Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RRSlOty6DgfxW1
Ilustracja przedstawia fragment łacińskiego napisu wyrytego na szarej kamiennej ścianie. Litery są duże i wyraźne. Ilustracja stanowi tło do tematu lekcji „Powiedzenia sławnych ludzi 3”.

Powiedzenia sławnych ludzi 3

Ważne daty

27 p.n.e.-14 n.e. – Panowanie Oktawiana Augusta (początek dynastii julijsko – klaudyjskiej)

14 n.e.-37 n.e. – Rządy Tyberiusza, syna Oktawiana Augusta

37 n.e.-41 n.e. – Lata panowania Kaliguli, adoptowanego syna Tyberiusza.

41 n.e.-54 n.e. – Rządy Klaudiusza, bratanka Tyberiusza i stryja Kaliguli

54 n.e.-68 n.e. – Panowanie Nerona, adoptowanego syna Klaudiusza

69 n.e. – Rok trzech cesarzy

69 n.e.-79 n.e. – Lata rządów Wespazjana ( początek dynastii flawijskiej)

79 n.e.-81 n.e. – Rządy Tytusa, syna Wespazjana

1

Scenariusz dla nauczyciela

RXam23FlbwoIa
Scenariusz zajęć do pobrania

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego

a) szyk zdania łacińskiego,

3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu,

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską norm językową przekładu z języka łacińskiego na język polski.

Nauczysz się

przedstawiać informacje na temat dziesięciu wybitnych pisarzy tworzących w języku łacińskim;

rozróżniać sylwetki cesarzy rzymskich;

rozwiązywać zadania związane ze znaczeniem poznanych sentencji.

Powiedzenia sławnych ludzi

Gāius Iūlius Caesarmee15291370d54936_0000000000007Gāius Iūlius Caesar
(12 lub 13 lipca 100 lub 102 r. p.n.e. – 15 marca 44 r. p.n.e.)

R1LrZEkKtJbGn1
Autor nieznany, „Popiersie Gaiusza Juliusza Cezara”, 44 - 30 r., Muzea Watykańskie, Rzym, wikimedia.org, domena publiczna
R56dNm7jBe3pa1
Vincenzo Camuccini, „Zabójstwo Juliusza Cezara”, 1805 r., Narodowa Galeria Sztuki Współczesnej, Rzym, wikimedia.org, domena publiczna

Āleamee15291370d54936_0000000000008Ālea iactamee15291370d54936_0000000000009iacta est.

Venī, vīdī, vīcīmee15291370d54936_0000000000010vīcī.

Et tū Brūte contrā mē!

Gāius Iūlius Caesar imperātor Rōmae antīquae nōn fuit, sed vir magnā potestāte et auctōritāte erat, quī nōtissimus nōbīs est. Dux legiōnum Gallōs vīcit, opera „Dē bellō Gallicō” et „Dē bellō cīvīlī” scrīpsit. Mēnsis Iūlius ā Caesare nōmen habet. Quia auctōritās eius magna senātōribus nimis perīculōsa vidēbat, Īdibus Mārtiīs in Theātrō Pompēiī, ubi senātus conveniēbat, Caesar necātus est.

TłumaczenieTłumaczenie1Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

ŹRÓDŁO
Tłumaczenie1
mee15291370d54936_0000000000007
mee15291370d54936_0000000000008
mee15291370d54936_0000000000009
mee15291370d54936_0000000000010

Gaius Iulius Caesar Octavianusmee15291370d54936_0000000000011Gaius Iulius Caesar Octavianus
(29 września 63 r. p.n.e. – 19 sierpnia 14 r. n.e.)

R12HMYG5l4L6O1
Autor nieznany, „Rzeźba Oktawiana Augusta”, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, wikimedia.org, domena publiczna

Vāremee15291370d54936_0000000000012Vāre, Vāre, reddemee15291370d54936_0000000000013redde mihi legiōnēs!

Āctamee15291370d54936_0000000000014Ācta est fābula.

Octāviānus Augustus clārus princēps Rōmānōrum fuit. Uxōrem suam Līviam valdē amābat. Aedificia magna Rōmae cōnstruere iussit et poētās cum amīcō suō Maecēnāte adiuvābat. Mēnsis Augustus ā Octāviānō nōmen habet. Familia et mōrēs gravissimī eī semper erant.

TłumaczenieTłumaczenie2Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

Tłumaczenie2
mee15291370d54936_0000000000011
mee15291370d54936_0000000000012
mee15291370d54936_0000000000013
mee15291370d54936_0000000000014

Tiberius Caesar Augustusmee15291370d54936_0000000000015Tiberius Caesar Augustus
(16 listopada 42 r. p.n.e. – 16 marca 37 r. n.e.)

R1CwMD3Cl13Mb1
Autor nieznany, „Popiersie Tyberiusza”, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, wikimedia.org, CC BY 3.0

Caesar nōn suprāmee15291370d54936_0000000000016suprā grammaticōsmee15291370d54936_0000000000017grammaticōs.

Octāviānō mortuō Tiberius imperātor Rōmānus fuit. Is vir luxuriam vītābat et aedificia nova cōnstruere nōlēbat. Līvia, māter eius, eum hominem malum esse putābat. Tiberius Rōmam relīquit et Capreae (īnsula prope montem quī Vesuvius nōminātur) usque ad mortem habitābat. Imperātor sevērus et crūdēlis erat.

TłumaczenieTłumaczenie3Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

Tłumaczenie3
mee15291370d54936_0000000000015
mee15291370d54936_0000000000016
mee15291370d54936_0000000000017

Gāius Iūlius Caesar (Caligula)mee15291370d54936_0000000000018Gāius Iūlius Caesar (Caligula)
(31 sierpnia 12 r. n.e. – 24 stycznia 41 r. n.e.)

