Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1Wu55JbGVoxa1
Na zdjęciu orkiestra wojskowa. Na pierwszym planie werblista, za nim żołnierze grający na instrumentach dętych. Wszyscy ubrani są w mundury w deseń moro. Temat lekcji: Piosenki w mundurze.

Piosenki w mundurze

Źródło: online-skills.

Ważne daty

1914 – powstanie wiersza Białe róże autorstwa Jana Emila Lankau

1914 – powstanie piosenki Pierwsza kadrowa

1918 – adaptacja pieśni Rozkwitały pąki białych róż na potrzeby kabaretu literackiego Czarny Kot i wzrost jej popularności

1933 – stworzenie pieśni Serce w plecaku przez Michała Zielińskiego

1944 – powstanie pieśni Czerwone maki na Monte Cassino

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1bt79le7sxbv
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

1. W zakresie śpiewu. Uczeń:

1) śpiewa ze słuchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z akompaniamentem) minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym:

B) wybrane pieśni (patriotyczne).

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):

C) polskich pieśni patriotycznych,

3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1. zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.

Nauczysz się

charakteryzować pieśni wojskowe;

wymieniać najważniejsze polskie piosenki żołnierskie;

śpiewać wybrane polskie pieśni: Rozkwitały pąki białych róż, Serce w plecaku, Pierwsza kadrowaCzerwone maki na Monte Cassino.

Piosenki wojskowe

R1bkgRXIHIDFQ1
Polskie wojsko, online-skills, CC BY 3.0

Pieśni oraz piosenki towarzyszą wojsku od zarania dziejów. Ich przeznaczenie może być różne. Część pieśni wojskowych ma na celu umacnianie ducha patriotyzmu, a także szacunek do historii oraz kultury własnego kraju. Inne pozwalają na poprawę humoru, co jest potrzebne w warunkach zagrożenia życia. Wyróżnić można marszeMarszmarsze, które umożliwiały kroczącym żołnierzom równe stawianie kroków. Towarzyszyły wojskowym podczas przemarszów, paradParadaparad, defiladDefiladadefilad czy musztrMusztramusztr. Instrumentem mocno związanym z wojskiem oraz przemarszami żołnierzy jest werbel, na którym grał dobosz. Miał on wybijać na bębnie rytm, umożliwiający wszystkim równe maszerowanie.

R9IQTy2yF4kPX1
Ilustracja przedstawia doboszy, czyli werblistów w orkiestrze wojskowej, grających na bębnach podczas parady. Dobosze ubrani są w czerwone mundury z białymi pasami. W tle ludzie siedzący przy stolikach. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: Grajek grający na bębnie; dobosze w wojskach europejskich pojawili się w końcu średniowiecza; zadaniem dobosza było wybijanie taktu w marszu; w Polsce pierwotnie zwano dobosza bębnicą, od szesnastego wieku doboszem, w osiemnastym i na początku dziewiętnastego wieku pałkarzem.
Dobosze - werbliści orkiestry wojskowej podczas parady, online-skills, CC BY 3.0

Rozkwitały pąki białych róż

Rozkwitały pąki białych róż to polska pieśń żołnierska oraz patriotyczna. Jest też znana pod nazwą Białe róże. Jej pierwowzorem był wiersz Jana Emila Lankau stworzony w 1914 roku. Pieśń zyskała szczególną popularność po tym, kiedy została zaadaptowana na potrzeby kabaretu literackiego Czarny Kot w 1918 roku. Była jedną z najchętniej wykonywanych pieśni żołnierskich podczas II Wojny Światowej. Została nawet opublikowana w konspiracyjnym Śpiewniku domowym.

