Podsumowanie działu IV "Na lądzie – krajobrazy świata"
Ziemia – jedyna znana nam planeta, na której jest życie. Razem z nami żyją tu miliony gatunków organizmów. Nasłonecznienie, ilość opadów, dostępność wody, rodzaj podłoża i wysokość nad poziomem morza to główne czynniki, które mają wpływ na rozmieszczenie roślin na lądzie. Ich obecność decyduje o występowaniu zwierząt i ludzi.
1. Kontynenty na Ziemi
Kontynent to duży obszar lądowy otoczony morzami i oceanami. Do kontynentu należą także przybrzeżne wyspy. Wyspa to mniejszy od kontynentu obszar oblany ze wszystkich stron wodami. Archipelag to grupa wysp leżących blisko siebie. Kontynenty na Ziemi to Azja, Afryka, Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Antarktyda, Europa, Australia. Europa i Azja tworzą jeden zwarty obszar – Eurazję.
2. Lasy równikowe
Lasy równikowe są najbogatsze w gatunki roślin i zwierząt ze względu na dużą ilość opadów oraz wysoką temperaturę powietrza przez cały rok. Las jest wiecznie zielony, a rośliny mogą kwitnąć i owocować bez przerwy. Nie występują pory roku. Wahania temperatury są niewielkie – zarówno w ciągu doby, jak i w roku. Z roślin występują tu m.in. figowce, palmy, paprocie drzewiaste, liany, bananowce, kakaowce, storczyki. Zwierzęta to m.in. liczne owady, płazy, gady i ptaki o kolorowym upierzeniu.
3. Sawanny
Sawanna to obszar trawiasty z pojedynczymi drzewami i krzewami, na którym panują dwie pory roku: sucha i deszczowa. Rośliny rosnące na sawannie są odporne na brak wody podczas pory suchej. Rośliny sawanny porastają rozległe trawiaste równiny, na których występują pojedyncze drzewa: baobaby i akacje. Wśród zwierząt spotyka się duże stada dużych roślinożerców, jak antylopy, zebry, żyrafy, słonie. Z drapieżników występują na przykład lew, lampart, gepard, likaon; w Ameryce Południowej – jaguar.
4. Pustynie
Pustynia gorąca to obszar ubogi w roślinność lub jej pozbawiony ze względu na bardzo małą ilość opadów. Żyjące tu organizmy są przystosowane do oszczędnego gospodarowania wodą. Na pustyni występują oazy – obszary, w których gromadzi się woda, co umożliwia rozwój roślin. Roślinność tworzą gatunki odporne na suszę. Mogą wykorzystać wodę z rosy lub mgły, która powstaje nocą. Po opadach rośliny szybko wytwarzają kwiaty, a potem owoce i nasiona. Ze zwierząt spotykane są owady, pająki, skorpiony, gady oraz nieliczne ptaki (np. sępy) i ssaki (szczuroskoczek, fenek).
5. Stepy
Step to obszar porośnięty głównie trawami i innymi roślinami zielnymi. Spośród zwierząt spotykane są głównie takie o niewielkich rozmiarach (owady, gryzonie, jaszczurki, węże, susły, pieski preriowe). Duże ssaki roślinożerne są nieliczne, są to na przykład suhak, bizon. Spotykane są też ptaki – gniazdowniki zdolne szybko opuścić gniazdo.
Step jest położony w strefie umiarkowanej, gdzie niska ilość opadów uniemożliwia rozwój drzew i krzewów. Lata są gorące, a zimy chłodne. Obecnie większość stepów została przekształcona w pastwiska i pola uprawne.
6. Nad Morzem Śródziemnym
Klimat śródziemnomorski powstaje w klimacie ciepłym w miejscach położonych nad morzami. Występują tu dwie pory roku: ciepła i wilgotna oraz chłodna i sucha. Roślinność w basenie Morza Śródziemnego jest przystosowana do gorącego, suchego lata. Liście roślin są twarde, skórzaste i pokryte grubą skórką, co ogranicza parowanie. Rosną tu mirty, wrzosy, cedr, dąb korkowy i eukaliptusy. Charakterystyczne są też brzoskwinie, pomarańcze, mandarynki, cytryny, oliwki oraz figi. Ze zwierząt występują liczne owady i pająki, z kręgowców lądowych często spotykane są gady.
