Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1Ikflc4XKt2T1
Ilustracja przedstawia ikony instrumentów i nut. Tytuł lekcji: Pokaz brzmienia instrumentów muzycznych.

Pokaz brzmienia instrumentów muzycznych

Źródło: online-skills, źródło:, licencja: CC0.
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RclaiEfVsNMkY
Scenariusz zajęć do pobrania.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (w całości lub fragmentów);

A) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),

2) rozpoznaje ze słuchu:

A) brzmienie instrumentów muzycznych.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania Uczeń:

3. wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:

1) instrumentów muzycznych ze względu na źródło dźwięku – nazywa i charakteryzuje je.

Nauczysz się

klasyfikować instrumenty muzyczne ze względu na źródło dźwięku;

nazywać poznane instrumenty (skrzypce, wiolonczela, harfa, cymbały, flet poprzeczny, puzon, marimba, werbel);

rozróżniać brzmienie wybranych instrumentów (skrzypce, wiolonczela, harfa, cymbały, flet poprzeczny, puzon, marimba, werbel);

analizować utwory muzyczne pod kątem występujących instrumentów.

Podział instrumentów muzycznych - przypomnienie wiadomości.

Instrumenty muzyczne – przyrządy wytwarzające dźwięk, przeznaczone do wykonywania muzyki. Podstawowa klasyfikacja instrumentów muzycznych uwzględnia rodzaj źródła dźwięku. Rozróżnia się: chordofonychordofonychordofony, czyli instrumenty strunowe, w których źródłem dźwięku jest napięta struna; membranofonymembranofonymembranofony, w których źródłem dźwięku jest napięta błona‑membrana; idiofonyidiofonyidiofony, czyli instrumenty „samodźwięczne”, w których źródłem dźwięku jest ciało stałe mające własną sprężystość; aerofonyaerofonyaerofony, w których źródłem dźwięku jest drgający słup powietrza zamknięty w przestrzeni rezonansowej oraz elektrofony (elektryczne instrumenty muzyczne), w których źródłem drgań są układy elektryczne.

Poza klasyfikacją naukową istnieje też praktyczny podział na instrumenty muzyczne: strunowe, dęte i perkusyjne. Z kolei wśród instrumentów strunowych wyróżnia się smyczkowe (skrzypceskrzypceskrzypce, altówka, wiolonczelawiolonczelawiolonczela, kontrabas i in.), szarpane (gitaragitaragitara, harfaharfaharfa, mandolina i in.), klawiszowe (fortepian, klawesyn i in.); wśród instrumentów dętych: drewniane (flet, klarnet, obój i in.), blaszane (trąbka, róg, puzonpuzonpuzon, tuba i in.) i klawiszowe (organy, fisharmonia, akordeon i in.); wśród instrumentów perkusyjnych: o określonej wysokości dźwięku (ksylofon, wibrafon, czelesta i in.) oraz o nieokreślonej wysokości dźwięku (talerz, trójkąt i in.).

Prezentacja brzmienia skrzypiec

Skrzypce są instrumentem muzycznym z grupy chordofonów smyczkowych. Mają podłużne pudło rezonansowe z wycięciami na bokach. Na wierzchniej stronie znajdują się charakterystyczne otwory w kształcie litery f. W środku pudła rezonansowego umieszczona jest tzw. dusza, która służy do przenoszenia drgań z górnej płyty na dolną. Posiadają cztery struny, strojone kwintami: G, D, A, E.