RvqD4QQnAPTgi
Ilustracja interaktywna przedstawia Kazimierza Wroczyńskiego. Mężczyzna ukazany jest w pozycji frontalnej. Ma na sobie czarny melonik, koszulę z krawatem oraz płaszcz. Poeta nosi okrągłe okulary w metalowych oprawkach. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Muzykę do pieśni skomponował Mieczysław Kozar‑Słobódzki, natomiast słowa napisał Kazimierz Wroczyński (korzystając zarówno z własnej inwencji, jak i pracy Jana Lankau).
Kazimierz Wroczyński, 1920/1933, wikimedia.org, domena publiczna

Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki podaje aż siedem różnych wariantów tekstu. Utwór opowiada historię opisywaną z perspektywy młodej dziewczyny związanej z Jasieńkiem, który nie wrócił z wojny. Pełny tekst pieśni znajduje się poniżej:

Rozkwitały pąki białych róż
Wróć, Jasieńku, z tej wojenki wróć
Wróć, ucałuj, jak za dawnych lat
Dam ci za to róży najpiękniejszy kwiat

Wróć, ucałuj, jak za dawnych lat
Dam ci za to róży najpiękniejszy kwiat

Kładłam ja ci idącemu w bój
Białą różę za karabin twój,
Nimeś odszedł, Jasiuleńku, stąd
Nimeś próg przestąpił, kwiat na ziemi zwiądł

Nimeś odszedł, Jasiuleńku, stąd
Nimeś próg przestąpił, kwiat na ziemi zwiądł

Już przekwitły pąki białych róż
Przeszło lato jesień zima już
Cóż ci teraz dam, Jasieńku, hej
Gdy z wojenki wrócisz do dziewczyny swej

Cóż ci teraz dam, Jasieńku, hej
Gdy z wojenki wrócisz do dziewczyny swej

Jasieńkowi nic nie trzeba już
Bo mu kwitną pąki białych róż
Tam pod jarem, gdzie w wojence padł,
Wyrósł na mogile białej róży kwiat
Tam pod jarem, gdzie w wojence padł,
Wyrósł na mogile białej róży kwiat

Źródło tekstu - https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/legionowe/rozkwitaly-paki-bialych-roz/

Polecenie 1
Odpowiedz na pytanie: O czym opowiada pieśń „Rozkwitały pąki białych róż”.
Odpowiedz na pytanie: O czym opowiada pieśń „Rozkwitały pąki białych róż”.
RsL5dYwCl08jv
Na nagraniu pieśń "Rozkwitały pąki białych róż". Smutną, melancholijną piosenkę, w metrum cztery czwarte i w tonacji molowej śpiewają dwie kobiety z akompaniamentem elektronicznego instrumentu klawiszowego.

Serce w plecaku

Autorem pieśni Serce w plecaku jest Michał Zieliński, który był oficerem oraz nauczycielem muzyki i śpiewu.  Sporą popularność utwór zyskał jednak nie po pierwszej publikacji, lecz dopiero w 1938 roku, kiedy wszedł w skład zeszytu wierszy żołnierskich (przy wykorzystaniu melodii tego samego autora). Pieśń była śpiewana przez cały okres II Wojny Światowej, nie tylko przez regularne wojsko, ale także przez oddziały partyzanckie.

R1b3hx9Dg35M0
Ilustracja interaktywna przedstawia Michała Zielińskiego, autora pieśni pod tytułem Serce w plecaku. Mężczyzna ukazany jest z lewego półprofilu. Ubrany jest w mundur Wojska Polskiego. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Pieśń została stworzona w 1933 roku na potrzeby konkursu zorganizowanego przez czasopismo Żołnierz Polski.
Michał Zieliński, jaroslaw.pl, CC BY 3.0

Tekst dotyka bardzo popularnego motywu w pieśniach żołnierskich - miłości.

Z młodej piersi się wyrwało
W wielkim bólu i rozterce,
I za wojskiem poleciało
Zakochane czyjeś serce.
Żołnierz drogą maszerował,
Nad serduszkiem się użalił,
Więc je do plecaka schował
I pomaszerował dalej.

Tę piosenkę, tę jedyną.
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno,
Może także jest w rozterce
Zakochane twoje serce?
Może potajemnie kochasz
I po nocach tęsknisz, szlochasz?
Tę piosenkę, tę jedyną,
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno.

