Prōnōmina relātīva
Ważne daty
753 r. p.n.e – założenie miasta Rzym;
8 XII 65‑27 XI 8 p.n.e. – lata życia Horacego;
13 VII 100‑15 III 44 p.n.e. – lata życia Juliusza Cezara;
ok. 510‑449 p.n.e. – lata życia Kimona.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
d) formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: qui, quae, quod;
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
d) odmienia i poprawnie używa następujących zaimków: qui, quae, quod;
q) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
s) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
używać zaimka względnego quī, quae, quod;
tworzyć różne formy zaimka względnego;
rozpoznawać w tekście łacińskim różne formy zaimka względnego oraz je tłumaczyć;
tworzyć wypowiedzi z wykorzystaniem formy zaimka względnego;
analizować czytany tekst w języku łacińskim i go rozumieć.
Prezentacja zagadnienia
Podstawowym zaimkiem względnym w języku łacińskim jest zaimek quī, quae, quod czyli który, która, które.
Zaimek ten odmienia się w sposób następujący:
SINGULARIS | PLURALIS | |||||
m | f | n | m | f | n | |
N. | quī | quae | quod | quī | quae | quae |
G. | cuius | quōrum | quārum | quōrum | ||
D. | cuī | quibus | ||||
Acc. | quem | quam | quod | quōs | quās | quae |
Abl. | quō | quā | quō | quibus | ||
Zaimek względny z przyimkiem cum przyjmuje następujące formy: quōcum, quācum, quibuscum.
Zaimek względny zazwyczaj wprowadza zdanie podrzędne względne, w którym stoi na pierwszym miejscu albo jest poprzedzony przyimkiem. Zaimek względny w zdaniu podrzędnym może pełnić funkcję rzeczownikową lub przymiotnikową. Pełniąc funkcję rzeczownikową, jest związany syntaktycznie i semantycznie z rzeczownikiem zdania nadrzędnego, zastępuje ten rzeczownik w zdaniu podrzędnym. W strukturze składniowej zdania zaimek względny może pełnić funkcję:
podmiotu
Puer, quī rīdet, laetus est.Puer, quī rīdet, laetus est.
dopełnienia
Līber, quem lēgō, Latīnē scrīptus est.Līber, quem lēgō, Latīnē scrīptus est.
przydawki
Mercātor, cuius mercēs ē nāve ēiectae erant, valde dolēbat.Mercātor, cuius mercēs ē nāve ēiectae erant, valde dolēbat.
okolicznika
Regiō, in quā Rōma sita est, Latium nōminātur.Regiō, in quā Rōma sita est, Latium nōminātur.
Zaimek pełniąc funkcję przymiotnikową, jest przydawką rzeczownika w zdaniu podrzędnym pozostającego w związku semantycznym ze swoim odpowiednikiem w zdaniu nadrzędnym:
Berolinī, quem urbem nūper vīsitāvī, amīcus meus habitat.Berolinī, quem urbem nūper vīsitāvī, amīcus meus habitat.
Połącz rzeczowniki, przymiotniki i zaimki tak, aby tworzyły związki zgody.
opus grave, mūrī altī, mīlitibus fortibus, hominem sapientem, puellārum pulchrārum
| quārum | |
| quibus | |
| quī | |
| quem | |
| quod |
Połącz rzeczowniki, przymiotniki i zaimki tak, by tworzyły związki zgody:
oculī benignī, monte remōtō, nōmina nōbilia, flōrēs multōs, gaudiō magnō
| cuī | |
| quōs | |
| quō | |
| cuius | |
| quae |
Wpisz odpowiednią formę zaimka quī, quae, quod. Odpowiedzi wpisuj małymi literami.
quam, qui, cuius, quibus, quorum, quibus, qui
Puer, ............ clāmōrem audīmus, est frāter Paulī.
Dē pelīculā, ............ heri spectāvī, nunc tibi nārrābō.
Lapideī sunt pontēs, ............ illō tempore in Rhēnō flūmine aedificātī sunt.
Herculis labōrēs, dē ............ poētae cantant, perīculōsī erant.
Ovēs, ............ pāstor in umbrā dormit, in prātō errant.
Virī, ............ pecūniam magnam habent, in tabernīs magnō pretiō emunt ōrnāmenta
............ fēminae eōrum magnopere dēlectantur.
Powyżej polecenia widoczne są ponumerowane ilustracje. Zdania z rozyspanki należy połączyć tak aby tworzyły spójną całość. Zdania twórz przy pomocy zaimka względnego quī, quae, quod.