R12uTqpOAx5VB1
Autor nieznany, „Popiersie Kaliguli”, 39 - 41 r., Luwr, Paryż, wikimedia.org, CC BY 3.0

Ōderintmee15291370d54936_0000000000019Ōderint dummee15291370d54936_0000000000020dum metuantmee15291370d54936_0000000000021metuant.

Caligula iuvenis imperātor fuit, quī sorōrēs suas maximē amābat. Imperātor sē deum putābat. Luxuriam dīligēbat et pecūniam pūblicam faciliter cōnsūmēbat. Mox ā tribūnō mīlitārī necātus est.

TłumaczenieTłumaczenie4Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

Tłumaczenie4
mee15291370d54936_0000000000018
mee15291370d54936_0000000000019
mee15291370d54936_0000000000020
mee15291370d54936_0000000000021

Tiberius Claudius Caesar Augustus Germānicus (Claudius)mee15291370d54936_0000000000022Tiberius Claudius Caesar Augustus Germānicus (Claudius)
(1 sierpnia 10 r. p.n.e. – 13 października 54 r. n.e.)

RCXFadOps9fLW1
Autor nieznany, „Popiersie Klaudiusza”, 41 – 54 r., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, wikimedia.org, CC BY 2.5

Avēmee15291370d54936_0000000000023Avē Caesar, imperātor, moriturīmee15291370d54936_0000000000024moriturīsalūtantmee15291370d54936_0000000000025salūtant!

Claudius, avunculus Caligulae, ab omnibus rīdēbātur, imperātor bonus fuit. Imperium Rōmānum dēfendēbat et homō doctus erat. Partem Britanniae prōvinciam Rōmānam fēcit. Uxor eius, Messālīnā, fēmina avāra et perīculōsa putābātur et Claudius eam necāre iussit. Secunda eius uxor Agrippīnā, quae māter Nerōnis erat, auctōritātis voluntāte Claudium fortasse necāvit.

TłumaczenieTłumaczenie5Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

Tłumaczenie5
mee15291370d54936_0000000000022
mee15291370d54936_0000000000023
mee15291370d54936_0000000000024
mee15291370d54936_0000000000025

Nerō Claudius Caesar Augustus Germānicus (Nerō )mee15291370d54936_0000000000026Nerō Claudius Caesar Augustus Germānicus (Nerō )
(15 grudnia 37 r. n.e. – 9 czerwca 68 r. n.e.)

R1JiXHlKDbts51
Autor nieznany, „Popiersie Nerona”, I w., Muzea Kapitolińskie, Rzym, CC BY 3.0
Ryl10e3AxbRFP1
Jan Styka, „Neron w Baiach”, ok. 1900 r., Prywatna kolekcja, wikimedia.org, domena publiczna

Quālis artifexmee15291370d54936_0000000000027artifex, pereōmee15291370d54936_0000000000028pereō.

Nerō imperātor, quī recitābat, poēmata scrībēbat et lūdōs circēnsēs populō Rōmānō edere licuit. Nōnnūllī Rōmam ā Nerōne incendī putābant. Quia māter eius perīculōsa erat necāre eam mīlitibus suīs iussit. Imperātor crūdēlis hostibus suīs erat, sed populus circēnsium causa eum amābat.

TłumaczenieTłumaczenie6Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

Tłumaczenie6
mee15291370d54936_0000000000026
mee15291370d54936_0000000000027
mee15291370d54936_0000000000028

Caesar Vespasiānus Augustusmee15291370d54936_0000000000029Caesar Vespasiānus Augustus
(17 listopada 9 r. n.e. – 24 czerwca 79 r. n.e.)

RZhV07UA3X2j61
Autor nieznany, „Popiersie Wespezjana”, ok. 80 r., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, wikimedia.org

Pecūniamee15291370d54936_0000000000030Pecūnia nōn oletmee15291370d54936_0000000000031olet.

Vespasiānus imperātor prīmus ex familiā Flāviōrum fuit. Dux bonus sēditiōnemmee15291370d54936_0000000000032sēditiōnem in Iudea compressit. Incolās prōvinciārum Rōmānōrum cūrābat et hospes iūcundus vidēbātur. Amphitheatrum Flāvium aedificāre incipit. Imperātor probus et sevērus putātur.

TłumaczenieTłumaczenie7Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

Tłumaczenie7
mee15291370d54936_0000000000029
mee15291370d54936_0000000000030
mee15291370d54936_0000000000031
mee15291370d54936_0000000000032

Titus Caesar Vespasiānus Augustusmee15291370d54936_0000000000033Titus Caesar Vespasiānus Augustus
(30 grudnia 39 r. n.e. – 13 września 81 r. n.e.)

R168Zl6CqcZYm1
Tycjan, „Tytus, cesarz rzymski”, rycina z XVI w., kolekcja Wellcome, Londyn, Wielka Brytania, wellcomecollection.org, CC BY 4.0
R1JHYRrhOomor1
John Martin, „Zniszczenie Pompejów i Herculaneum”, ok. 1821 r., Galeria Tate, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna

Amīcī, diemmee15291370d54936_0000000000034diem perdidīmee15291370d54936_0000000000035perdidī.

Imperātor Titus duōs annōs imperium tenēbat. Titō imperātōre mōnsmee15291370d54936_0000000000036mōns Vesuvius ērūpit et Pompēiōs Herculāneumque dēstrūxit. Caesar incolās, quī domōs perdidērunt semper iuvābat. Lūdōs gladiātōrēs et circēnsēs amābat et Amphitheātrō Flāviō aedificātō lūdōs maximōs ēdidit.