7. Lasy liściaste
Przykładem pierwotnego lasu liściastego w Polsce jest Puszcza Białowieska. Występują tu cztery pory roku.
W lesie liściastym strefy umiarkowanej jesienią liście drzew zmieniają kolory i przed nadejściem zimy opadają. Większość dawnych lasów liściastych została przez człowieka przeznaczona pod pola uprawne, miasta i wsie. Pierwotną roślinność tworzą lasy, w których rosną drzewa liściaste zrzucające liście na zimę. Są to m.in. dęby, buki, graby, brzozy, jesiony i olchy. Ze zwierząt zaznacza się niewielka liczba gatunków płazów i gadów. Liczne są ptaki, z których część to gatunki odlatujące na zimę. Spotyka się tu m.in. dzięcioły, sikory, płochacze. Typowymi ssakami są sarny, dziki, jelenie, wilki, lisy, borsuki.
8. Tajga
Tajga to lasy iglaste zimnego klimatu umiarkowanego. Lato jest tu ciepłe i suche, a zima mroźna. W wielu miejscach wiosną, gdy odmarznie wierzchnia warstwa ziemi, tworzą się bagna i rozlewiska. Na roślinność składają się głównie lasy złożone z drzew iglastych, jak sosna, świerk, modrzew. Występują tu również nieliczne gatunki drzew liściastych. Latem pojawia się wiele owadów. Rzadko spotykane są gady i płazy. Występują tu liczne ptaki przybywające tu na okres lęgowy. Przez cały rok żyją tu ssaki roślinożerne (np. łoś, jeleń, zając) i drapieżne (np. lis, niedźwiedź, soból, tygrys, gronostaj, kuna).
9. Tundra
Tundra to bezleśny obszar na północnych krańcach Ameryki Północnej, Europy i Azji za kołem podbiegunowym północnym. Występuje tu zjawisko dni i nocy polarnych, trwa tu wieczna zmarzlina. Podczas kalendarzowego lata, gdy roztopi się śnieg, tworzą się liczne rozlewiska. Lato jest krótkie i chłodne, a zima długa i mroźna. Roślinność tworzą głównie mchy, prosty, trawy i inne rośliny zielne, krzewinki, brzozy i wierzby karłowate, większość to rośliny wieloletnie. Rośliny mają niewielkie rozmiary, co zapobiega uszkodzeniu przez wiatr. Ze zwierząt spotyka się głównie ptaki (pardwa, sowa śnieżna) i ssaki (renifer w Eurazji, karibu, wół piżmowy w Ameryce Północnej, piesiec, zając bielak, leming).
10. Pustynia lodowa
Pustynia lodowa to obszar w na Arktyce i Antarktydzie, z wyjątkiem fragmentów wybrzeży i wysp całkowicie pozbawiony roślinności. Arktyka to obszar okołobiegunowy na półkuli północnej. Obejmuje pokryte lodem wody oceanu oraz nieliczne wyspy. Antarktyda to kontynent leżący wokół bieguna południowego. Przez cały rok panuje ujemna temperatura, z wyjątkiem obszarów przybrzeżnych, gdzie zdarza się podczas dnia polarnego temperatura dodatnia. Przez cały czas wieją tu silne wiatry. Opady są małe, występują głównie w postaci śniegu. Z roślinności spotyka się głównie mchy i porosty. Największym lądowym drapieżnikiem Arktyki jest niedźwiedź polarny, a w wodach żyją ryby, ssaki wodne (morsy, foki, wieloryby). Charakterystycznymi ptakami Antarktydy są pingwiny.
Test
Zadania
Połącz nazwę strefy klimatycznej z jej opisem.
strefa podzwrotnikowa, strefa zwrotnikowa, strefa równikowa, strefa umiarkowana, strefa okołobiegunowa
| przez cały rok jest bardzo zimno, mało opadów, głównie śniegu | |
| są tu cztery pory roku- wiosna, lato, jesień, zima; wyróżnia się klimaty ciepłe i chłodne, suche i wilgotne oraz przejściowe | |
| lato jest długie, gorące, suche, zima krótka, ciepła z opadami deszczu | |
| przez cały rok jest gorąco, prawie bez opadów | |
| przez cały rok jest gorąco i są duże opady |
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Strefa umiarkowana północna leży między kołem podbiegunowym północnym a Zwrotnikiem Koziorożca. | □ | □ |
| Najlepiej oświetlona strefa Ziemi leży między zwrotnikami. | □ | □ |
| W południe w okolicach równika promienie słoneczne padają na powierzchnię Ziemi pod małym kątem. | □ | □ |
| Cała powierzchnia Ziemi jest równomiernie oświetlona. | □ | □ |
Połącz nazwę strefy klimatycznej z nazwą strefy roślinności, która w niej występuje.
strefa umiarkowana, strefa zwrotnikowa, strefa równikowa, strefa okołobiegunowa
| tundra | |
| step | |
| pustynia gorąca | |
| las deszczowy |
Wybierz zdania, które opisują wilgotne lasy równikowe.
