Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Tysiące lat temu na tereny północnej Polski kilkakrotnie nasuwał się gruby na setki metrów lodowiec. Naniósł on wraz z lodem ogromne głazy, drobne okruchy skał i glin. Kiedy wreszcie zrobiło się cieplej i lodowiec się wycofał, pozostawił po sobie niezwykły krajobraz pojezierzy.

Już wiesz
  • jakie jest ukształtowanie terenu Polski;

  • co to są jeziora i jakie jest ich znaczenie w przyrodzie.

Nauczysz się
  • wskazywać na mapie położenie pojezierzy;

  • charakteryzować klimat pojezierzy;

  • wskazywać znaczenie turystyczne pojezierzy.

icm1Jox6Da_d5e158

1. Położenie i ukształtowanie pojezierzy

Tysiące lat temu w wyniku ochłodzenia klimatu część powierzchni obecnej Polski pokryta została grubą warstwą lodu. Lodowiec żłobił powierzchnię Ziemi, a gdy się wycofał, odsłonił bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu. Skutkiem działalności lodowca są m.in. wzgórza morenowewzgórze morenowewzgórza morenowe, liczne jeziora oraz głazy narzutowegłaz narzutowygłazy narzutowe. Obszary charakteryzujące się pagórkowatym terenem i obecnością opisanych form nazywamy pojezierzamipojezierzepojezierzami.

Wspólne cechy pojezierzy to:

  • liczne jeziora o różnych kształtach i głębokości;

  • pagórkowata, bardzo urozmaicona powierzchnia terenu i stosunkowo nieduże, typowe dla nizin wyniesienie przeważnie nieprzekraczające 200 m n.p.m.;

  • obecność wielkich kamieni, tzw. głazów narzutowych;

  • liczne torfowiskatorfowiskotorfowiska będące pozostałościami po zarośniętych jeziorach.

Na obszarze Polski wyróżniamy obecnie trzy główne pojezierza. Pojezierze Pomorskie położone jest na południe od pasa pobrzeży. Na jego terenie leży ok. 5 tys. jezior, które z reguły są niewielkich rozmiarów. Pojezierze Mazurskie leży na wschód od Pojezierza Pomorskiego. Znajduje się tu ok. 3 tys. jezior, które z reguły są duże. Pojezierze Wielkopolskie leży na południe od Pojezierza Pomorskiego. Znajduje się tutaj najmniej jezior i mają one niewielkie rozmiary.

R1brkG1yPW0Jd1
Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce
RstwWRxEAXZy61
Wieżyca jest wzgórzem o wysokości niemal 329 m n.p.m. leżącym na Kaszubach stanowiących wschodnią część Pojezierza Pomorskiego. Teren ten czasami nazywa się Szwajcarią Kaszubską, gdyż ze względu na dużą ilość wzniesień krajobraz przywodzi na myśl ten górzysty kraj
Polecenie 1

Posługując się mapą, wskaż największe jeziora oraz miasta każdego z pojezierzy.

Ciekawostka

Ludność zamieszkująca część Pojezierza Pomorskiego to Kaszubi. Wielu z nich używa na co dzień języka kaszubskiego, który różni się od polskiego. Język kaszubski jest nauczany w niektórych szkołach na Pomorzu; nawet niektóre tablice informacyjne zawierają opisy w dwóch językach: polskim i kaszubskim.

icm1Jox6Da_d5e222

2. Przyroda pojezierzy

Naturalną roślinnością pojezierzy są lasy bukowe i mieszane na zachodzie; w miarę przesuwania się na wschód przeważają bory sosnowe. Szczególnie cenne przyrodniczo są lasy Pojezierza Pomorskiego (Puszcza Drawska i Bory Tucholskie) oraz Mazurskiego (Puszcza Piska).
Na pojezierzach ze względu na sprzyjające warunki żyje większość występujących w Polsce gatunków ssaków oraz setki gatunków ptaków, liczne jaszczurki i węże, żaby i ropuchy, a w jeziorach sporo gatunków ryb. Z tego powodu znajduje się tutaj wiele rezerwatów przyrody. Podłoże na pojezierzach jest piaszczyste lub gliniaste, a gleby są mało urodzajne, jednak można napotkać tu pola uprawne, a także łąki i pastwiska.

Lato na pojezierzach jest chłodniejsze niż na przykład na pobrzeżu. We wschodniej części Pojezierza Mazurskiego zimy są mroźne, lata natomiast – krótkie, ale pogodne. Na pozostałej części obszaru pojezierzy zimy nie są aż tak mroźne.

icm1Jox6Da_1441878305767_0

3. Znaczenie pojezierzy

Pagórkowaty teren i ubogie gleby ograniczają działalność człowieka na pojezierzach. Rolnictwo ma lepsze warunki jedynie na Pojezierzu Wielkopolskim. Przemysł rozwinął się głównie w dużych miastach. Spore znaczenie ma przemysł drzewny – w lasach pojezierzy pozyskuje się wiele gatunków drzew, przede wszystkim świerków, sosen i buków. Wyrabia się z nich meble, elementy do budowy domów, papier i wiele innych produktów. Na pojezierzach wydobywa się także spotykane tam skały: piasek i glinę.

Ogromne znaczenie pojezierza mają za to dla turystyki. Urozmaicony krajobraz, czyste powietrze, lasy, jeziora i zachowana w dobrym stanie przyroda przyciągają wielu turystów. Aby ograniczyć wpływ człowieka na środowisko, wytycza się piesze i rowerowe szlaki turystyczne. Na wielu rzekach i kanałach organizuje się spływy kajakowe. Najwięcej tego typu atrakcji oferowanych jest na Pojezierzu Mazurskim.

Polecenie 2

Korzystając z atlasów, map i informacji w Internecie, wybierz i opisz miejsce na pojezierzach, które uważasz za najciekawsze.

icm1Jox6Da_d5e291

Podsumowanie

  • Na obszarze Polski wyróżniamy trzy duże pojezierza: Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Wielkopolskie i Pojezierze Mazurskie.

  • Środowisko przyrodnicze pojezierzy jest bardzo bogate i zróżnicowane.

  • Turystyka jest działem gospodarki, który ma na pojezierzach znakomite warunki rozwoju.

Praca domowa
Polecenie 3.1

W taki sposób zaplanuj trasę wycieczki na jedno z pojezierzy, aby odwiedzić przynajmniej jedno miasto, jedno jezioro i jeden kompleks leśny.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazu
Jak ludzie zmieniają krajobraz?
Jaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?

icm1Jox6Da_d5e361

Słowniczek

głaz narzutowy
głaz narzutowy

skała przyniesiona przez lodowiec na dany obszar

pojezierze
pojezierze

obszar charakteryzujący się urozmaiconą rzeźbą terenu, występowaniem dużej ilości jezior oraz różnych, dobrze zachowanych form rzeźby (terenu), które są wynikiem działalności lodowca

torfowisko
torfowisko

teren podmokły, porośnięty przez specyficzną roślinność, która po obumarciu, dzięki trwałemu nawodnieniu, przekształca się w torf

wzgórze morenowe
wzgórze morenowe

naturalne wzniesienie terenu wytworzone z materiału skalnego naniesionego przez lodowiec, zazwyczaj o niewielkiej wysokości i łagodnych stokach

icm1Jox6Da_d5e453

Zadania

Ćwiczenie 1
R4DyvzrGg2Ouf1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R17sIic9C8Wrb1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1GxrRbCYoHqk1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1esUA9mvGmsi1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1BNFzsySBrUW1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RqwyGLpiWEik81
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.