Poszedł żołnierz na wojenkę
Poprzez góry, lasy, pola -
I ze śmiercią szedł pod rękę,
Taka już żołnierska dola.
I choć go trapiły wielce
kule, gdy szedł do ataku,
Żołnierz śmiał się, bo w plecaku
Miał w zapasie drugie serce.

Tę piosenkę, tę jedyną.
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno,
Może także jest w rozterce
Zakochane twoje serce?
Może potajemnie kochasz
I po nocach tęsknie szlochasz?
Tę piosenkę, tę jedyną,
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno.

Źródło tekstu: https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/wojenne-i-partyzanckie/serce-w-plecaku/

Polecenie 2
Odpowiedz na pytanie: O czym opowiada piosenka „Serce w plecaku”?
Odpowiedz na pytanie: O czym opowiada piosenka „Serce w plecaku”?
ROy8YBn6QmeK3
Na nagraniu wesoła, marszowa piosenka w wykonaniu kilku mężczyzn wokalistów z akompaniamentem zespołu w składzie akordeon, perkusja, gitara, fortepian, kontrabas. Utwór jest bardzo różnorodnie zaaranżowany, rytmika akompaniamentu zmienia się co zwrotkę.

Pierwsza kadrowa

Piosenka Pierwsza kadrowa powstała w pierwszej połowie sierpnia 1914 roku podczas kilkudniowego marszu I Kompanii Kadrowej. Słowa ułożył Tomasz Ostrowski; autorem kilku zwrotek był też Wacław Łęcki. Melodia została zapożyczona od utworu Siwa gąska, siwa, po Dunaju pływa.

RrDaLOujHIp7u
Ilustracja interaktywna przedstawia replikę odznaki I Kompanii Kadrowej. Widoczny jest okrągły znaczek z orłem na czerwonym tle. Na otoku napis Pierwsza Kompanja Kadrowa. Nad i pod orłem data 6 sierpnia 1914. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Pierwsza Kompania Kadrowa została utworzona przez Józefa Piłsudskiego w 1914 w zaborze austriackim.
Replika oznaki I Kompanii Kadrowej, wikimedia.org, CC BY 3.0

Raduje się serce, raduje się dusza,
Gdy pierwsza kadrowa na wojenkę rusza.

Refren: Oj dana, oj dana
Kompanio kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!

Chociaż do Warszawy mamy długą drogę,
Ale przejdziem migiem, byle tylko „w nogę”.

Refren: Oj dana, oj dana
Kompanio kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!

Kiedy pobijemy po drodze Moskali,
Ładne warszawianki będziem całowali.

Refren: Oj dana, oj dana
Kompania kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!

A jak się szczęśliwie zakończy powstanie,
To pierwsza kadrowa gwardyją zostanie.

Refren: Oj dana, oj dana
Kompania kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!

Źródło tekstu: https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/legionowe/pierwsza-kadrowa/

Polecenie 3
Odpowiedz na pytanie: Jaki charakter ma piosenka „Pierwsza kadrowa”?
Odpowiedz na pytanie: Jaki charakter ma piosenka „Pierwsza kadrowa”?
R1Q9pif6yL53u
Na nagraniu wesoła, marszowa piosenka "Pierwsza Kadrowa" w rubasznym wykonaniu mężczyzny z akompaniamentem fortepianu. W refrenach soliście towarzyszy publiczność.

Czerwone maki na Monte Cassino

Ra47QvHyb8bNB1
Pierwsze wykonanie pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino”, 1994, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

Podczas II Wojny Światowej Niemcy stworzyli lub zajęli wiele fortyfikacji, które miały uniemożliwić siłom aliantów zdobywanie kontrolowanego przez nich terenu. Jednym z kluczowych miejsc było wzgórze Monte Cassino wraz ze znajdującym się na nim klasztorem. Bez jego zajęcia sprzymierzone wojska nie miały możliwości zajęcia Włoch. Dzięki poświęceniu oraz heroizmowi polskich sił udało się zdobyć wzgórze wraz z klasztorem w maju 1944 roku. Pierwsze wykonanie utworu miało miejsce 18 maja 1944 roku, a słuchaczami byli żołnierze 2 Korpusu Polskiego, zdobywcy wzgórza Monte Cassino.