- Rośliny kwitną przez cały rok.
- W lesie żyje wiele gatunków płazów i gadów.
- Jest duża wilgotność i wysoka temperatura powietrza.
- Występuje bogate runo leśne.
- Drzewa tracą liście w porze suchej.
- Lata są długie, gorące i deszczowe, zimy krótkie i suche.
Uzupełnij zdania, wybierając odpowiednie sformułowania.
koło podbiegunowe północne, równik, zwrotnik Raka, koło podbiegunowe południowe, zwrotnik Koziorożca, koło podbiegunowe północne, koło podbiegunowe północne, koło podbiegunowe północne, koło podbiegunowe północne, zwrotnik Koziorożca, zwrotnik Koziorożca, równik, równik, równik, równik, zwrotnik Raka, zwrotnik Raka, koło podbiegunowe południowe, koło podbiegunowe południowe, zwrotnik Koziorożca, koło podbiegunowe południowe, koło podbiegunowe południowe, zwrotnik Raka, równik
Granice strefy oświetleniowej umiarkowanej północnej wyznaczają ............................................................ i .............................................................
Granice strefy oświetleniowej międzyzwrotnikowej wyznaczają ............................................................ i .............................................................
Granice strefy oświetleniowej umiarkowanej południowej wyznaczają ............................................................ i .............................................................
Wskaż opis zachowania zwierząt roślinożernych na sawannie podczas pory suchej.
- Podejmują wędrówki.
- Zmieniają nawyki żywieniowe.
- Piją wyłącznie wodę.
- Większość ginie.
Wybierz prawidłowe zakończenie zdania.
Na sawannie rośnie mało drzew, ponieważ
- jest za mało opadów deszczu.
- gleby są mało żyzne.
- drzewa są stale objadane przez zwierzęta.
- temperatura powietrza jest zbyt wysoka.
Wskaż zdania opisujące sawannę w Afryce.
- Występują dwie pory roku – sucha i deszczowa.
- Głównymi producentami pokarmu są trawy.
- Temperatura powietrza przez cały rok jest wysoka.
- Żyje tu wiele roślinożernych ssaków.
- Drzewa i krzewy okresowo zrzucają liście.
- Dni są gorące a noce zimne.
- Rośliny są zielone przez cały rok.
- Przez cały rok padają deszcze.
Dokończ zdanie, zaznaczając wszystkie poprawne odpowiedzi.
Przystosowaniem lian do zdobywania światła są
- wiotka łodyga.
- oplatanie się wokół drzew.
- kwitnienie, gdy na drzewach nie ma liści.
- sztywna łodyga.
- zielony barwnik w liściach.
Wskaż łańcuchy pokarmowe złożone z organizmów żyjących na sawannie.
- trawa – struś – sęp
- liście akacji – żyrafa – lew
- trawa – jeleń – wilk
- owoce – leniwiec – jaguar
- trawa – wielbłąd – hiena
Wskaż opisy przystosowania roślin do życia na sawannie.
- zrzucanie liści w porze suchej
- gromadzenie wody w częściach rośliny
- rozbudowany system korzeniowy
- cienka kora
- duża blaszka liściowa
Wiele roślin sawanny ma kolce. Jest to przystosowanie do
- ochrony przed obgryzaniem przez zwierzęta.
- gromadzenia wody.
- lepszego wykorzystania światła przez roślinę.
- gromadzenia substancji pokarmowych.
Wskaż sformułowania opisujące gorącą pustynię.
- zimne noce
- silne wiatry
- bezchmurne niebo
- mało opadów
- wysoka temperatura powietrza w ciągu dnia i nocy
- wilgotne powietrze
- gruba warstwa próchnicy
Wskaż wyrażenia opisujące przystosowania zwierząt do życia na gorącej pustyni.
