Podświadomość w malarstwie Salvadora Dalego
Ważne daty
1904‑1989 – lata życia Salvadora Dali
1922‑1923 – studia w madryckiej Real Academia de Bellas Artes de San Fernando
1928 – zamieszkanie w Paryżu
1929 – scenariusz do filmu Luisa Buñuela Pies andaluzyjski
1931 – Trwałość pamięci
1936/1937 – obraz Płonąca żyrafa
1942 – opublikownie autobiografii The Secret Life of Salvador Dali
1949 – obraz Madonna Port Lligat
1974 – otwarcie muzeum własnej twórczości w Figueras
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm, abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
rozpoznawać dzieła Salvadora Dali;
identyfikować dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych;
wskazywać lokalizacje najważniejszych dzieł Salvadora Dali.
Salvador Dali – malarz o wielkim talencie
Salvador Dali urodził się w 1904 r. Był malarzem katalońskim, jednym z najbardziej znanych surrealistów. Postrzegany jako ekscentryk, wymyślił własną metodę surrealistycznąsurrealistyczną zwaną „paranoiczno‑krytycznąparanoiczno‑krytyczną”. Jego talent był widoczny już w dzieciństwie. Lekcje rysunku zaczął pobierać w wieku dziesięciu lat, a mając lat czternaście z sukcesem wystawiał swoje obrazy. W 1922 r. rozpoczął studia w Królewskiej Akademii Sztuki w Madrycie. Dwa razy został wydalony, nigdy też nie podszedł do egzaminów końcowych. W tym okresie interesował się sztuką prerafaelitów i malarstwem metafizycznym Giorgia de Chirica. W 1921 r. wykonał obraz Autoportret z szyją Rafaela.
Spotkanie z surrealizmem
W 1927 r. odkrył surrealizm za pośrednictwem czasopism. W 1927 r. namalował obraz Krew jest słodsza od miodu. Napisał scenariusz do filmu Pies Andaluzyjski - opowieści, składającej się z kilku niepowiązanych tematycznie scen - mającej na celu zaszokowanie widza. Reżyserem dzieła był Luis Buñuel Portolés. Film ten w 1929 r. wywołał w Paryżu wielki skandal.
Zalążkiem scenariusza były sny obu artystów: wąska chmura przeszywająca księżyc oraz brzytwa przecinająca kobiece oko, jak również dłoń, z której wydobywają się mrówki. Tak użyte obrazy prezentujące marzenia senne złożyły się na opowieść płynną i oniryczną, która za cel obrała sobie szokować, zdziwić, obrzydzić, rozbudzić ukryte skojarzenia. Film początkowo był niemy, z dołączoną po 30 latach muzyką wzorowaną na tej granej na żywo podczas premiery, która w znaczący sposób dynamizuje opowieść. Historię tworzy kilka niepowiązanych ze sobą sekwencji fabularnych, których anonimowymi bohaterami zostali kobieta grana przez Simone Mareuil oraz mężczyzna, Pierre Batcheff. Film charakteryzuje głównie irracjonalizm wyświetlanych obrazów i scen. Rządzi w nim logika sennych koszmarów. Składają się na nie m. in. rozstrzelanie swojego sobowtóra, przeciąganie fortepianów, na których leżą przywiązane truchła dwóch osłów, dźganie patykiem leżącej na środku jezdni odciętej ludzkiej ręki.
Źródło: https://film.org.pl/r/pies‑andaluzyjski‑szok‑i-niedowierzanie‑113303/ (dostęp z dnia 31.03.2019)
W 1929 r. poznał Galę, która stała się jego towarzyszką, muzą, miłością, modelką, opiekowała się również finansami artysty. Najważniejsze jest jednak to, że stała się czynnikiem stabilizującym jego życie. On zaś często ją malował , np. jako Ledę w obrazie z 1949 r. pt. Leda atomica.