Budowa skrzypiec

RLY6K15JCAkbJ
Ilustracja przedstawia budowę skrzypiec.Na zdjęciu skrzypiec umieszczono punkty aktywne, po których wybraniu wyświetlają się nazwy poszczególnych elementów budowy skrzypiec. Pudło rezonansowe zbudowane jest z płyty górnej, płyty dolnej i boczków. Na łączeniu płyty górnej i boczków znajduje się żyłka. W płycie górnej wycięte są dwa otwory rezonansowe od swojego kształtu nazywane efami, ponieważ przypominają małą pisaną literkę f. Na pudle rezonansowym zamontowany jest podbródek, jest to miejsce, w którym skrzypek przytrzymuje skrzypce brodą. Skrzypce mają gryf wykonany z drewna, na wierzchu gryfu znajduje się wykonana z bardzo ciemnego drewna podstrunnica. Gryf zakończony jest główką. Między podstrunicą a główką znajduję się prożek. Główka składa się z komory kołkowej, 4 kołków i ślimaka. U dołu struny przymocowane są do strunnika. Na strunniku znajdują się 4 mikrostroiki.
Budowa skrzypiec, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 1
Odpowiedz na pytanie: Do jakiej grupy instrumentów należą skrzypce?
Odpowiedz na pytanie: Do jakiej grupy instrumentów należą skrzypce?

Prezentacja brzmienia wiolonczeli

Wiolonczela, podobnie należy do grupy chordofonów smyczkowych. Instrument jest dwukrotnie większy, niż poznane wcześniej skrzypce, dzięki czemu osiąga niższą skalę i głębszą barwę. Posiada cztery struny strojone kwintami: C, G, d, a. Na spodzie pudła rezonansowego umiejscowiona jest nóżka, umożliwiająca oparcie wiolonczeli na podłodze.

R9JmUHd2NlkWp
Pompeo Batoni, „Luigi Boccherini grający na wiolonczeli”, ok. 1767, National Gallery of Victoria, Melbourne, Australia, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 2
Odpowiedz na pytanie: Czym różni się wiolonczela od skrzypiec?
Odpowiedz na pytanie: Czym różni się wiolonczela od skrzypiec?

Prezentacja brzmienia harfy

Harfa to wyskoki instrument pochodzący ze Wschodu, współcześnie mający około 180 cm. Składa się z ukośnie ustawionego pudła rezonansowego i wygiętej ramy oraz 47 strun, które są strojone według gamy  Ces‑dur. Posiada 7 pedałów, które połączone są za pomocą linek z mechanizmem krążkowym i umożliwiają zmiany wysokości dźwięku.  Czasem znajduje się jeszcze jeden dodatkowy pedał do tłumienia dźwięku. Skala harfy to sześć i pół oktawy.  Do Europy harfy trafiły w VII wieku, w baroku służyły do akompaniamentu śpiewom, a w XIX  wieku weszły w skład orkiestry.

R1eOQzMwCFrDW
Na nagraniu Fantazja opus dziewięćdziesiąte piąte, autorstwa Camille'a Saint-Saënsa. Utwór wykonany jest na harfie. Ma zmienny charakter czasami jest skoczny, czasami nostalgiczny, czasami rytmiczny, wręcz taneczny.

Prezentacja brzmienia cymbałów

Cymbały to instrument strunowy w kształcie trapezu, pochodzący z krajów arabskich. Zbudowane są ze skrzyni, na którą naciągnięte są metalowe struny, podparte na poprzecznych podstawkach. Dźwięk z instrumentu wydobywa się poprzez uderzanie w struny drewnianymi pałeczkami.

RE2gstySUzB2a
Ilustracja interaktywna przedstawia Romana Kumlyka przy cymbałach huculskich. Muzyk znajduje się w chacie drewnianej, otacza go mnóstwo ludowych instrumentów. Cymbały to instrument strunowy, na drewnianej ramie rozpiętych jest wiele strun na których gra się pałeczkami przypominającymi łyżeczki. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Natalia Kumłyk prezentuje dźwięk cymbałów huculskich oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu skoczna melodia ludowa wykonana na cymbałach. Cymbały mają ostre, jasne i brzęczące brzmienie. Punkt 1:
MariyaZ (fot.), Roman Kumlyk przy cymbałach huculskich, wikimedia.org, CC BY 2.0 (ilustracja), Patryk Pawlaczyk, Mariusz Raniszewski, autorzy filmu z którego pochodzi dźwięk cymbałów huculskich, wikimedia.org, CC BY 4.0

