Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1AdtTGTcA54Y1

Portrety Fransa Halsa

Ważne daty

między 1581 a 1585- 1666 – lata życia Halsa

1601 – podjęcie nauki w pracowni Karela van Mandery

1603 – wyjazd do Amsterdamu

1610 – wstąpienie do cechu św. Łukasza w Haarlemie

1616‑1639 – powstanie portretów grupowych strzelców św. Adriana i św. Jerzego

mee0c1b9e8b988052_0000000000020
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1GXVXh5qc5CU1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
mee0c1b9e8b988052_0000000000023

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

charakteryzować twórczość Halsa;

rozpoznawać dzieła malarza;

określać miejsca, w których znajdują się obrazy;

opisywać tematykę dzieł malarza;

analizować obraz od strony formalnej.

Pozowane portrety zbiorowe

Frans Hals jest malarzem urodzonym w Antwerpii, ale związany na stałe z Haarlemem. W 1601 roku podjął naukę w pracowni Karela van Mandery, a w dwa lata później przeniósł się do Amsterdamu. Wiadomo, że w 1610 roku wstąpił do cechu św. Łukasza w Haarlemie. Miał więc możliwość korzystania z przywilejów i zdobywania zamówień. Bywał w wielu mieszczańskich domach, co sprzyjało jego popularności i pozyskiwaniu zamówień. W 1616 roku namalował pierwszy zbiorowy portret członków gwardii obywatelskiej – Bankiet oficerów kompanii strzelców gwardii św. Jerzego.

R3fZIXx9FGtKH1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Fransa Halsa „Bankiet oficerów kompanii strzelców gwardii św. Jerzego”. Na obrazie widzimy kilkunastu mężczyzn podczas bankietu. Oficerowie ubrani są w czarne płaszcze z białymi kołnierzami. Każdy z nich ma także przełożoną przez ramię biało-czerwoną szarfę. Mężczyźni siedzą przy zastawionym jedzeniem stole. W tle widoczne są flagi oraz kotary. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kompozycja obrazu posiada trójwymiarową konstrukcję. Układ skośny wytyczony jest przez głowy trzech osób po lewej stronie, których przedłużeniem jest chorągiew trzymana przez jednego z oficerów. 2. Drugą linię wertykalną wyznaczają głowy postaci stojących po prawej stronie. 3. Zwrócony twarzą w stronę widza, odwrócony od stołu oficer pogłębia przestrzeń – zwiększa odległość pomiędzy osobami siedzącymi za stołem. 4. W lewym górnym rogu teatralizacji dodaje złota draperia o skomplikowanych kształtach i podkreśla rangę postaci. 5. Intensywna czerwień szarf wyznacza pewien rytm, prowadząc spojrzenie widza.
Frans Hals, „Bankiet oficerów kompanii strzelców gwardii św. Jerzego”, 1616, Frans Hals Museum , Haarlem, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
R1EhZebpWjUsA1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Fransa Halsa „Oficerowie i podoficerowie kompanii strzelców gwardii św. Jerzego z Haarlemu”. Na obrazie widzimy kilkunastu stojących mężczyzn. Oficerowie oraz podoficerowie ubrani są w czarne płaszcze z białymi kołnierzami. Każdy z nich ma także owinięty w pasie czerwony pas materiału. Większość z postaci ma na głowie kapelusz. W dłoniach trzymają halabardy. W tle widoczne są drzewa oraz budynki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Na płótnie malarz przedstawił 19 postaci o zróżnicowanych pozach. 2. Hals dynamizuje kompozycją i podkreśla rytm postaci. 3. Trzeci od prawej to kapitan Quirijna Janszoon Damasta, bogaty producent tkanin; jego lewa ręka ściska mocno halabardę, prawą trzyma na piersi, podkreślając swoją rangę. 4. Osoby stojące na schodach ustawione są w lekkim skosie, zrównoważonym przez pochylenie halabard i proporców w przeciwną stronę.
Frans Hals, „Oficerowie i podoficerowie kompanii strzelców gwardii św. Jerzego z Haarlemu”, 1639, Frans Halsmuseum, Haarlem, wikimedia.org, domena publiczna
R1M19hflFjvsH1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Fransa Halsa „Regentki domu staruszek w Haarlemie”. Na obrazie widzimy kilka starszych kobiet. Ubrane są w długie, czarne suknie, z białymi kołnierzami. Na włosach mają czepki. Kobiety siedzą przy stole, na którym leży książka. W tle na ścianie widoczny jest wiszący obraz pejzażowy o melancholijnym nastroju. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Foucart nazwał ten portret grupowy symfonią czerni i bielu. 2. Twarze kobiet są zróżnicowane, każda z nich wyraża inne emocje i prezentuje inne usposobienie. 3. Kolorystyka jest ascetyczna, ograniczona do czerni i bieli, a jedynym akcentem barwnym są rumieńce na twarzach kobiet. 4. Na ścianie znajduje się obraz pejzażowy o melancholijnym nastroju.
Frans Hals, „Regentki domu staruszek w Haarlemie”, ok. 1664, Frans Halsmusemu, Haarlem, wikimedia.org, domena publiczna

Codzienność ujęta w portrecie

W obrazach Halsa z lat dwudziestych często pojawiają się motywy muzyczne, a postacie ujęte są do połowy. Ten typ i temat artysta będzie podejmował wielokrotnie. Dzieła mają pogodny nastrój, postacie są uśmiechnięte, wesołe, a kolorystyka ożywiona. Malarz rezygnuje z tła, wprowadzając jednolitą plamę barwną.

