Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RwpDg3aYAVCPL1

Possum, posse, potui

Ważne daty

264 r. p.n.e. – ustanowienie pierwszych walk gladiatorskichGladiatorgladiatorskich przez Decymusa Juniusza Brutusa

27 r. p.n.e. - 14 r. p.n.e. – okres panowania pierwszego rzymskiego cesarza Oktawiana Augusta

80 r. n.e. – ukończenie budowy amfiteatruAmfiteatramfiteatru Flawiuszy, potocznie zwanego dziś koloseum (od stojącego niegdyś w pobliżu posągu Nerona, nazywanego ze względu na swe olbrzymie rozmiary kolosem)

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1Cf1viJ8Syzg1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
i) formy czasowników nieregularnych:
– esse i wybrane composita (possum,prosum, adsum, absum),
– volo, nolo,
– eo i wybrane composita (abeo, redeo, obeo),
– fero i wybrane composita (affero, aufero, differo),
– tollo,
– fio,
– verba defectiva: odi, memini, coepi,
– verba deponentia i semideponentia.

Nauczysz się

rozumieć komunikaty w języku łacińskim;

tworzyć proste wyrażenia i wypowiedzi;

charakteryzować rozwarstwienie społeczne w starożytności (servi vs domini);

formułować podstawowe informacje na temat gladiatorów.

Tekst łaciński: Nōn omnēs possumus omnia

Nōn omnēs possumus omnia

Ecce aquila. Aquila avis est, etiam passer avis est. Avēs ālās habent ergo volāre possunt. Avēs etiam pedēs habent, ergo nōn sōlum volāre, sed etiam ambulāre possunt. Avis, dum volat, ālās movet, dum ambulat pedēs movet. Avis, quae ālās movēre nōn potest, etiam volāre nōn potest. Quae autem pedēs movēre nōn potest, etiam ambulāre nōn potest.

RoJGJXyLs4pYD1
Ilustracja interaktywna przedstawia orła w locie. Ma on rozpostarte skrzydła. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. ālā, ae, 2. cauda, ae f 3. pēs, pedis m, 4. aquila volat
Orzeł, online-skills, CC BY 3.0
RbId0emAfRqQE1
Ilustracja interaktywna przedstawia ślady stóp na piasku. Wokoło nich piasek jest gładki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

vestīgia

Ślady, online-skills, CC BY 3.0

Etiam homō pedēs habet. Dum homō ambulat, pedēs movet. Quī pedēs movēre nōn potest, etiam ambulāre nōn potest. Quī ambulat vestīgia facit in terra. Quī volat, nulla vestīgia facit.

Ecce piscis. Piscis caudam habet et in aquā vivit. Piscis natāre potest. Etiam nonnullī hominēs natāre possunt, id est: aliī possunt, aliī nōn possunt. Mārcus natāre potest, etiam Quintus natāre potest, sed Iūlia natāre nōn potest. Et tū? Tūne natāre potes?

R3MTOoCniYhx31
Ilustracja interaktywna przedstawia rybę w wodzie. Jest ona przy samej powierzchni. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

piscis, is m

Ryba, online-skills, CC BY 3.0
RRgQ409ISXqGD1
Ilustracja interaktywna przedstawia mężczyznę, który płynie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

hīc homō natat

Pływak, online-skills, CC BY 3.0

Piscis, quī in aquā vivit, in aere spīrāre nōn potest. Homō, quī in terrā vivit, nōn potest spīrāre in aquā, etiam avēs in aquā spīrāre nōn possunt.

Ecce infans. Infans est homō parvus, quī modo nātus est. Fārī est idem ac loquī. Homō parvus loquī nōn potest, inde in‑fans vocātur. Potestne infans ambulāre? Etiam id nōn potest. Infantēs, dum crescunt et puerī fiunt, ā parentibus discunt ambulāre et loquī. Etiam tū, cum infans eras, neque loquī, neque ambulāre poteras.

RtEJ0X6YQTwNf1
Ilustracja interaktywna przedstawia śpiące dziecko. Leży ono na brzuchu. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

infans, infantis m

Dziecko, online-skills, CC BY 3.0

Tłumaczeniem9213cf317fc22011_0000000000006Tłumaczenie

m9213cf317fc22011_0000000000006

Źródłom9213cf317fc22011_0000000000007Źródło

m9213cf317fc22011_0000000000007

Verbum Latīnum ‘posse’ constat ex vocābulō ‘potis’ et verbō ‘esse’

Ecce eius formae in tempore praesenti

sg.

pl

possum (potis+sum)

possumus (potes+sumus)

potes (potis+es)

potestis (potes+estis)

potest (potis+est)

possunt (potes+sunt)

Et in tempore imperfectō

sg.

pl

poteram (potis+eram)

poterāmus (potes+erāmus)

poteras (potis+erās)

poterātis (potes+erātis)

poterat (potis+erat)

poterant (potes+erant)

Eōdem modō in tempore futūrō I

sg.

pl

poterō (potis+erō)

poterimus (potes+erimus)

poteris (potis+eris)

poteritis (potes+eritis)

poterit (potis+erit)

poterunt (potes+erunt)