TłumaczenieTłumaczenie8Tłumaczenie

ŹródłoŹRÓDŁOŹródło

Tłumaczenie8
mee15291370d54936_0000000000033
mee15291370d54936_0000000000034
mee15291370d54936_0000000000035
mee15291370d54936_0000000000036

Zadania

RQx6XusiJNvhz
Ćwiczenie 1
Kto jest autorem sentencji: „Oderint dum metuant”? Możliwe odpowiedzi: 1. Juliusz Cezar, 2. Kaligula, 3. Tytus
Rib8yfh1ZgPlo
Ćwiczenie 2
Podaj polski odpowiednik łacińskiej sentencji: „Qualis artifex, pereo”. Możliwe odpowiedzi: 1. Przyjaciele, straciłem dzień, 2. Niech nienawidzą, byleby się bali. 3. Ja, taki artysta, ginę.
R1DxBsAs4hz6b
Ćwiczenie 3
Którego z cesarzy rzymskich dotyczy przytoczony opis:” Imperator, qui recitabat, poemata scribebat et ludos circenses populo Romano edere licuit”? 1. Neron, 2. Kaligula, 3. Wespazjan
R10X7i0OuRUf3
Ćwiczenie 4
Wskaż zadanie, które opisuje cesarza Augusta: Możliwe odpowiedzi: 1. Amphitheātrō Flāviō aedificātō lūdōs maximōs edēbat 2. Sēditiōnem in Iudea compressit 3. Familia et mōrēs gravissimī eī semper erant
mee15291370d54936_0000000000040
RHGgq3Uh53niH
Ćwiczenie 5
Wskaż zadanie, które opisuje cesarza Kaligulę. Możliwe odpowiedzi: 1. Opera "Dē bellō Gallicō" et "Dē bellō cīvīlī" scrīpsit 2. Luxuriam dīligēbat et pecūniam pūblicam faciliter cōnsūmēbat 3. Līvia, māter eius, eum hominem malum esse putābat
R1NRHQ2EMJ8Cp
Ćwiczenie 6
Wskaż zadanie, które opisuje cesarza Nerona. Możliwe odpowiedzi: 1. Quia māter eius perīculōsa erat necāre eam mīlitibus suīs iussit 2. Avunculus Caligulae, ab omnibus rīdēbātur 3.Imperātor Rōmae antīquae nōn fuit, sed vir magnā potestāte et auctōritāte
R4EDoC4b7hd7X
Ćwiczenie 7
Wskaż zadanie, które opisuje cesarza Wespazjana. Możliwe odpowiedzi: 1. Imperātor sevērus et crūdēlis erat 2. Amphitheatrum Flāvium aedificāre incipit 3. Duōs annōs imperium tenēbat
Raz313BSrBTdq
Ćwiczenie 8
Wskaż zadanie, które opisuje cesarza Tytusa. Możliwe odpowiedzi: 1. Imperātor sē deum putābat 2. Secunda eius uxor Agrippīnā erat 3. Amphitheātrō Flāviō aedificātō lūdōs maximōs edēbat.