Prezentacja brzmienia fletu poprzecznego

Flet poprzeczny to instrument dęty drewniany, który swoja nazwę zawdzięcza sposobie trzymania podczas gry, czyli poprzecznie do ciała. Zbudowany jest z  główki, w której z boku znajduje się  otwór zadęciowy z płytką ustnikową o rożnych kształtach, które każdy muzyk może dobrać do własnych potrzeb, gdyż na niej opiera się warga podczas gry. Zmianie wysokości dźwięku służą otwory boczne, ułożone wzdłuż  instrumentu, otwierane i zamykane za pomocą klap. Do Europy flet poprzeczny trafił z Azji w XII wieku.

RTFKp7SyPi1sv
Flet poprzeczny, online-skills, CC BY 3.0
R9393RugLx654
Zdjęcie Claude Debussy’ego. Kompozytor na zdjęciu jest dość potężnym mężczyzną, z kędzierzawymi włosami, wąsami i brodą. Ubrany jest elegancko w białą koszulę, surdut , pod szyją ma muchę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Syrinx, autorstwa Claude Debussy’ego Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór wykonany jest solo na flecie. Flet gra piękną melodię złożoną z dźwięków skali , która nie jest ani durowa, ani molowa. Melodia jest łagodna, spokojna, trochę przypomina śpiew ptaków. Punkt 1: Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy
Nadar, zdjęcie Calude Debussy'ego (fragment), ok. 1908, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Claude Debussy, „Syrinx”, AMFN, CC BY 3.0

Prezentacja brzmienia puzonu

Puzon jest instrumentem dętym blaszanym, składającym się z trzech rur w kształcie litery U, które –połączone ze sobą  suwakiem – tworzą literę S. Zakończony jest owalną czarą głosową.  Puzon nie posiada wentyli, jak inne tego typu instrumenty, a wysokość dźwięku różnicuje się za pomocą zadęcia w lejkowaty ustnik i  ruchu suwaka. Pojawił się w Europie w XV wieku i stosowano go w muzyce dworskiej, natomiast do orkiestry został włączony w XVIII wieku.

RqXoEW8ofQ5dA
Puzon, online-skills, CC BY 3.0
RhPKQvTz3mf3R
Na zdjęciu Maurice Ravel. Kompozytor jest starszym, siwym mężczyzną o łagodnym spojrzeniu. Mężczyzna ma ciemne oczy, lekkie zmarszczki , siwe włosy ma zaczesane do tyłu. Ubrany jest w białą koszulę i tweedową marynarkę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Bolero autorstwa Maurice Ravela wykonawca Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu fragment Bolera Maurice’a Ravela , w którym partię solową wykonuje puzon. Puzon gra melodię, która w jego wykonaniu kojarzy się z trąbiącymi słoniami. Jest donośna, mocna i wyrazista. Często używaną artykulacją jest glissando.
Fot. nieznany, portret Maurice Ravela, ok. 1925, Biblioteka Narodowa Francji, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Maurice Ravel, „Bolero”, AMFN, CC BY 3.0

Prezentacja brzmienia marimby

Marimba to instrument wykonany najczęściej z drewna palisandrowego, którego płytki połączone są metalowymi rezonatorami. Ma cienkie i szerokie płytki. Do gry służą gumowe pałki , które w celu delikatniejszego brzemienia można owinąć włóczką. Marimba pochodzi z Afryki, a jej prototypem był instrument ludowy. W Europie pojawiła się w II poł. XIX wieku.

R5RhrQciD8JLT
Vassia Atnassova (fot.), Marimba, mod. Antonko AMC-12, wikimedia.org, CC BY 3.0
RawxEFt2pm6R8
Na nagraniu prezentacja brzmienia marimby. Najpierw zagrana jest dwukrotnie gama, wolno i szybko, później tremolo, jeszcze później dwudźwięki na końcu chromatyczne, szybkie przebiegi dźwięków.