Dali, przedstawiony przez Joana Mirò surrealistom, został pełnoprawnym członkiem grupy, skupiającej się wokół Andre Bretona, twórcy manifestów surrealizmu, który bazował na teorii filozoficznej twórcy psychoanalizy Sigmunda Freuda. W 1929 r. artysta namalował obraz Ponura zabawa oraz dzieło Wielki masturbator.
W 1931 roku powstał obraz Trwałość pamięci. Początkowo był wystawiany w paryskiej galerii Pierre Colle. W 1933 roku malowidło zostało zakupione przez Stanleya Resora, który w 1934 r. podarował go nowojorskiego Museum of Modern Art (MoMA), gdzie do dziś się znajduje. Dzieło stało się jednym z symboli surrealizmu. Obraz łączy w sobie elementy realności i snu.
Irracjonalizm, prowokacja i mistyka w dziełach Dalego
Salvador Dali był człowiekiem pełnym sprzeczności i namiętności, ze skłonnością do mistyfikacji i prowokacji. Tworzył wizerunek ekscentrycznego artysty, otaczając się legendą. Stosował metodę, którą nazwał paranoiczno‑krytyczną, którą określał (…) spontaniczną metodą poznania irracjonalnego, opartą na krytycznej i systematycznej obiektywizacji delirycznych skojarzeń i interpretacji (K. Janicka, Surrealizm, Warszawa 1973, s. 81). Obraz Ponure Zabawy, jest jednym z pierwszych przykładów zastosowania metody paranoiczno‑krytycznej - ma formę łańcucha irracjonalnych przedmiotów powstających z pojedynczego obrazu. Na początku lat 30. XX w. Dali wykorzystywał taki łańcuch skojarzeń w odniesieniu do legendy o Wilhelmie Tellu, a także do obrazu Architektoniczny Anioł pański Milleta.
Prócz łańcuchów irracjonalnie kojarzonych obrazów, Dali rozwinął także swoją teorię podwójnego motywu. Opisywał go jako obraz przedmiotu, który, bez najmniejszej modyfikacji anatomii czy kształtu, może równocześnie przedstawiać inny, całkiem niezależny motyw. Zamiast układać się w ciągi i halucynacyjne wizje, odbierane przez artystę w wyniku jego paranoiczno‑krytycznej aktywności wiążą się i występują równocześnie. To odkrycie okazało się bardzo owocnym zastosowaniem metody Dalego. Występuje w obrazie namalowanym w 1930 roku pod tytułem Niewidzialna, śpiąca kobieta, koń, lew.
W swych późniejszych pracach artysta opanował technikę całkowitego łączenia dwóch motywów, umożliwiającą dwie spójne i niezależne, lecz alternatywne interpretacje. Udanym dziełem tego typu jest Wóz duchów z 1933 roku. Drogi Salvadora Dali i surrealistów się rozeszły. Breton wykluczył Dalego z ruchu. Na początku lat 40. XX w. artysta przebywa w Stanach Zjednoczonych. W 1944 r. powstaje obraz Sen, wywołany lotem pszczoły wokół owocu granatu, na sekundę przed przebudzeniem.
W 1946 r. Dali namalował Kuszenie św. Atoniego – obraz ukazujący surrealistyczną wersję walki św. Antoniego z pokusami. Święty zasłania się krzyżem przed kroczącymi w jego kierunku pokusami, przedstawionymi jako alegorie i symbole.
Zgroza Hiroszimy i Nagasaki w 1945 r. stworzyła Dalemu nowy punkt odniesienia. Artysta rozpoczął nowy okres swojej działalności, który nazwał malarstwem atomowym. Wykorzystywał w nim odkrycia fizyki jądrowej dotyczące struktury materii, przede wszystkim wyzwalania energii będącej wynikiem rozszczepienia atomu. Do Eksplodującej rafaelowskiej głowy z 1951 r. włączył tradycję klasyczną, wiążąc głowę Marii Rafaela z rzymskim Panteonem, a następnie rozbijając ją na wiele części.
