Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Formy sprawowania władzy przez naród

Można wyróżnić pośrednie i bezpośrednie formy sprawowania władzy przez naród.

Pośrednie:

• Wybór organów władzy: parlamentu, a w demokracjach prezydenckich – także szefa państwa łączącego role głowy państwa i szefa rządu.

Bezpośrednie:

• ReferendumreferendumReferendum: można je podzielić na kilka typów według poniższych kryteriów.

Referenda odgórne, zwłaszcza te rozpisywane przez władzę wykonawczą, są instrumentem arbitrażowym w jej sporach z władzą ustawodawczą lub między pionami władzy wykonawczej. Pozwalają bowiem odwołać się do oceny wyborców ponad przedstawicielstwem narodowym, jakim jest parlament, a w przypadku sukcesu wzmacniają mandat do rządzenia.

Referenda oddolne służą dodatkowej kontroli społeczeństwa nad władzą i ograniczają arbitralność rządzenia, a dla opozycji są środkiem gwarantującym uwzględnienie jej współudziału w rządach. Instytucja referendum oddolnego jest szczególnie popularna w Szwajcarii.

• Inicjatywa ludowa: jest to prawo wniesienia przez określoną liczebnie grupę obywateli projektu ustawy, który musi zostać rozpatrzony przez parlament w określonym terminie. Przedstawicielom inicjatorów zapewniony jest udział w procesie legislacyjnym (wystąpienie w parlamencie, zgłaszanie poprawek). Konstytucja RP przyznaje prawo inicjatywy ludowej grupie stu tysięcy wyborców.

• Weto ludowe: jest to możliwość uchylenia ustawy w drodze referendum z inicjatywy obywateli.

• Recall: jest to odwołanie z określonej funkcji rozstrzygane w drodze referendum.

Podstawowe instytucje demokracji

Władza ustawodawcza

Funkcję władzy ustawodawczej pełni parlament, który rozwinął się ze zgromadzeń stanowych powstających w Europie między XIII a XIV w.

Parlamenty mogą być jednoizbowe (unikameralne) lub dwuizbowe (bikameralne). Parlamenty dwuizbowe występują w państwach federalnych i niektórych unitarnych. W państwie federalnym struktura parlamentu odzwierciedla złożoną strukturę państwa. Izba niższa jest reprezentacją państwa jako całości, a podział mandatów między okręgi jest proporcjonalny do liczby wyborców. Izba wyższa reprezentuje natomiast części składowe (stany, landy, kantony) – każda z nich z reguły dysponuje tą samą liczbą mandatów. Zasada ta ma przeciwdziałać majoryzowaniu (narzucaniu woli) słabszym przez liczebniejszych i wyrażać ideę równości poszczególnych podmiotów federacji. W państwach federalnych obie izby są z reguły równouprawnione co najmniej w zakresie stanowienia ustaw. Oznacza to, że decyzja może zapaść jedynie pod warunkiem zaakceptowania wniosku w jednakowej wersji przez obie izby.

Druga izba w państwach unitarnych pełni funkcję tzw. izby refleksji i rozwagi. Ma z reguły słabszą pozycję od pierwszej: może np. mieć mniejsze kompetencje (np. brak wpływu na powołanie i odwołanie rządu), a jej stanowisko w sprawach legislacyjnych może być przełamane przez izbę niższą (ewentualnie przy podwyższonym progu większości w ponownym głosowaniu, np. do 3/5 lub 2/3 głosów). Druga izba może być wybierana na innych zasadach niż pierwsza (np. niezależne kadencje, rotacyjna wymiana składu, wybory pośrednie, reprezentacja samorządu).

W państwach federalnych druga izba pełni również funkcję izby oporu, co oznacza, że może blokować projekty lub wnosić do nich swoje poprawki.

W demokracjach parlamentarnychdemokracja parlamentarnademokracjach parlamentarnych jego rola jest znacznie większa i ważniejsza. Obok funkcji ustawodawczej pełni funkcje kreacyjne (decydujący wpływ na skład rządu, a niekiedy także innych organów władzy). Funkcje kontrolne w stosunku do rządu są znacznie poszerzone. Obejmują nie tylko kontrolę konstytucyjności, ale również kontrolę polityczną nad wszystkimi aspektami jego działań (ocena i wybór celów, środków działań, aspekt zaufania personalnego). Uchwalenie wotum nieufności nie wymaga ze strony izby spełnienia żadnych dodatkowych warunków.

Władza ustawodawcza to pierwsza (obok wykonawczej i sądowniczej) z trzech głównych rodzajów władz. W Polsce sprawują ją sejm i senat. Do kompetencji sejmu należy gównie stanowienie prawa, kontrola rządu i kompetencje kreacyjne (wybór lub powoływanie określonych władz). Senat z kolei pełni funkcję izby refleksji, a w określonych sytuacjach izby oporu (biorąc udział w procesie ustawodawczym). Sejm ma jednak decydujący głos w kwestii treści ustaw.

Bez względu na rodzaj większości do podjęcia decyzji konieczne jest kworum. Oznacza ono liczbę członków, których obecność jest niezbędna, aby podjęta decyzja była prawomocna.

Najczęściej spotyka się następujące rodzaje większości:

Czasami większość definiowana jest nie w odniesieniu do liczby biorących udział w głosowaniu, lecz w stosunku do ogółu uprawnionych, np. większość składu danego gremium (większość ustawowej liczby posłów), kwalifikowana większość składu (np. 2/3 ustawowej liczby posłów). Większość ta jest zarazem określeniem samego kworum: aby w Sejmie RP spełniony był np. warunek pierwszy, w głosowaniu musi wziąć udział 231 posłów i wszyscy muszą oddać głosy na „tak”.

Słownik