Prezentacja brzmienia werbla

Werbel jest instrumentem muzycznym należącym do grupy membranofonów, którego prototypem był wydrążonego pień drzewa, na który naciągnięto zwierzęce skóry. Współcześnie składa się z drewnianego, metalowego lub miedzianego korpusu różnej wielkości oraz dwóch membran, które za pomocą uderzenia przenoszą drgania z jednej na drugą. Warto zaznaczyć, że dolna membrana jest cieńsza. Od spodu znajdują się sprężyny (struny), które drgają podczas uderzania  Do gry stosuje się jednej lub dwóch pałek.

R1RQum9Ul9A76
Na nagraniu rytm wykonany na werblu. Dźwięk ten kojarzy się z przemarszem orkiestry wojskowej.
R11oRO9Q0b3UB
Na nagraniu początek Bolera Maurice’a Ravela. Utwór rozpoczyna się rytmem bolera granym na werblu, to rytmiczne ostinato będzie towarzyszyło przez cały utwór. Później spokojną, kołyszącą melodię gra flet poprzeczny]

Zadania

R1PhEJKBawEX9
Ćwiczenie 1
Odpowiedz na pytanie: Do której grupy instrumentów muzycznych należy harfa? Możliwe odpowiedzi: 1. chodrofony (strunowe), 2. aeorofony (dęte), 3. membranofony/idiofony (perkusyjne)
RhvJvTEWDqTro
Ćwiczenie 2
Wymień wszystkie znane Ci instrumenty smyczkowe.
R1HsbJ6ExrrTy
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie: Jakie dwa instrumenty rozpoczynają Bolero Maurice'a Ravela?
Ćwiczenie 4
R1BpEVCLMO31l
Wymień po dwa instrumenty: strunowe, dęte i perkusyjne.
ROyNz4gyP5zGu
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie: Który instrument brzmi wyżej skrzypce czy wiolonczela?
RpSsXxpb6ZwKn
Transkrypcja utworu Summertime George'a Gershwina na harfę. Utwór jest spokojny, łagodny, kołyszący, kołysankowy, lekko jazzujący.
R139eDi0zo8lt
Ćwiczenie 6
Który z instrumentów przedstawionych na tej lekcji miał najwięcej strun? Możliwe odpowiedzi: 1. skrzypce, 2. fortepian, 3. cymbały, 4. harfa
Rf78rdqpNxFZh
Ćwiczenie 7
Dopasuj wymienione instrumenty do dwóch grup: chordofony i areofony. Instrumenty do przyporządkowania: 1. flet poprzeczny, 2. harfa, 3. puzon, 4. wiolonczela

Praca domowa

Polecenie 3

Wyszukaj utworu, do wykonania którego wykorzystano niektóre z instrumentów omawianych na dzisiejszej lekcji.

Słownik pojęć

aerofony
aerofony

instrumenty dęte, w których źródłem dźwięku jest drgający słup powietrza zamknięty w przestrzeni rezonansowej.

bolero
bolero

hiszpański taniec ludowy, spotykany dziś jeszcze w Kastylii i Andaluzji, składający się z dwóch powtarzających się części i tria; partie instrumentalne przeplatają się w nim z wokalnymi, przy czym głos często jest wokalizą; tancerz przy śpiewie wybija rytm kastanietami; do najpopularniejszych form instrumentalnych należy Bolero M. Ravela.

chordofony
chordofony

instrumenty strunowe, w których źródłem dźwięku jest napięta struna.

cymbały
cymbały

instrument muzyczny z grupy chordofonów uderzanych; zbudowany jest z płaskiej, trapezoidalnej skrzynki drewnianej z naciągniętymi wzdłuż dłuższego boku metalowymi strunami, które opierają się na dwóch długich podstawkach; jeden podstawek podpiera struny o kolejnych utworach parzystych, drugi – nieparzystych, co ułatwia trafianie pałeczką.