RxRiYdluFnY1g1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Fransa Halsa „Grający na lutni”. Na obrazie widzimy młodego mężczyznę. Ubrany jest w czarno-czerwony płaszcz. Na głowie ma czapkę, spod której wystają dłuższe, falowane włosy. Mężczyzna w rękach trzyma lutnię, na której gra. Postać ma radosny wyraz twarzy i spogląda w lewą stronę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Postać grającego ujęta jest z dołu. 2. Jest ubrany pasiasty kaftan i czapkę, wprowadzające efekt komizmu. 3. Obrócona w prawo twarz i mocno skierowane w tę stronę oczy, a także szeroki uśmiech są efektem radości i lekkości.

Hals był doskonałym obserwatorem rzeczywistości. W swoich pracach potrafił uchwycić codzienność w portretach, łącząc je z przedstawieniami rodzajowymi, rejestrując fragment z życia ludzi, często w nietypowych sytuacjach. Wesoły pijak jest dziełem, w którym malarz uchwycił żywiołowy temperament modela. Obraz powstał w okresie fascynacji artysty caravaggionizmem.

RaPqkTpIG9Rfn1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Franza Halsa „Wesoły pijak”. Na obrazie widzimy mężczyznę w średnim wieku. Ubrany jest w jasny kostium z białym kołnierzem. Ma założony pas z medalionem. Jedną dłoń unosi do góry, natomiast w drugiej trzyma szklankę wypełnioną trunkiem. Mężczyzna ma brodę oraz wąsy. Widoczny jest także jego uśmiech na twarzy. Na głowie ma czarny kapelusz. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Skierowany w stronę widza mężczyzna jest sportretowany en face, w półpostaci, w ciasnym kadrze. 2. Ma na sobie gruby, żółtobeżowy kaftan tzw. dublet, z białym kołnierzem i koronkowymi mankietami. Na głowie założony ma czarny, powyginany kapelusz z szerokim rondem. 3. Szyję mężczyzny zdobi łańcuch z doczepionym na mniejszym łańcuszku medalionem z wizerunkiem, na którym znajduje się wizerunek Maurycego Orańskiego. 4. Mężczyzna w lewej dłoni trzyma szklankę wypełnioną trunkiem. 5. Lewą ręką gestykuluje. 6. Hals uchwycił moment poruszenia postaci, co podkreślił techniką malarską – faktura wskazuje na śmiałe, swobodne ruchy pędzla. 7. Na obrazie dominuje jasna kolorystyka, utrzymana w ciepłych tonacjach barwnych, skontrastowana z ciemnym kapeluszem.
Frans Hals, „Wesoły pijak”, 1628–1630, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna

W niektórych portretach Halsa kolorystyka jest oszczędna, ograniczona do brązów, ciemnych zieleni i czerni, z akcentami bieli, rozświetlającymi portretowane twarze. Te obrazy łączą w sobie efekty caravaggionizmu, manierę tenebrosaManiera tenebrosa (tenebryzm)manierę tenebrosa i szkicowość.

Frans Hals, wybitny holenderski portrecista XVII wieku bardzo często w swej twórczości zacierał granice pomiędzy portretem a scenami z życia, do których pozowali mu przedstawiciele gminu. Obraz zatytułowany „Malle Babbe” historycy sztuki datują  na różne lata w okresie 1628‑1640 . Malle Babbe to prawdopodobnie pseudonim kobiety, która rzeczywiście istniała. Znana była czarownica z Harlemu o tym imieniu, postać niewątpliwie barwna.

Na ramieniu przedstawionej śmiejącej się kobiety siedzi sowa. Stanowi to komentarz do obrazu, odnosi się do holenderskiego porzekadła „Pijany jak sowa w dzień”- wyjaśniali Michał Montowski i dr Grażyna Bastek.

Scena ukazana jest w ruchu i  namalowana dynamicznymi pociągnięciami pędzla. Rzadko w malarstwie występuje taka swoboda w przedstawieniu jak na tym portrecie. Zagadką jest dlaczego  obraz powstał. Kobieta ta nie mogła pozować artyście. Z warsztatu Halsa wyszło kilka jej portretów.