Film animowany - Powiedzenia cesarzy rzymskich

RjU9Ny7QgzBoX
Film animowany pt. Powiedzenia cesarzy rzymskich przytacza i omawia sentencje wywodzące się od cesarzy rzymskich. Na pierwszym ekranie, na tle przedstawiającym graficzny schemat Koloseum i innych zabytków Rzymu, przedstawiony jest tytuł: ”Sententiae imperatorum Romanorum - Powiedzenia cesarzy rzymskich”. Lektor czyta: Sententiae imperatorum Romanorum. Następny ekran ukazuje marmurowe popiersie Juliusza Cezara podpisane: „Autor nieznany. Popiersie Juliusza Cezara, kolekcja Farnese. Muzeum Archeologiczne w Neapolu, Włochy”. Lektor czyta: Juliusz Cezar nigdy nie był formalnie władcą Rzymu, jednak w starożytności zaliczano go w poczet cesarzy. Dowodzi tego fakt, że jego życiorys otwiera Żywoty Cezarów Swetoniusza. Na kolejnym ekranie przedstawiono stronę tytułową dzieła Swetoniusza „Żywoty cezarów”. Jest ona ozdobiona dookoła czarnobiałą grafiką; pośrodku widnieje nazwisko autora i tytuł w języku łacińskim. Popis: „Swetoniusz. Strona tytułowa De Vita Duoecim Caesarum Libri XII. Biblioteka Duke Univercity, Stany Zjednoczone”. Lektor czyta: Postać Cezara budziła wielkie zainteresowanie już w starożytności, nie dziwi fakt, że kilka z jego powiedzeń przeszło do historii. Pierwsze z przypisywanych mu zdań dotyczy momentu rozpoczęcia przez Juliusza Cezara wojny domowej w kraju. Na następnym ekranie przedstawiona jest schematyczna mapa Galii. Podpis: „Mapa Galii za czasów Juliusza Cezara (ok. 58 r. p. n. e.)”.Lektor czyta: Autor De bello Gallico poszerzał terytorium rzymskie o tereny Galii i Germanii. W międzyczasie wrogi mu Pompejusz wraz z senatem wykorzystywali nieobecność Cezara, by knuć przeciwko niemu. N kolejnym ekranie ukazana jest mapa Półwyspu Apenińskiego z zaznaczoną rzeką Rubikon. Podpis: „Lokalizacja rzeki Rubikon w Italii”. Lektor czyta: Ostatecznie wyprowadzony z równowagi dowódca legionów w styczniu 49 r. p.n.e. przekroczył wraz ze swoimi oddziałami małą rzekę Rubikon, która stanowiła administracyjną granicę Italii, co było równoznaczne z rozpoczęciem wojny domowej. Kolejny obraz ukazuje rozrzucone marmurowe kości do gry na jasnoczerwonym tle. Podpis: „Autor nieznany. Kości do gry, okres rzymski między 30 r. p. n. e. a 330 n. e. Muzeum Sztuki Metropolitan, Nowy Jork, Stany Zjednoczone”. Nad ilustracją znajdują się dwie sentencje: „Alea iacta est – Kości zostały rzucone” oraz: „Veni, vidi, vici – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem”. Lektor czyta: Decyzję swą poparł słowami Ālea iacta est, co utarło się tłumaczyć na język polski jako Kości zostały rzucone. Druga znana sentencja wiąże się z jednym z licznych zwycięstw militarnych Juliusza Cezara. W 47 r. p.n.e. rozgromił on w Azji Mniejszej wojska króla Pontu, Farnacesa. O swojej wiktorii zawiadomił senat bardzo lakonicznie – za pomocą trzech słów: Venī, vīdī, vīcī – Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem. Wiele epizodów z życia Juliusza Cezara zostało utrwalonych w literaturze i dziełach sztuki. Następny obraz przedstawia XVI-wieczny arras ukazujący śmierć Cezara. Grupa mężczyzn ze sztyletami pochyla się nad leżącym ciałem. Podpis: „Autor nieznany. Arras przedstawiający śmierć Juliusza Cezara, XVI w., Muzeum Watykańskie, Watykan”. Lektor czyta: nie mniej spektakularna okazała się także jego śmierć. Idy Marcowe 44 r. p.n.e. to jedna z najbardziej pamiętnych dat w historii starożytnego Rzymu – tego dnia Cezar, który niedawno ogłosił się dożywotnim dyktatorem, został zasztyletowany przez grupę senatorów, wśród których był i Brutus, dawny przyjaciel Juliusza. Następny obraz ukazuje marmurową głowę mężczyzny. Podpis: „Autor nieznany. Portret mężczyzny, tzw. Brutus, 30-15 r. p. n. e. Muzeum Narodowe w Rzymie, Włochy”. Po lewej stronie znajdują się dwie sentencje: „Et tu Brute contra me! – I ty Brutusie przeciwko mnie!” oraz: „Sic semper tyrannis! – Taki los tyranów!” Lektor czyta: Według zapisów Cezar ostatnie swoje słowa skierował do Brutusa. Brzmiały one: Et tū Brūte contrā mē! – I ty, Brutusie, przeciwko mnie! Podobno Brutus odpowiedział na to: Sīc semper tyrannis! - Taki los tyranów! Na kolejnym ekranie przedstawiona jest brązowa rzeźba Oktawiana Augusta. Ukazuje cesarza, jako młodego umięśnionego mężczyznę. Jest półnagi; szata osłania go od pasa w dół. Posąg wyrzeźbiony został zgodnie ze starożytną zasadą ponderacji: ciężar spoczywa na jednej stopie, sylwetka jest lekko esowata. Cesarz w jednej ręce trzyma wysoki drzewiec, w drugiej krótką rzeźbioną laskę. Podpis: „Autor nieznany. Brązowy posąg Oktawiana Augusta przed 79 r. n. e., Herkulanum, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu, Włochy”. Lektor czyta: Oktawian August to niewątpliwie jeden z najlepiej ocenianych cesarzy rzymskich, choć dopiero w 27 r. p.n.e. przyjął oficjalnie taki tytuł. Na kolejnym ekranie przedstawiony jest fragment tzw. ołtarza pokoju Augusta. Jest to boczne skrzydło budowli. Ukazane są marmurowe ściany bogato ozdobione płaskorzeźbami oraz prowadzące do