RSb73ItFP38cM
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Alfreda Schütza, autora muzyki do pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino”. Mężczyzna ubrany jest w garnitur. Kompozytor ma dłuższe włosy zaczesane do tyłu oraz ciemną i wyraźną oprawę oczu. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. W maju 1944 roku, w przeddzień ostatniej walki, Feliks Konarski napisał pieśń Czerwone maki na Monte Cassino, angażując polskiego kompozytora Alfreda Schütza do stworzenia muzyki.
Alfred Schütz, autor muzyki do pieśni „Czerwone maki na Monte Cassino”, 1938, wikimedia.org, domena publiczna

Tekst opowiada o poświęceniu i ofiarności żołnierzy.

Czy widzisz te gruzy na szczycie?
Tam wróg twój się ukrył jak szczur
Musicie, musicie, musicie
Za kark wziąć i strącić go z chmur
I poszli szaleni zażarci
I poszli zabijać i mścić
I poszli jak zawsze uparci
Jak zawsze za honor się bić

Refren: Czerwone maki na Monte Cassino
Zamiast rosy piły polską krew
Po tych makach szedł żołnierz i ginął
Lecz od śmierci silniejszy był gniew
Przejdą lata i wieki przeminą
Pozostaną ślady dawnych dni
I tylko maki na Monte Cassino
Czerwieńsze będą, bo z polskiej wzrosły krwi

Runęli przez ogień straceńcy
niejeden z nich dostał i padł
jak ci z Somosierry szaleńcy
Jak ci spod Rokitny sprzed lat
Runęli impetem szalonym
I doszli, i udał się szturm
I sztandar swój biało czerwony
Zatknęli na gruzach wśród chmur

Refren

Czy widzisz ten rząd białych krzyży?
Tam Polak z honorem brał ślub
Idź naprzód, im dalej, im wyżej
Tym więcej ich znajdziesz u stóp
Ta ziemia do Polski należy
Choć Polska daleko jest stąd
Bo wolność krzyżami się mierzy
Historia ten jeden ma błąd

Refren

Źródło tekstu: https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/czerwone-maki-na-monte-cassino/

Polecenie 4
Odpowiedz na pytanie: O czym jest tekst pieśni „Czerwone Maki na Monte Cassino”?
Odpowiedz na pytanie: O czym jest tekst pieśni „Czerwone Maki na Monte Cassino”?
RQpF7j4jsO9yd
Na nagraniu pieśń Czerwone Maki na Monte Cassino w wykonaniu Chóru Czejanda. Pieśń jest dumna i marszowa. Zaaranżowana jest na męski zespół wokalny z akompaniamentem akordeonu, fortepianu, perkusji i kontrabasu.

Popularność piosenek żołnierskich

R1TMtbzjhThuA1
Źródło: online-skills.

Wiele pieśni wojskowych zyskało olbrzymią popularność, na co wpłynęły różne czynniki. Po pierwsze, spora ilość piosenek żołnierskich charakteryzuje się prostą melodią, którą łatwo zapamiętać. Tekst często traktuje o sprawach ważnych i ma tematykę narodową lub patriotyczną. Inne mają słowa lekkie i dowcipne, aby śpiewającym łatwiej było maszerować. Z tego względu w Polsce wiele piosenek żołnierskich było powszechnie znane - śpiewali je także turyści (szczególnie w górach), harcerze czy grupy kolonijne.