- nocny tryb życia
- chowanie się w skalnych szczelinach i norach w ciągu dnia
- pobieranie wody z pokarmu
- naga, wilgotna skóra
- pocenie się
Ustal, w jakich strefach oświetleniowych są położone gorące pustynie.
- strefa podzwrotnikowa
- strefa umiarkowana północna
- strefa zwrotnikowa
- strefa równikowa
- strefa podbiegunowa północna
- strefa podbiegunowa południowa
Wskaż wyrażenia opisujące step.
- trawy
- gorące lato
- żyzne gleby
- lasy iglaste
- dwie pory roku: sucha i deszczowa
- wieloletnia zmarzlina
Dokończ zdanie, zaznaczając wszystkie poprawne odpowiedzi.
Twarde skórzaste liście roślin tworzących makię w krajobrazie śródziemnomorskim to przystosowanie do
- silnych mrozów.
- wysokiej temperatury powietrza.
- ograniczenia wyparowania wody.
- małych opadów latem.
- gromadzenia wody.
- obfitych opadów.
- zimnych nocy.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Tajga to lasy liściaste strefy umiarkowanej północnej. | □ | □ |
| Podczas zimy łosie wędrują na południe. | □ | □ |
| W tajdze żyje bardzo dużo gatunków płazów i gadów. | □ | □ |
| Największym drapieżnikiem tajgi jest niedźwiedź brunatny. | □ | □ |
Wskaż wyrażenia, które opisują tajgę.
- drzewa iglaste
- wieczna zmarzlina
- mroźna zima
- długie lato
- trawy
- żyzne gleby
- trawy jako dominująca roślinność
Wskaż sformułowania opisujące lasy liściaste w Europie.
- drzewa i krzewy okresowo zrzucają liście
- duża różnorodność gatunkowa
- bogate runo leśne wiosną
- dominują drzewa zimozielone
- brak lub bardzo mało ściółki leśnej
- 4-5 pięter roślinności
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| W klimacie śródziemnomorskim lato jest deszczowe, a zima sucha. | □ | □ |
| Klimat śródziemnomorski sprzyja rozwojowi rolnictwa i turystyki. | □ | □ |
| Krajobraz śródziemnomorski występuje wyłącznie u wybrzeży Morza Śródziemnego. | □ | □ |
| Krajobraz śródziemnomorski występuje m.in. u wybrzeży Francji i Grecji. | □ | □ |
Dokończ zdanie.
Płazy nie są dominującymi zwierzętami w tajdze. Jest to spowodowane tym, że
- są zwierzętami zmiennocieplnymi.
- płazy żyją wyłącznie w lasach liściastych.
- nie jedzą igieł.
- w tajdze jest za mało zbiorników wodnych.
Wskaż sformułowania, które opisują tundrę.
- niskie rośliny
- długa zima
- wieczna zmarzlina
- mało opadów
- drzewa iglaste
- gorące lato
- kaktusy
- żyzne gleby
Latem do tundry przylatuje wiele ptaków. Powodem takiego zachowania jest to, że w tundrze
- jest wiele owadów.
- nie ma drapieżników.
- lato jest długie i gorące.
- wśród drzew gniazda są dobrze zamaskowane.
Wskaż strefy krajobrazowe, w których może występować poniższa zależność pokarmowa.
trawa – nornik – wilk
- na stepie
- w tajdze
- w tundrze
- na sawannie
- na pustyni gorącej
- w lasach deszczowych
Połącz nazwisko podróżnika z odpowiednim sformułowaniem jego dokonań.
Edmund Strzelecki, Ferdynand Magellan, Henryk Arctowski, Krzysztof Kolumb
| portugalski żeglarz, organizator pierwszej podróży dookoła świata | |
| żeglarz i odkrywca Ameryki | |
| badacz obszarów polarnych | |
| podróżnik i badacz Australii, Ameryki Północnej i Ameryki Południowej |
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Typowymi przedstawicielami zwierząt żyjących w Arktyce są pingwiny. | □ | □ |
| Małe uszy niedźwiedzia polarnego to ochrona przed utratą ciepła. | □ | □ |
| Producentami pokarmu na Antarktydzie są morskie glony. | □ | □ |
| Zwierzęta lądowe żyjące w tundrze mogą wędrować do Arktyki. . | □ | □ |