Temat ten kontynuowany był w Madonnie z Port Lligat. Malarz połączył tematykę religijną z nuklearną wizją świata. Dali pisał tak o tym obrazie: Madonna przemienia się teraz w tabernakulum żywego ciała, które otwiera widok na niebo i zawiera ciało Chrystusa. Inne tabernakulum w jego piersi zawiera boski chleb (Néret G., Salvador Dalí. 1904–1989, tł. E. Tomczyk, Warszawa 2000, s. 70).
W wydanym w 1951 roku Manifeście mistycznym Dali napisał: Najpierw w kosmicznym śnie w roku 1950 ujrzałem ten obraz w kolorach. Przedstawiał on jądro atomu, które potem przyjęło metafizyczne znaczenie. Chrystusa uważam teraz za wyraz właściwej jedności świata. Dramatyczny kąt, pod jakim ukazany jest krzyż w obrazie Chrystus św. Jana od krzyża z 1951 roku, zainspirowany został rysunkiem hiszpańskiego mistyka.
Z początkiem lat 70. Dali niewiele malował, jednak zajmował się organizowaniem swojego muzeum, które otworzył w 1974 roku w rodzinnym mieście Figueres. 10 czerwca 1982 r. zmarła Gala. W maju 1983 r. namalował swój ostatni i jedyny po śmierci Gali obraz, Jaskółczy ogon.
Przyjrzyj się wybranym obrazom i przyporządkuj do nich ich tytuły.
Trwałość pamięci, Architektoniczny Anioł pański Milleta, Sen, wywołany lotem pszczoły wokół owocu granatu, na sekundę przed przebudzeniem
Obraz Salvadora Dali Trwałość pamieci znajduje się w:
- Museum of Modern Art (MoMA) w Nowym Jorku
- Kelvingrove Art Gallery and Museum w Glasgow
- Muzeum Salvadora Dali w Figueres
Odpowiedz , kim z pochodzenia był Salvador Dali.
- Włochem
- Katalończykiem
- Marokańczykiem
Rozpoznaj dzieła. Przyporządkuj im właściwe tytuły.
Kuszenie św. Antoniego, Jaskółczy ogon, Chrustus św. Jana od krzyża
Dobierz do dzieł miejsca, w których się znajdują.
Muzeum Prado, Madryt, Hiszpania, Teatr i Muzeum Dali, Katalonia, Hiszpania, Museum of Modern Art (MoMA), Nowy Jork, Stany Zjednoczone, Teatr i Muzeum Dali, Katalonia, Hiszpania, Museum of Modern Art (MoMA), Nowy Jork. Stany Zjednoczone, Luwr, Paryż, Francja, Teatr i Muzeum Dali, Katalonia, Hiszpania
Atomowa Leda – ..................................................................................................................
Trwałość pamięci – ..................................................................................................................
Jaskółczy ogon – ..................................................................................................................
Zagadka Wilhelma Tella – ..................................................................................................................
Odczytaj symbole i alegorie zawarte w Kuszeniu św. Antoniego. Przyporządkuj im właściwe znaczenia.
Wróżbiarstwo i kabała, Cielesne żądze, Luksus, wygoda, próżność, Siła, hazard
| Monstrualny koń | |
| Naga kobieta na piedestale | |
| Wieża w postaci piramidy z kulami | |
| Złote budynki w stylu Andrea Palladia |
Zainteresowanie Salvadora Dali atomem zrodziło się w wyniku zrzucenia przez Amerykanów bomby atomowej na Hiroszimę w sierpniu 1945 roku. Wydarzenie do zainspirowało artystę do namalowania dzieł bezpośrednio związanych z wybuchem oraz opartych o estetykę rozpadu atomu.
Uzasadnij, w jaki sposób Dali wykorzystał motyw rozpadu atomu.