wnętrza schody. Podpis: „Ara Pacis, I w. p. n. e. Rzym, Włochy”. Lektor czyta: Naczelną dewizą princepsa był pokój, a paradoksalnie podczas jego panowania ekspansja terytorialna Rzymu osiągnęła swój punkt kulminacyjny. Kolejny obraz przedstawia mapę basenu Morza Śródziemnego. Kolorem żółtym zaznaczono tereny Imperium Rzymskiego za panowania cesarza Augusta. Podpis: „Imperium rzymskie za panowania cesarza Augusta”. Lektor czyta: Oktawianowi Augustowi udało się nawet przesunąć granicę w Germanami z Renu na Łabę. Niestety, nie na długo. Pod koniec rządów Oktawiana w 9 r. n.e. doszło do starcia legionów rzymskich pod wodzą Warusa z oddziałami germańskimi w Lesie Teutoburskim, w wyniku, którego Warus poniósł sromotną klęskę i stracił trzy legiony. Na następnym ekranie przedstawiony jest drzeworyt ukazujących żołnierzy rzymskich chowających towarzyszy zabitych w bitwie. Pośrodku stoi ubrany w długie szaty Germanicus. Podpis: „Autor nieznany. Germanicus grzebie szczątki legionów Warusa, 1873 r., drzeworyt na podstawie rysunku Johanna Nepomuka Geigera, Stuttgart, Niemcy”. Nad ilustracją znajduje się sentencja „Vare, Vare, redde mihi legiones! – Warusie, Warsie oddaj mi legiony!” Lektor czyta: To wyjaśnia głośne wołanie Oktawiana Augusta: Vāre, Vāre, redde mihi legiōnēs! – Warusie, Warusie, oddaj mi legiony! Oktawian August wyznawał zasadę „festīnā lentē”, czyli „spiesz się powoli”. Następny obraz przedstawia miasto Nola leżące we Włoszech. Ukazane jest z lotu ptaka. Widoczne są czerwone dachy budynków. Tło stanowią zarośnięte drzewami góry. Podpis: „Noli, Włochy”. Lektor czyta: Jego śmierć była spokojna, w porównaniu z innymi cesarzami z dynastii julijsko-klaudyjskiej. Zmarł w spokoju ducha, w miasteczku Nola. Zdążył pożegnać się z najbliższymi, a swoje życie porównał do dobrze odegranej komedii: „Ācta est fābula” – „Sztuka skończona”. Następny obraz przedstawia marmurowe popiersie cesarza Tyberiusza. Władca ma krótkie ufryzowane włosy, na szatę założoną ma bogato rzeźbioną zbroję. Popiersie przedstawione jest bez rąk. Jest ustawione na cokole. Podpis: „Autor nieznany. Popiersie Tyberiusza, kolekcja Farnese, Muzeum Archeologiczne, w Neapolu, Włochy”. Lektor czyta: Syn Oktawiana Augusta - Tyberiusz miał 50 lat, gdy objął rządy w Imperium Rzymskim. Z wiekiem stał się bardzo podejrzliwy, w obawie o zamach na jego życie stał się skory do skazywania poddanych na śmierć pod pozorem obrazy majestatu. Na następnym ekranie ukazane są dwie strony okrągłej srebrnej monety. Na jednej stronie widnie twarz z profilu z dużym ostrym nosem i zadartym podbródkiem. Dokoła umieszczono łaciński napis. Na drugiej stronie monety znajduje się postać siedząca na krześle, ukazana z boku. Dookolny podpis brzmi: PONTIFEX MAXIMUS. Podpis: „Denar cesarza Tyberiusza”. Lektor czyta: Biorąc pod uwagę charakter Tyberiusza, nikogo nie powinna zdziwić anegdota przekazana przez Kasjusza Diona. Oto dwóch nowo wybranych konsulów przybyło do Tyberiusza ze zwyczajową daniną pieniężną. Cesarz odmówił jej przyjęcia i wydał edykt zakazujący tego typu praktyk, w którym użył słowa nie istniejącego w języku łacińskim. Po przemyśleniu swojego błędnego sformułowania wezwał grupę ekspertów z zapytaniem, czy taka forma jest dopuszczalna. Następny obraz przedstawia trzy mosiężne figurki. Są to dwaj oratorzy i gramatyk. Figurki stoją na ozdobnej podstawie. Napis: „Autor nieznany. Dwóch oratorów i gramatyk, III-V w. n. e. Muzeum Sztuki Metropolitan, Nowy Jork, Stany Zjednoczone”. Po lewej stronie ilustracji znajduje się sentencja: „Caesar non supra grammaticos – Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków”. Lektor czyta: Jeden z nich odparł pochlebnie, że nawet jeśli nikt wcześniej nie użył tego słowa powinno ono wejść do powszechnego użytku, skoro napisał je cesarz. Na to odezwał się pewien Marcellus: Caesar nōn suprā grammaticōs. – Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków. O dziwo Tyberiusz nie uznał słów Marcellusa za obrazę majestatu, pomimo ich dogłębnej szczerości. Następny obraz ukazuje marmurowe popiersie cesarza Kaliguli. Władca ukazany jest jako młodzieniec. Ma lekko przechyloną głowę, krótkie włosy, duże oczy i kształtny podbródek. Podpis: „Autor nieznany. Popiersie Kaliguli, rzeźba marmurowa, Muzeum Luwr, Paryż, Francja”. Lektor czyta: Młody władca Kaligula, słynął ze swojego okrucieństwa. Na kolejnym ekranie widnieje plakat reklamujący film „Kaligula”. Pośrodku plakatu, na granatowym tle, znajduje się srebrna moneta z profilem cesarza. Z oka ciekną łzy w kolorze krwi. Pod spodem dużymi drukowanymi literami napisany jest tytuł filmu CALIGULA. U góry podano nazwiska odtwórców głównych ról: Malcolm McDowell, Peter O’Toole. Podpis: „Plakat z filmu Caligula, reż. Tinto Brass, Bob Guccione, 1979 r.” Lektor czyta: Kaligula chętnie skazywał poddanych na śmierć przez uduszenie, by czuli, że umierają. Gdy pomylono nazwiska skazańców i zabity został niewinny człowiek, cesarz uznał, że zasłużył na taki los. Następny obraz przedstawia