Zadania

R1JwDsw9LNq5h
Ćwiczenie 1
Vērum an falsum? Iūdica!
Po zapoznaniu się z tekstem, oceń, czy poniższe zdania zawierają informacje zgodne z prawdą, czy nie. VERUM Możliwe odpowiedzi: 1. Piscis volāre potest., 2. Avēs ambulāre possunt, quia ālās habent., 3. Piscis in aere spīrāre potest., 4. Aquila avis est., 5. Quī ālās habet, volāre potest., 6. Aquila in aere vestīgia facere nōn potest., 7. Piscis caudam habet., 8. Mārcus et Quintus natāre possunt., 9. Infans loquī potest., 10. Iūlia natāre potest. FALSUM Możliwe odpowiedzi: 1. Piscis volāre potest., 2. Avēs ambulāre possunt, quia ālās habent., 3. Piscis in aere spīrāre potest., 4. Aquila avis est., 5. Quī ālās habet, volāre potest., 6. Aquila in aere vestīgia facere nōn potest., 7. Piscis caudam habet., 8. Mārcus et Quintus natāre possunt., 9. Infans loquī potest., 10. Iūlia natāre potest.
ROGaHGHZ6Q4gG
Ćwiczenie 2
Zaznacz zdania, które dotyczą Avēs. Możliwe odpowiedzi: 1. natāre possunt, 2. volāre possunt, 3. loquī nōn possunt, 4. vestīgia facere possunt, 5. ambulāre possunt, 6. in aere vīvere nōn possunt, 7. in aquā spīrāre possunt, 8. in aquā spīrāre nōn possunt, 9. caudam habent, 10. ālās nōn habent, 11. pedēs habent
RxqpKmiiRZSCq
Ćwiczenie 3
Zaznacz zdania, które dotyczą Piscēs. Możliwe odpowiedzi: 1. natāre possunt, 2. volāre possunt, 3. loquī nōn possunt, 4. vestīgia facere possunt, 5. ambulāre possunt, 6. in aere vīvere nōn possunt, 7. in aquā spīrāre possunt, 8. in aquā spīrāre nōn possunt, 9. caudam habent, 10. ālās nōn habent, 11. pedēs habent
R1PvZs03o2SkM
Ćwiczenie 4
Zaznacz zdania, które dotyczą Infantēs. Możliwe odpowiedzi: 1. natāre possunt, 2. volāre possunt, 3. loquī nōn possunt, 4. vestīgia facere possunt, 5. ambulāre possunt, 6. in aere vīvere nōn possunt, 7. in aquā spīrāre possunt, 8. in aquā spīrāre nōn possunt, 9. caudam habent, 10. ālās nōn habent, 11. pedēs habent
R1capctH9ybvn
Ćwiczenie 5
Wypełnij luki odpowiednią formą czasownika esse lub posse wpisując je w wolne miejsca. 1. Dāvus et Ursus, quī dominum vehunt, iam fessī Tu uzupełnij. 2. Syrus et Lēander saccōs vehunt; iī nondum fessī Tu uzupełnij. 3. Dāvus dīcit: “Nōs fessī Tu uzupełnij. Nōnne etiam vōs fessī Tu uzupełnij, Syre et Lēander?” 4. Syrus respondet: “Nōs fessī nōn Tu uzupełnij. Cur vōs fessī Tu uzupełnij?” 5. Cuī Ursus: “Nōs fessī Tu uzupełnij, quia dominus in lectīcā gravis Tu uzupełnij”. 6. Dāvus: “St! Dominus dormit; is quoque fessus Tu uzupełnij”. 7. Ursus irātus: “Is, quī vehitur, fessus esse nōn Tu uzupełnij”. 8. Servī, quī dominum portāre iam nōn Tu uzupełnij, lectīcam in viā ponunt. Dominus excitātur. 9. Iūlius: “Cūr hīc consistimus? Ubi Tu uzupełnij?” 10. Dāvus respondet: “In monte Tu uzupełnij. Iam tē portāre nōn Tu uzupełnij, domine”. 11. Iūlius irātus: “Quid mē portāre nōn Tu uzupełnij?” 12. Cuī Dāvus: “Tē portāre nōn Tu uzupełnij, quia nimis gravis Tu uzupełnij”. 13. Iūlius irātus: “Ego gravis nōn Tu uzupełnij, nec lectīca gravis Tu uzupełnij”. 14. Ursus: “Sine tē lectīca gravis nōn Tu uzupełnij. Tūne apud lectīcam ambulāre Tu uzupełnij?” 15. Cuī Iūlius: “Fessus Tu uzupełnij et ambulāre nōn Tu uzupełnij”. 16. Dāvus: “Tū nōn tam fessus Tu uzupełnij, quam nōs”. 17. Iūlius: “Vērum dīcis: ego nōn tam fessus Tu uzupełnij, quam vōs Tu uzupełnij, sed ego dominus Tu uzupełnij et vos servī Tu uzupełnij”. 18. Cuī Dāvus: “Sed lectīcam portāre iam nōn Tu uzupełnij. Nōnne, Urse?” 19. Ursus: “Sīc Tu uzupełnij. Tu uzupełnij portāre saccōs, quī minōres sunt, sed lectīcam portāre iam nōn Tu uzupełnij”. 20. Iūlius: “Bene. Sūmite ergō saccōs Syrī et Lēandrī. Syre et Lēander, vōs lectīcam portāre Tu uzupełnij, quia nōndum fessī Tu uzupełnij”.