fantazja
fantazja

utwór instrumentalny o nieustalonej budowie, często z elementami improwizacyjnymi; nie jest to jednak forma zupełnie swobodna; o jej charakterze decyduje każdorazowo zespół środków typowych dla danego okresu historycznego.

flet poprzeczny
flet poprzeczny

instrument muzyczny z grupy aerofonów, rodzaj piszczałki wargowej; obustronnie zamknięta rurka drewniana (niekiedy metalowa lub z kości słoniowej) o długości ponad 70 cm, z otworem wargowym przy jednym z końców instrumentu i z otworami bocznymi (12‑16) służącymi do zmiany wysokości dźwięku, zamykanymi i otwieranymi za pomocą systemu klap.

gitara
gitara

instrument muzyczny z grupy chordofonów szarpanych; pudło rezonansowe ma kształt owalny, w środku jest zwężone, wierzchnia płyta rezonansowa i spód są płaskie, w środkowej części płyty wierzchniej znajduje się okrągły otwór rezonansowy; długa szyjka zaopatrzona jest w metalowe progi; sześć strun stroi się w kwartach z tercją między 4 a 5.

harfa
harfa

instrument muzyczny z grupy chordofonów szarpanych w kształcie wysokiego trójkąta, którego jeden bok opierający się o ramię harfisty, stanowi szerokie, rozszerzające się u dołu pudło rezonansowe; z pudła wychodzi 46 strun (najniższe owinięte drutem) naciągniętych na kołki w górnej ramie, strojonych w Ces‑dur za pomocą specjalnego klucza.

idiofony
idiofony

instrumenty perkusyjne, tzw. „samodźwięczne”, w których źródłem dźwięku jest ciało stałe mające własną sprężystość.

instrumenty muzyczne (klasyfikacja)
instrumenty muzyczne (klasyfikacja)

instrumenty muzyczne – przyrządy wytwarzające dźwięk, przeznaczone do wykonywania muzyki; podstawowa klasyfikacja instrumentów muzycznych uwzględnia rodzaj źródła dźwięku; rozróżnia się: chordofony, czyli instrumenty strunowe, w których źródłem dźwięku jest napięta struna; membranofony, w których źródłem dźwięku jest napięta błona‑membrana; idiofony, czyli instrumenty „samodźwięczne”, w których źródłem dźwięku jest ciało stałe mające własną sprężystość; aerofony, w których źródłem dźwięku jest drgający słup powietrza zamknięty w przestrzeni rezonansowej oraz elektrofony (elektryczne instrumenty muzyczne), w których źródłem drgań są układy elektryczne; poza klasyfikacją naukową istnieje też praktyczny podział na instrumenty muzyczne: strunowe, dęte i perkusyjne; z kolei wśród instrumentów strunowych wyróżnia się smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas i in.), szarpane (gitara, harfa, mandolina i in.), klawiszowe (fortepian, klawesyn i in.); wśród instrumentów dętych: drewniane (flet, klarnet, obój i in.), blaszane (trąbka, róg, puzon, tuba i in.) i klawiszowe (organy, fisharmonia, akordeon i in.); wśród instrumentów perkusyjnych: o określonej wysokości dźwięku (ksylofon, wibrafon, czelesta i in.) oraz o nieokreślonej wysokości dźwięku (talerz, trójkąt i in.).

kaprys
kaprys

1) jedna ze wstępnych form fugi, którą rozwinęli m.in. G. Frescobaldi, J. S. Bach
2) w XIX w. powstały dwa typy kaprysów:
a) o charakterze popisowym, pokrywający się z etiudą, np. cykl kaprysów na skrzypce solo N. Paganiniego, Etiudy‑kaprysy H. Wieniawskiego
b) należące do liryki instrumentalnej, np. kaprysy J. Brahmsa.