dwie teatralne maski tragiczne. Jedna ukazuje twarz kobiety. Ma delikatne rysy, włosy sięgające za uszy. Druga jest maską męską. Ma gęste włosy, duży nos, ściągnięte brwi. Podpis: „Autor nieznany. Terakotowe maski teatralne, I w. p. n. e., pochodzenie – Grecja. Muzeum Sztuki Metropolitan, Nowy Jork, Stany Zjednoczone”. Nad ilustracją znajduje się sentencja: „Oderint dum metuant – Niech nienawidzą, byleby się bali”. Lektor czyta: Najczęściej powtarzanym za rządów Kaliguli cytatem było: Ōderint dum metuant. – Niech nienawidzą, byleby się bali. Na następnym ekranie znajduje się popiersie cesarza Klaudiusza. Ubrany jest w szatę spiętą na ramieniu klamrą. Ma małą głowę, lekko odstające uszy i dość duży nos. Na głowie ma koronę. Podpis: „Autor nieznany. Popiersie Klaudiusza, 41-54 r., kolekcja Farnese, Muzeum Archeologiczne, w Neapolu, Włochy”. Lektor czyta: Po zamordowaniu okrutnego Kaliguli władza w Rzymie została przejęta przez jego stryja Klaudiusza. Następny obraz ukazuje wnętrze pałacu. Na podłodze leży człowiek w niebieskiej szacie. Za nim za zasłoną schowana jest kobieta ubrana w białą suknię. Żołnierz odsuwa zasłonę i przygląda się kobiecie. Po lewej stronie obrazu znajduje się grupa dworzan. Przyglądają się leżącemu; niektórzy wznoszą ręce w górę. Podpis: „Lawrence Alma-Tadema, Rzymski cesarz Klaudiusz, 1871 r., Muzeum Sztuki „Walters”, Baltimore, Stany Zjednoczone”. Lektor czyta: Pomimo pewnych ułomności cesarza, z których wyśmiewali się starożytni historiografowie i słabego punktu w postaci rozwiązłej żony Messaliny, panowanie Klaudiusza jest oceniane pozytywnie dla mieszkańców Rzymu. Kolejny obraz przedstawia naumachię. Na błękitnej wodzie widoczne są dwa zbliżające się do siebie okręty. Na każdym z nich znajdują się uzbrojeni żołnierze. Podpis: „Autor nieznany. Naumachia, przed 79 r. n. e., detal z portyku świątyni Izydy w Pompejach, Narodowe Muzeum Archeologiczne, w Neapolu, Włochy”. Lektor czyta: Swetoniusz cenił władcę m.in. za organizowanie przeróżnych rozrywek swoim poddanym. Jedną z nich była naumachia, czyli bitwa morska inscenizowana na Jeziorze Fucyńskim w 52 r. n.e., tuż przed rozpoczęciem prac osuszających część powierzchni jeziora. Na kolejnym ekranie znajduje się schematyczna mapa jeziora Fucyńskiego, Podpis: „Mapa jeziora Fucyńskiego przed nowożytnym osuszaniem”. Nad ilustracją znajduje się sentencja: „Avē Caesar, imperātor, moriturī tē salūtant! - Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię mający umrzeć!” Lektor czyta: Według relacji Swetoniusza bojownicy, którzy mieli brać udział w walce pozdrowili Klaudiusza słowami: Avē Caesar, imperātor, moriturī tē salūtant!, które znaczą: Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię mający umrzeć! A on na to odpowiedział: Albo nie, co oni wzięli za dobrą monetę i odmówili udziału w walce. Na następnym obrazie została przedstawiona naumachia. W centrum znajdują się dwa okręty. Z tyłu jednego z nich wydobywa się czarny dym. Żołnierze walczą miedzy sobą. Po prawej stronie znajduje się loża, w której zasiadają dostojnicy. Obok na trybunach siedzą widzowie. Podpis: „Ulpiano Checa, Naumachia, 1895 r., miejsce przechowywania nieznane”. Lektor czyta: Przez chwilę Klaudiusz rozważał rozprawienie się z nimi za pomocą argumentów ostatecznych, czyli oręża. Po krótkim zastanowieniu jednak zmienił zdanie, zszedł z tronu i swoim charakterystycznym chwiejnym krokiem ruszył na drugą stronę jeziora, by przekonać załogę okrętu do wzięcia udziału w walce. Następny obraz przedstawia głowę Nerona wykutą w marmurze. Cesarz przedstawiony jest jako młody człowiek. Głowę ma okrągłą, raczej drobną; szyja jest nieproporcjonalnie szeroka i silna. Włosy ułożone są misternie wokół twarzy. Rzeźbiarz nadał wizerunkowi cesarza spokojny, wręcz łagodny wygląd: drobne usta, kształtny nos, nieduże oczy, wystający podbródek i lekko odstające uszy. Podpis: „Autor nieznany. Popiersie Nerona, Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy”. Lektor czyta: Neron jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych cesarzy rzymskich w kulturze. Jego zamiłowanie do literatury i wyścigów rydwanów oraz własne zapędy do sztuki poetyckiej i udział w wyścigach w charakterze woźnicy były tematem wielu utworów napisanych nie tylko w starożytności. Kolejna czarnobiała grafika przedstawia Nerona podczas pożaru Rzymu. Cesarz, ubrany w długą szatę, stoi na schodach z wyciągniętymi rękoma; patrzy na płonące miasto. Wokół niego znajduje się grupa ludzi ocalałych z pożaru. Dwóch mężczyzn i dziecko leżą na ziemi przy schodach. Obok nich siedzi kobieta pogrążona w smutku. Podpis: „Autor nieznany, Neron podczas pożaru Rzymu, rycina z 1888 r., Rzym, Włochy”. Lektor czyta: Spekulacje dotyczące rzekomego podpalenia przez niego Rzymu trudno dzisiaj zweryfikować. Jedno jest pewne – Neron uważał siebie nie tylko za boga, ale i za doskonałego artystę. Na kolejnym ekranie przedstawiona jest scena samobójstwa Nerona. Jest to czarnobiała ilustracja ukazująca cesarza