Zadania

R3bUILlFUiUXk
Ćwiczenie 1
Wskaż właściwą odpowiedź na pytanie: Jakie przeznaczenie miały wojskowe marsze? Możliwe odpowiedzi: 1. Umożliwiały żołnierzom równe stawianie kroków podczas maszerowania, 2. Wzmacniały ducha patriotyzmu, 3. Pozwalały żołnierzom się zrelaksować
RHRmNc8y6giXA1
Ćwiczenie 2
Połącz tytuły pieśni żołnierskich z nazwiskami ich twórców. 1. Pierwsza kadrowa Możliwe odpowiedzi: a. Michał Zieliński, b. Tomasz Ostrowski i Wacław Łęcki, c. Feliks Konarski i Alfred Schütz 2. Serce w plecaku Możliwe odpowiedzi: a. Michał Zieliński, b. Tomasz Ostrowski i Wacław Łęcki, c. Feliks Konarski i Alfred Schütz 3. Czerwone maki na Monte Cassino Możliwe odpowiedzi: a. Michał Zieliński, b. Tomasz Ostrowski i Wacław Łęcki, c. Feliks Konarski i Alfred Schütz
Źródło: online-skills.
R1OYYh7q9Yjmv1
Ćwiczenie 3
Wybierz prawda/fałsz. Która z poniższych pieśni ma melodię zapożyczoną od utworu Siwa gąska, siwa, po Dunaju pływa?
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
Ri1MuaxaREXFV1
Ćwiczenie 4
Wskaż, która z pieśni została stworzona na potrzeby konkursu zorganizowanego przez czasopismo Żołnierz Polski? Możliwe odpowiedzi: a. Pierwsza kadrowa, b. Czerwone maki na Monte Cassino, c. Serce w plecaku.
Źródło: online-skills.
R1QmYnVSbUcaE1
Ćwiczenie 5
Połącz pieśń żołnierską z rokiem, w którym powstała. 1. Pierwsza kadrowa Możliwe odpowiedzi: a. 1914, b. 1933, c. 1944. 2. Czerwone maki na Monte Cassino Możliwe odpowiedzi: a. 1914, b. 1933, c. 1944 3. Serce w plecaku Możliwe odpowiedzi: a. 1914, b. 1933, c. 1944
Źródło: online-skills.
R1Z52wA3mV8Y11
Ćwiczenie 6
Wskaż w których z poniższych pieśni głównym motywem w tekście jest miłość oraz uczucia? Pieśń Rozkwitały pąki białych róż, Pieśń Serce w plecaku, Pieśń Czerwone maki na Monte Cassino.
Źródło: online-skills.
R19WwSApitAct1
Ćwiczenie 7
Odpowiedz na pytanie: Kim jest dobosz? Możliwe odpowiedzi: A - Tytułem nadawanym kompozytorom wojskowym B - Dowódcą oddziału partyzanckiego C - Muzykiem orkiestry wojskowej, którego zadaniem było wybijanie rytmu na werblu, pomagającego w równym marszu
Źródło: online-skills.

Słownik pojęć

Defilada
Defilada

przemarsz wojsk w szyku zwartym, pieszo, krokiem defiladowym, na pojazdach mechanicznych i wozach bojowych lub pieszo i na pojazdach mechanicznych, wozach bojowych (przemarsz kombinowany) z oddaniem honorów dowódcy, przyjmującemu paradę (dowódcy przeprowadzającemu przegląd musztry).

Dobosz
Dobosz

członek orkiestry wojskowej grający na bębnie.

Marsz
Marsz

utwór muzyczny w takcie parzystym, bardzo rytmiczny.

Musztra
Musztra

rodzaj szkolenia ogólnowojskowego, przygotowującego żołnierzy i pododdziały do wystąpień służbowych (wyuczenie zasadniczej postawy wojskowej, oddawania honorów) oraz do prowadzenia walki (posługiwanie się bronią i sprzętem);
określona regulaminem.

Parada
Parada

wojskowy popis, uroczysta ceremonia; przegląd wojsk z okazji święta, połączony z defiladą.

Źródła:

Encyklopedia Muzyczna PWM, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1979‑2012

sjp.pwn.pl

mcfe1a0f8ae3a2dec_0000000000208

Biblioteka muzyczna

mcfe1a0f8ae3a2dec_0000000000210

Bibliografia

Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995