Dokonaj interpretacji dzieła w kontekście wiedzy na temat surrealizmu. W pracy skorzystaj z dowolnych źródeł, wskazując źródła pochodzenia informacji.
Wykonaj analizę formalną dzieła Sen, wywołany lotem pszczoły wokół owocu granatu, na sekundę przed przebudzeniem. Opisz kompozycję i relacje przestrzenne kolorystykę, światłocień.
Oceń zabiegi formalne stosowane przez artystę, na podstawie cech jego twórczości.
Słownik Pojęć
kierunek w sztuce ukształtowany w latach 20. XX w. Wyrósł z zafascynowania światem podświadomości, przypadku, snu, halucynacji niezwykłymi stanami psychicznymi, pobudzającymi wyobraźnię artystyczną. Ruchowi patronował poeta A. Breton, który w 1924 ogłosił Manifest surrealizmu. W tym samym roku założone zostało Biuro Badań Surrealistycznych w Paryżu i zaczęło wychodzić pismo surrealistów „La Révolution Surréaliste”, przeobrażone później w „La Surréalisme au Service de la Révolution” (1930‑33), a następnie „Minotaure” (1933‑38). Surrealiści postulowali pełne wyzwolenie człowieka. Z jednej strony miało ono wyrażać się w swobodzie wyboru między dobrem a złem, porządkiem a chaosem, z drugiej zaś strony swoboda automatycznej, niekontrolowanej ekspresji indywidualnej, przy skrupulatnej obserwacji odruchów, czynności mimowolnych, nieumotywowanych, snów, gry wyobraźni - miała odkryć owo niczym nie hamowane, rzeczywiste funkcjonowanie myśli, pełną prawdę człowieka. Początkowo ruch surrealistyczny miał charakter wyłącznie literacki (A. Breton, L. Aragon, P. Eluard); później, dzięki Bretonowi, przyłączyła się do niego grupa malarzy (m.in. H. Arp, M. Duchamp, F. Picabia, M. Ray oraz G. de Chirico, J. Miro). Pierwsza wystawa sztuki surrealistycznej odbyła się w 1925 w Galerie Pierre w Paryżu. Wkrótce kierunek ten rozwinął się szeroko: grupy i pisma surrealistyczne powstały w Anglii, Czechosłowacji, Danii, Hiszpanii, Japonii i Jugosławii. W międzynarodowej wystawie surrealistów, otwartej w 1938 w Paryżu, uczestniczyło 70 artystów z 14 krajów. Malarze surrealiści posługują się różnymi metodami kształtowania obrazów, przy czym zawsze istotną w nich rolę odgrywa czynnik poetycki, a sposób malowania ma w większości przypadków charakter iluzyjny. W obrazach surrealistycznych przedmioty rzeczywiste łączone są często w sposób niezwykły, zaskakujący; czasem rzeczywistym obiektom przydawane są obce im cechy; z elementów rzeczywistych budowane są nowe, udziwnione obiekty lub istoty; kiedy indziej wreszcie kreowane bywają całkowicie nowe, z wyobraźni wywiedzione wizje fantastycznego świata. Są one zawsze nasycone klimatem niezwykłości i tajemniczości, często grozy. Do najwybitniejszych przedstawicieli surrealizmu, obok wymienionych, należą: R. Magritte, P. Delvaux, A. Masson, M. Ernst, S. Dali. W Polsce surrealizm nie wystąpił w czystej formie. Elementy surrealne odnaleźć można w okresie międzywojennym w twórczości członków grupy «Artes», po II wojnie światowej swoistą formułę surrealizmu reprezentują m.in. K. Mikulski, J. Krawczyk i E. Rosenstein.
spontaniczna metoda poznania irracjonalnego, oparta na krytycznej i systematycznej obiektywizacji delirycznych skojarzeń i interpretacji.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
enycklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
R. Passeron, Encyklopedia surralizmu, Warszawa 1993
J. Hodge, Salvador Dali, Kraków 1994