siedzącego na łożu w towarzystwie dwu sług. Cesarz trzyma dwa sztylety. Jeden z mężczyzn wskazuje na okno, za którym znajdują się konni żołnierze ścigający Nerona. Podpis: „G. Mochetti, Neron postanawia popełnić samobójstwo, 1888 r., akwaforta na podstawie rysunku Bartolomeo Pinelli, Berlin, Niemcy”. Nad ilustracją widnieje sentencja: „Qualis artifex, pereo - Ja, taki artysta, ginę!” Lektor czyta: Kiedy nadszedł moment, w którym opuścili go niemal wszyscy poddani i zbliżał się do niego pościg, by pozbawić go życia i władzy, cesarz schronił się w willi wyzwoleńca Faona. Podczas, gdy znoszono już drewno na jego stos pogrzebowy Neron usiłował odwlec moment amobójstwa. Lamentował, użalał się nad swoim losem krzycząc: Quālis artifex, pereō. – Ja, taki artysta, ginę! W końcu, gdy usłyszał tętent koni zbliżającego się pościgu zacytował odpowiedni ustęp Homera, podniósł sztylet i wbił go sobie w szyję… prawie samodzielnie. Kolejna ilustracja przedstawia marmurowe popiersie cesarza Wespazjana. Ukazany jest jako człowiek w podeszłym wieku. Ma wysokie czoło poorane zmarszczkami, krótkie przerzedzone włosy. Duże uszy i nos, wystający podbródek oraz wąskie usta nadają wizerunkowi nieco karykaturalny wygląd. Cesarz ubrany jest w szatę, na którą ma założoną zbroję. Popiersie przedstawione jest bez rąk. Jest ustawione na cokole z jasnego marmuru. Podpis: „„Autor nieznany. Popiersie Wespazjana, kolekcja Farnese, Muzeum Archeologiczne w Neapolu, Włochy”. Lektor czyta: Po śmierci Nerona i tzw. roku trzech cesarzy na tronie Rzymu zapanowała nowa dynastia – dynastia Flawiuszów. Jej pierwszy przedstawiciel Wespazjan już wcześniej zasłużył się swoją gospodarnością podczas zarządzania prowincją rzymską. Na następnym ekranie ukazane są dwie strony okrągłej złotej monety. Na jednej widnie twarz Wespazjana z profilu. Cesarz ma dużym nos, wysokie czoło, na głowie wieniec z liści lauru. Dokoła umieszczono łaciński napis IMP CAESAR VESPASIANVS AVG. Na drugiej stronie monety znajduje się postać w długiej szacie stojąca na cokole. Dookolny napis brzmi: FORTUNA AVGVST. Podpis: „Złota moneta z wizerunkiem cesarza Wespazjana, 75- 79 r. n. e.” U góry ilustracji znajduje się sentencja łacińska: „Pecūnia nōn olet - Pieniądz nie śmierdzi”. Lektor czyta: Po objęciu władzy w całym kraju Neron kontynuował politykę zaciskania pasa i powszechnej oszczędności. Stąd, przypisywane jest mu powiedzenie: „Pecūnia nōn olet”, czyli „Pieniądz nie śmierdzi”. Słowa te miał wypowiedzieć, gdy dostarczono pierwszą zapłatę podatku za użytkowanie uryny w produkcji farb. Na kolejnym ekranie przedstawiono wizerunek cesarza Tytusa. Postać ukazana jest z boku, z twarzą zwróconą w stronę oglądającego. Władca ubrany jest w szatę z krótkim rękawem, na którą ma założoną zbroję. Do pasa ma przypięty krótki miecz, drugi wyciąga z pochwy. Na głowie ma wieniec z liści laurowych. Twarz cesarza wyraża zdecydowanie. Podpis: „Tycjan, Sadeler, Tytus cesarz rzymski, rycina z XVI w., Londyn, Wielka Brytania”. Lektor czyta: Panowanie syna Wespazjana – Tytusa, trwało tylko dwa lata, ale obfitowało w liczne, nieszczęśliwe wydarzenia. Kolejna ilustracja przedstawia wybuch Wezuwiusza. Na pierwszym planie widoczne jest ciemne morze i majaczący na nim mały statek. Kilkoro ludzi przygląda się wybuchowi stojąc na skalistym brzegu morza. Płomień i dym wulkanu są wyraźnie widoczne na tle ciemnego nieba. Podpis: „Pierre Jacques Volaire, Wybuch Wezuwiusza, 1770 r., prywatna kolekcja”. Nad obrazem znajduje się sentencja: „Amīcī, diem perdidī. – Przyjaciele, straciłem dzień”. Lektor czyta: Dwa miesiące po objęciu władzy przez nowego cesarza wybuch Wezuwiusz, który pogrzebał Pompeje, Herculaneum i Stabie. W tym okresie miał też miejsce pożar Rzymu. Tytus chętnie udzielał pomocy poszkodowanym, był też władcą wyrozumiałym, zawsze chętnym do wysłuchania i pomocy swoim poddanym. Z jego ust miały paść słowa: Amīcī, diem perdidī. – Przyjaciele, straciłem dzień. Tytus wypowiedział te słowa, gdy uświadomił sobie, że tego dnia nie zrobił niczego dobrego dla drugiego człowieka.
Rn3XGU8wde12g1
Ćwiczenie 9
Wskaż które z podanych zdań dotyczących wybitnych władców rzymskich są prawdziwe, a które fałszywe: 1. Juliusz Cezar jest autorem pamiętników pt. „O wojnie galijskiej” 2. Łacińska nazwa miesiąca sierpnia „augustus” pochodzi od cesarza Tyberiusza Augusta 3. Messalina był żoną cesarza Nerona
RLxZROJesZOIX
Ćwiczenie 10
Na podstawie informacji pochodzących z filmu edukacyjnego na temat kontekstu kulturowego wybranych sentencji wybierz właściwą odpowiedź na pytanie: Czym jest naumachia? Możliwe odpowiedzi: 1. To wyścigi rydwanów dookoła spiny., 2. To bitwa morska rozgrywana dla rozrywki widowni i cesarza., 3. To polowanie na dzikie zwierzęta, w którym uczestniczył bestiarius.
RtjcwK9NRgbgV
Ćwiczenie 11
Wskaż poprawną odpowiedź na pytanie: Jaka katastrofa naturalna miała miejsce na początku rządów Tytusa? Możliwe odpowiedzi: 1. Trzęsienie ziemi w Lacjum 2. Pożary lasów 3. Wybuch wulkanu Wezuwiusza