Zadanie na podstawiem9213cf317fc22011_0000000000009Zadanie na podstawie

Na podstawie tekstu Nōn omnēs possumus omnia odpowiedz na poniższe pytania:

RdS2UX3kaeHxK
Ćwiczenie 6
Quī ālās habet: Możliwe odpowiedzi: 1. natāre potest, 2. ambulāre potest, 3. volāre potest
RhT5YfAOkHRbs
Ćwiczenie 7
Quī volat: Możliwe odpowiedzi: 1. pedēs movet, 2. ālās movet, 3. vestīgia facit
RjWuulw0CxRyZ
Ćwiczenie 8
Cūr piscēs volāre nōn possunt? Możliwe odpowiedzi: 1. quia caudam habent, 2. quia in aqua vīvunt, 3. quia ālās nōn habent
m9213cf317fc22011_0000000000009

Tekst łaciński: Gladiātōrēs Rōmānī

Gladiātōrēs Rōmānī – Gladiatorzy rzymscy

Ecce gladiātōrēs Rōmānī:

Unde venit nōmen gladiātōris? Ā gladiō, quō gladiātor pugnat. Gladiātōrēs Rōmānī nōn sōlum gladiō tamen, sed etiam aliīs armīs pugnāre poterant.

Quae erant arma gladiātōrum? Ecce: galea, manica, scūtum, ocrea, hasta, rēte, fuscina et multa alia.

Rōmānī valde amābant pugnās gladiātōrum. Annō CCLXIV (ducentesimō sexagesimō quartō) ante Christum nātum Decimus Iūnius Brūtus prīmum munus gladiātōrium instituit. Sed amphitheātrum Flāvium (vulgō Colosseum nuncupātum) anno LXXX (octogesimō) post Christum nātum structum est. Ubī ergō antea gladiātōrēs pugnāre poterant?

Oto rzymscy gladiatorzy:

Skąd pochodzi nazwa „gladiator”? Od miecza – „gladius”, którym walczy gladiator. Rzymscy gladiatorzy potrafili jednak walczyć nie tylko mieczem, ale także innym orężem

Co stanowi oręż gladiatora? Są to: hełm, rękawice, tarcza, nagolenniki, włócznia, sieć, trójząb oraz wiele innych.

Rzymianie bardzo lubili walki gladiatorów. W roku CCLXIV (dwieście sześćdziesiątym czwartym) przed narodzeniem Chrystusa Decymus Juniusz Brutus urządził pierwsze zawody gladiatorskie. Teatr Flawiusza (pospolicie nazywany „Koloseum”) został jednak wybudowany w roku LXXX (osiemdziesiątym) po narodzeniu Chrystusa. Gdzie zatem mogli wcześniej walczyć gladiatorzy?

Źródło:m9213cf317fc22011_0000000000010Źródło:

m9213cf317fc22011_0000000000010

Polecenie

Polecenie 1

Colloquere cum amicō.

Porozmawiaj po łacinie z kolegą/koleżanką o tym, co możecie robić teraz, co mogliście robić 10 lat temu, a co będziecie mogli robić za 10 lat. Na podstawie Waszej rozmowy ułóż krótki tekst.

Możesz użyć poniższych przykładów:

  • Quid agere poteras decem annīs ante? → Hīs decem annīs poteram...

  • Quid agere poteris decem annīs post? → Hīs decem annīs poterō...

  • Potesne natāre?

  • Potesne Latīnē loquī?

Rxx44ciNsINfq
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słowniki

Słownik pojęć

Amfiteatr
Amfiteatr

od gr. amphi = - z obu stron, theatrum - teatr; w starożytnym Rzymie odkryta arena (łac. harena - piasek) o kształcie elipsy, dookoła zabudowana widownią; miejsce przeznaczone do wystawiania publicznych pokazów, m.in. walk gladiatorów

Gladiator
Gladiator

zapaśnik walczący na arenach cyrkowych w starożytnym Rzymie

Lanista
Lanista

osoba prowadząca szkołę gladiatorów.

Pollice verso
Pollice verso

gest skazujący na śmierć poknanego gladiatora.

Wyzwoleniec
Wyzwoleniec

ten, kto został wyzwolony z niewoli.

Słownik łacińsko‑polski

R1EJL2VUsTq4im9213cf317fc22011_00000000000111
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
m9213cf317fc22011_0000000000011

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

H.H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata - Familia Romana, 2009.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

I. Grześczak, Łacina dla średniozaawansowanych, Warszawa 2012.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

L. Winniczuk (red.), Słownik kultury antycznej, Warszawa 1986.