marimba
marimba

instrument muzyczny z grupy idiofonów; rodzaj ksylofonu składającego się ze znacznej liczby drewnianych, strojonych płytek, ułożonych równolegle na dwóch sznurach; każda płytka ma umocowany od przodu rezonator wykonany ze skorupy tykwy, rzadziej z rury bambusowej.

membranofony
membranofony

instrumenty perkusyjne, w których źródłem dźwięku jest napięta błona‑membrana.

preludium
preludium

termin oznaczający początkowo krótki utwór improwizacyjny na organy lub lutnię z fragmentami akordowymi i figuracyjnymi; na przełomie XVI i XVII wieku pojawiają się u angielskich wirginalistów i w muzyce lutniowej szerzej rozbudowane preludia o charakterze popisowym; po 1650 preludium wchodzi do suity i sonaty da camera, często łączy się również z fugą; twórcą samodzielnych preludiów, niezależnych od innych utworów, jest F. Chopin.

puzon
puzon

instrument muzyczny z grupy aerofonów ustnikowych; dwie długie cylindryczne rury blaszane zestawione równolegle i połączone u dołu wygiętą w kształcie litery U ruchomą rurą blaszaną (tzw. suwakiem); jeden z głównych końców rur zaopatrzony jest w metalowy lejkowaty ustnik, drugi zaś w długą, szeroką i zakręconą ku dołowi czarę głosową; zmianę wysokości dźwięków osiąga się przez wsuwanie i wysuwanie suwaka, skręcającego lub przedłużającego długość całego przewodu instrumentu.

skrzypce
skrzypce

instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych; podłużne pudło rezonansowe skrzypiec, o charakterystycznych wcięciach bocznych w części środkowej (tzw. talii), składa się z dwóch lekko wypukłych płyt drewnianych (wierzchniej i spodniej) połączonych boczkami; na obwodzie górnej płyty wklejona jest żyłka chroniąca ją przed pęknięciem, wewnątrz pudła znajdują się: przyklejona do płyty wierzchniej belka, przeciwdziałająca ciśnieniu strun, i słupki, z których jeden tzw. dusza, służy do przenoszenia drgań płyty górnej na dolną; wycięte w górnej płycie dwa otwory rezonansowe, w kształcie litery f, przepuszczają fale głosowe z wnętrza pudła na zewnątrz; pomiędzy otworami stoi podstawek, który podtrzymuje struny i przenosi ich drgania na korpus rezonansowy.

werbel
werbel

jeden z najstarszych instrumentów muzycznych z grupy membranofonów; powstał poprzez naciągnięcie skórą wypróchniałego pnia drzewa; składa się z korpusu rezonacyjnego i z dwóch membran; przy membranach drganie jednej przenoszone za pośrednictwem powietrza na drugą dając dźwięki o nieokreślonej wysokości; na barwę dźwięku wpływa sposób wzbudzenia drgań: uderzanie jedną lub dwiema pałkami z główkami drewnianymi; opatrzony od spodu kilkoma strunami kiszkowymi lub ze skręconego spiralnie drutu; struny współgrają z dolną membraną przedłużając jej drgania i wywołują zarazem charakterystyczny dźwięk o nieokreślonej wysokości.

wiolonczela
wiolonczela

instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych; budowany na wzór skrzypiec, lecz o dwukrotnie dłuższym korpusie, czterokrotnie wyższych boczkach i proporcjonalnie krótkiej szyjce; z dolnej części instrumentu wystaje krótka nóżka, służąca do oparcia wiolonczeli; którą podczas gry stawia się na podłodze w położeniu pochyłym; służący do gry smyczek jest także nieco krótszy i mocniejszy niż skrzypcowy.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Mała Encyklopedia Muzyki, PWN, Warszawa 1981

Biblioteka muzyczna

mf7eeb362f0142d0c_0000000000266

Bibliografia

  1. culture.pl

  2. Mała Encyklopedia Muzyki, PWN, Warszawa 1981