana, skoczna, wesoła. Mężczyzna śpiewa dużo bardziej skomplikowany tekst w starym języku angielskim.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dy6PK9Pej
Nagranie piosenki Gonię słońce gorące autorstwa: Aleksandra Pałaca i Elżbiety Szeptyńskiej. Piosenkę wykonuje chór dziecięcy z akompaniamentem fortepianu. Zwrotki są utrzymane w tempie umiarkowanym, marzycielskie. Refren z tekstem: “Gonię słońce gorące po łące ….a ono przede mną ucieka” jest dużo weselszy, szybszy, ruchliwy.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dy6PK9Pej
Na nagraniu piosenka Jerzego Wasowskiego i Romana Pisarskiego "W zielonym lesie". Piosenkę wykonuje kobieta z akompaniamentem gitary. Piosenka jest żartobliwa, wesoła, w tempie umiarkowanym, w charakterze lekkiego walczyka.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dy6PK9Pej
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny „Kanon letni”.
Bibliografia
Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995