Źródło: https://www.polskieradio.pl/8/406/Artykul/872650,Pijana‑kumoszka‑z-Haarlemu (dostęp z dnia 31.03.2018)

R1YqS1tLkYzzA1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Frans Hals „Malle Babbe”. Na obrazie widzimy kobietę w brązowym ubraniu z białym kołnierzem. Na włosach ma biały czepek. Czarownica w ręce trzyma kufel piwa. Na jej jednym ramieniu siedzi sowa. Kobieta spogląda w prawą stronę, a na jej twarzy widzimy radość. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Malle Babbe to czarownica z Haarlemu. W ręku trzyma kufel piwa, a na jej lewym ramieniu siedzi sowa. 2. Kufel, głowa kobiety i sowa tworzą przekątną, która dynamizuje obraz. 3. Na twarzy kobiety rysuje się energia i żywiołowość. 4. Malarz operuje na przemian długimi i krótkimi pociągnięciami pędzla, w różnych kierunkach.
R1POVFe1Mnarw
Ćwiczenie 1
Wymień dwa portrety pozowane autorstwa Franza Halsa. Omów, kogo przedstawiają.
RJj4tcoHFgDXZ
Ćwiczenie 2
Do tytułów dzieł przyporządkuj muzea. Bankiet oficerów kompanii strzelców gwardii św. Jerzego Możliwe odpowiedzi: 1. Luwr, 2. Frans Hals Museum, 3. Staatliche Museum, 4. Rijksmuseum Grający na lutni Możliwe odpowiedzi: 1. Luwr, 2. Frans Hals Museum, 3. Staatliche Museum, 4. Rijksmuseum Wesoły pijak Możliwe odpowiedzi: 1. Luwr, 2. Frans Hals Museum, 3. Staatliche Museum, 4. Rijksmuseum Malle Babbe Możliwe odpowiedzi: 1. Luwr, 2. Frans Hals Museum, 3. Staatliche Museum, 4. Rijksmuseum
ROz6miI8a4UGL
Ćwiczenie 3
Dla dzieła Wesoły pijak wskaż właściwe elementy kompozycji. Możliwe odpowiedzi: 1. en pied, 2. en face, 3. dynamiczna, 4. statyczna, 5. zamknięta, 6. otwarta
R1CVgRxgItwhe
Ćwiczenie 4
Uzupełnij tekst. Frans Hals urodził się w Tu uzupełnij, ale związany był na stałe z Tu uzupełnij. W 1601 roku podjął naukę w pracowni Karela van Mandery, a dwa lata później przeniósł się do Tu uzupełnij.
R14xJshzHPRMW
Ćwiczenie 5
Dla kogo powstały dzieła Oficerowie i podoficerowie kompanii strzelców gwardii św. Jerzego z Haarlemu i Bankiet oficerów kompanii strzelców gwardii św. Jerzego?
RD5gjAgpIVGQV
Ćwiczenie 6
Do definicji dopisz właściwy termin. Tu uzupełnij to sposób ujęcia obrazu, polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem.
RWlqSvBvM78Da
Ćwiczenie 7
Kima była Malle Babbe z jednego z obrazów Franza Halsa?
Polecenie 1
Rwpt7swkhMXww1
Frans Hals, „Portret oficerów kompanii kuszników pod wodzą kapitana Reyniera Reaela i porucznika Michielszoona Blaeuwa”, tzw. „Chuda kompania”, 1633-37, Rijksmuseum, Amsterdam, wikimedia.org, domena publiczna
RO7vdWuqDmDDs
Na podstawie opisów dzieł Halsa napisz w kilku zdaniach, na czym polega pozowany portret reprezentacyjny.
mee0c1b9e8b988052_0000000000173

Słownik pojęć

Draperia
Draperia

tkanina ułożona w ozdobne fałdy.

En face
En face

z przodu, twarzą do patrzącego.

Halabarda
Halabarda

rodzaj broni drzewcowej, złożonej z siekiery, grota do kłucia i haka do ściągania z siodła, długość do 2,5 m.

Maniera tenebrosa (tenebryzm)
Maniera tenebrosa (tenebryzm)

– termin ten wywodzi się od łacińskiego słowa tenebrae – ciemność; sposób ujęcia obrazu, polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem. Tenebryzm stosowany był w malarstwie północnowłoskiego 2 poł. XVI w. (maniera tenebrosa) i w malarstwie barokowym, zwłaszcza przez Caravaggia (caravaggionizm) i Rembrandta

Wertykalizm
Wertykalizm

(łac. verticalis pionowy), zasada komponowania dzieła plastycznego polegająca na szczególnym uwypukleniu elementów pionowych (wertykalnych) oraz na zaniechaniu wyraźnych akcentów i podziałów w kierunku poziomym.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

encyklopedia.pwn.pl

mee0c1b9e8b988052_0000000000190

Galeria dzieł sztuki

mee0c1b9e8b988052_0000000000195

Bibliografia

A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, s. 74, PWN, Warszawa 1981

H. Honour, J. Fleming, Historia sztuki świata, Arkady, Warszawa 2006

P. de Rynck, Jak czytać malarstwo, Universitas, Kraków, 2005

Wielcy Malarze, ich życie, inspiracje i dzieło. Anton van Dyck, nr 69, Gazeta Wyborcza 1999