Słowniki

Słownik pojęć

Akwaforta
Akwaforta

(łac. ) technika graficzna wgłębna trawiona; trawienie kwasem azotowym rysunku wykonanego na pokrytej woskiem płytce miedzianej, wypełnienie wytrawionych miejsc farbą i odbicie na papierze; także odbitka otrzymana tą grafiką.

Āra pācis
Āra pācis

Ołtarz pokoju wzniesiony przez cesarza Augusta na Polu Marsowym w Rzymie, poświęcony 30 stycznia 9 r. p.n.e. Miał być gloryfikacją pokoju, który August przywrócił całemu światu, i wyrazem wdzięczności senatu dla cesarza. Była to budowla na planie kwadratowym, bez dachu, której mury zdobiły płaskorzeźby. Plac otoczony murami wynosił 11,62 m dług. i 10,55 m szer. Mur zewnętrzny był skomponowany z trzech warstw: 1) pierwszą stanowił stylobat (1,49 m), ujęty od góry i od dołu bogato profilowanym gzymsem; 2) nad stylobatem biegł pas spiralnie wijących się liści i łodyg akantu (1,78 m); 3) nad nim znajdował się główny element - fryz figuralny, na którym sportretowany był cesarz August w otoczeniu rodziny i najbliższych swych współpracowników, dostojników państwowych oraz sceny alegoryczne: Dea Roma, Tellus. Ogólna wysokość muru wynosiła 6,3 5 m. Główne wejście znajdowało się od Via Flaminia. Mury wewnętrzne ozdobione były girlandami liści, kwiatów i owoców. Wewnątrz, na podwyższeniu z trzech stopni wznosił się ołtarz posiadający w mensie wgłębienie na ognisko. Ten najcenniejszy zabytek sztuki z czasów Augusta, zachowany fragmentarycznie, został zrekonstruowany w r. 1939 i ustawiony w pobliżu miejsca, w którym stał w starożytności. Oryginalne części płaskorzeźb znajdują się w kilku muzeach, m.in. w Luwrze, we Florencji oraz w Museo delle Terme w Rzymie.

Lakoniczny
Lakoniczny

zwięźle wyrażony.

Naumachia
Naumachia

naumachia (gr. naumachia, dosl. walka okrętów), widowisko przedstawiające bitwę morską. Pierwszą n. urządził w r. 46 p.n.e. Juliusz Cezar, drugą August w 2 r. n.e. z okazji poświęcenia świątyni Marsa Ultora. Najsłynniejszą n. urządził Klaudiusz w r. 52 na Fucinus lacus. W widowisku tym wzięło udział 100 okrętów i 19000 ludzi. N. urządzali również następni cesarze w Rzymie i w innych miastach. Do walk używano jeńców wojennych i skazańców kryminalnych. Walczących dzielono na dwie partie i ubierano w kostiumy narodowe, np. Ateńczyków i Persów. Podobnie jak w walkach gladiatorów walczono aż do wymordowania jednej z grup, chyba że cesarz okazał łaskę. Miejscem widowisk mógł być naturalny zbiornik wody lub też - specjalnie wybudowany, zaopatrzony w urządzenia amfiteatralne.

Proskrypcje
Proskrypcje

W starożytnym Rzymie ogłoszenie listy osób wyjętych spod prawa z przyczyn politycznych; za zgładzenie lub wydanie władzom proskrybowanego wyznaczano nagrody; ich majątki ulegały konfiskacie.

Triumwirat
Triumwirat

(łac. triumviratus) rządy trzech w Rzymie. Pierwszy t. w latach 60‑55 p.n.e., zawarty między Cezarem, Pompejuszem i Krassusem, miał charakter nieoficjalnej ugody przypieczętowanej małżeństwami „dynastycznymi”. T. ten został wzmocniony na zjeździe w Luce (r. 56). Po śmierci Krassusa pozostali dwaj uczestnicy t. zerwali ze sobą i rozpoczęli wojnę domową. Drugi t., zawarty między Antoniuszem, Oktawianem i Lepidusem w r. 43 koło Bononii, nosił w pełni oficjalny charakter. Triumwirowie mieli na celu zebranie sił do ostatecznej walki z ustrojem republikańskim, rozdział prowincji zachodnich i ustalenie list proskrypcyjnych. Na mocy specjalnej ustawy mieli oni zaprowadzić porządek w państwie.

słownik łacińsko‑polski

RKExmkaSjjrVWmee15291370d54936_00000000000421
Słownik łacińsko-polski. Poniżej widać hasła łacińskie. Obok każdego hasła pojawia się ikonka pozwalająca na jego odsłuchanie. Pod każdym hasłem znajduje się jego polskie tłumaczenie. U dołu strony umieszczone są przyciski: zmiana języków, edycja oraz przywróć słownik do stanu początkowego.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
mee15291370d54936_0000000000042
mee15291370d54936_0000000000453

Galeria dzieł sztuki

mee15291370d54936_0000000000463

Bibliografia

C. Jędraszko, Łacina na co dzień, Warszawa 1988.

A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich - pryncypat, Warszawa 1986.

Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.

Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa 1990.

C. Michalunio, Dicta. Zbiór łacińskich sentencji, przysłów, zwrotów, powiedzeń, Kraków 2014.

Oryginalna azetka; Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.

Gajus Swetoniusz Trankwillus, De Vita Caesarum, Oksford 2016.

Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska‑Pliszczyńska Wrocław 1987.

P. Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Warszawa 2000.

L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.