Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Ustrój państwowy
Pojęcie ustroju państwaustroju państwa obejmuje dwa składniki: reżim politycznyreżim polityczny oraz formę rządu.
Ustrój państwa jest określany z reguły przez konstytucję, nazywaną często ustawą zasadniczą. Opisuje ona strukturę i zasady wyłaniania oraz funkcjonowania organów państwa, ustroju społecznego i gospodarczego, a także prawa, wolności i obowiązki jednostki. Konstytucja powinna również określać sposób, w jaki legalnie mogą zostać zmienione jej przepisy (zmiana konstytucji).
Reżim polityczny
Charakteryzuje on istotę danego ustroju i wyraża rodzaj relacji panujących między władzą a społeczeństwem. Podstawowe znaczenie dla tych relacji mają:
sposób kształtowania się ośrodka władzy (zależny lub niezależny od społeczeństwa);
istnienie lub brak kontroli nad władzą (odpowiedzialność lub nieodpowiedzialność przed społeczeństwem; mechanizmy odnawiania składu personalnego władz państwa: wybór parlamentu, głowy państwa, szefa rządu itp.);
struktura ośrodka władzy (podzielność lub niepodzielność);
zakres swobód jednostek i gwarantujące je mechanizmy.
Ze względu na charakter relacji władza – społeczeństwo rozróżniamy reżimy: demokratyczne, autorytarne i totalitarne.
Funkcje konstytucji
Forma rządu
Forma rządu to cecha ustroju państwa określana przez to, kto sprawuje funkcję głowy państwa: czy dożywotni i z reguły dziedziczny monarcha, czy też prezydent wybierany na określoną kadencję.
Monarchia
Monarchia to jednocześnie historyczna forma ustroju państwowego oraz współczesna forma rządu. W pierwotnej postaci charakteryzowała się skupieniem suwerennej władzy państwowej dożywotnio w rękach dziedzicznego monarchy (rzadziej elekcyjnego lub desygnowanego w ramach rodu). Współcześnie taka postać monarchii (zwana absolutną) należy do wyjątków. Występuje w Arabii Saudyjskiej. Do tytułów monarchów należą m.in. król, cesarz oraz (wielki) książę. Swoistym monarchą jest papież – głowa Kościoła katolickiego, a zarazem Państwa Watykańskiego. W sensie prawnym jest on monarchą absolutnym i elekcyjnym: wybiera go Kolegium Kardynalskie, a urząd sprawuje dożywotnio. Inną nietypową monarchią jest Malezja. Jest ona federacją księstw, których władcy wybierają spośród siebie króla na 5‑letnią kadencję.
W wielu współczesnych państwach monarchia jest formą ustroju dostosowaną do demokratycznej treści systemu politycznego. Określa się ją mianem monarchii konstytucyjnej lub parlamentarnej. Takimi państwami w Europie są np. Wielka Brytania, Hiszpania, Szwecja, Norwegia, Dania, Niderlandy, Belgia, Luksemburg, Liechtenstein. Z punktu widzenia formalnego monarchiami są tzw. suwerenne dominia brytyjskie: Kanada i Australia. Monarcha pełni w nich funkcje reprezentacyjne i integrujące wspólnotę obywatelską w ramach Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (Commonwealth).
Republika
Republika to forma rządu, w której głowa państwa jest wybierana przez parlament na określoną kadencję. Najczęściej jest to prezydent, który swą funkcję sprawuje jednoosobowo. Wybory republikańskiej głowy państwa dokonywane są w wyborach powszechnych bezpośrednich lub pośrednich (przez wyłonione specjalnie w tym celu zgromadzenia wyborcze; dzieje się tak np. w Stanach Zjednoczonych lub w niektórych państwach europejskich). Alternatywną drogą elekcji jest wybór przez parlament (z reguły przez obie jego izby). W tym trybie wybierani są prezydenci Niemiec, Włoch oraz Węgier.
Ustrój, reżim, forma rządu a forma rządów
Słownik
akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie
metody, którymi władza posługuje się w stosunkach z ludnością; są to również zasady, jakimi kieruje się władza
całokształt zasad prawnych określających organizację i sposób funkcjonowania organów państwowych, stosunek wzajemny organów centralnych oraz ich stosunek do organów terenowych, a także strukturę prawno‑organizacyjną państwa
sposoby i metody sprawowania władzy w danym państwie; forma państwa ma 3 zakresy: ustrój terytorialny (państwo unitarne i federalne), formę rządów, czyli stosunki między głową państwa, rządem i parlamentem (republika, monarchia), oraz reżim polityczny, czyli zasady i metody rządzenia stosowane przez grupy rządzące (forma państwa demokratyczna i autokratyczna)
zbiór struktur, procedur oraz instytucji (partii politycznych, organizacji i grup społecznych) działających wspólnie w obszarze działań politycznych danego państwa