Euridycen serpēns , Agricolae Lātōnam prohibent aquīs., Orpheus amātissimae uxōris Euridycēs mortem flet., Pandōra arcam aperit, in quā omnia mala inclūsa sunt., Pygmaliōn fōrmōsissimae puellae signum cōnfēcit, cūius amōre captus est., Lātōna agricolās, quī aquīs eam prohibent, in rānās convertit., Orpheus amātissimae uxōris Euridycēs, quam serpēns momordit, mortem flet., Pigmalion amōre signī captus est., Lātōna agricolās in rānās convertit., In arcā omnia mala inclūsa sunt., Pygmaliōn fōrmōsissimae puellae signum cōnfēcit. , Pandōra arcam aperit.
1. .............................................................................................................................................................. + .............................................................................................................................................................. = ..............................................................................................................................................................
2. .............................................................................................................................................................. + .............................................................................................................................................................. = ..............................................................................................................................................................
3. .............................................................................................................................................................. + .............................................................................................................................................................. = ..............................................................................................................................................................
4. .............................................................................................................................................................. + .............................................................................................................................................................. = ..............................................................................................................................................................
Zaimek względny quī, quae, quod czasem rozpoczyna zdanie niezależne i wówczas jest używany, by podkreślić ścisły związek ze zdaniem poprzednim. Wówczas taki zaimek względny tłumaczymy poprzez zaimek ten, ta, to.
Deī in Olympō habitābant. Quōrum in numerō etiam Herculēs habēbātur.Deī in Olympō habitābant. Quōrum in numerō etiam Herculēs habēbātur.
Carmina Horātiī omnibus bene nōta sunt. Quī poēta Rōmānus clārissimus est.Carmina Horātiī omnibus bene nōta sunt. Quī poēta Rōmānus clārissimus est.
Wstaw właściwe formy zaimka względnego w luki w tekście.
Quam, Quem, Cuius, Quō, Quī
Trōiā praeclārum oppidum Asiae erat. ............ Graecī cum magnō exercitū decimō annō cēpērunt.
Dē Cāiō Iūliō Caesare multī librī scrīptī sunt. ............ optimus dux Rōmānōrum fuit.
Quīntus amīcō librum praebet. ............ amīcus recitāre incipit.
Cīmōn decem annōs exiliō multātus est. ............ factī celerius Athēniēnsēs quam ipsum paenituit.
Rēx servīs imperia dedit. ............ audītō, servī continuō pārent.
Praca z tekstem
Herculēs stabula Augiae pūrgat
Audīte dē labōre, quem Eurysthēus rēx Herculī imposuit!Audīte dē labōre, quem Eurysthēus rēx Herculī imposuit! Fuit in Graeciā vir nōmine Augiās, cuius dīvitiae magnae erant.Fuit in Graeciā vir nōmine Augiās, cuius dīvitiae magnae erant. Bovēs, quōs possidēbat, numerārī nōn poterant.Bovēs, quōs possidēbat, numerārī nōn poterant. Immēnsa etiam erat cōpia stercoris, quod in stabulīs atque in aulā iacēbat.Immēnsa etiam erat cōpia stercoris, quod in stabulīs atque in aulā iacēbat. Incolae iam procul malō odōre, quī tōtam regiōnem complēbat, vexābantur.Incolae iam procul malō odōre, quī tōtam regiōnem complēbat, vexābantur. Quod Eurystheus rēx audīvit.Quod Eurystheus rēx audīvit. Quī Herculem stabula Augiae ūnō diē pūrgāre iussit.Quī Herculem stabula Augiae ūnō diē pūrgāre iussit. Herculēs, quī tam magnam stercoris cōpiam furcā removērī nōn posse vīdit, aliam viam invēnit labōrem dūrum cōnficiendī: aquās flūminis, quod anteā praeter aulam fluēbat, novō līmite in stabula atque au‑lam rēxit.Herculēs, quī tam magnam stercoris cōpiam furcā removērī nōn posse vīdit, aliam viam invēnit labōrem dūrum cōnficiendī: aquās flūminis, quod anteā praeter aulam fluēbat, novō līmite in stabula atque au‑lam rēxit. Ita Herculēs facile ē stabulīs aulāque remōvit atque tōtam regiōnem ā malō odōre līberāvit.Ita Herculēs facile ē stabulīs aulāque remōvit atque tōtam regiōnem ā malō odōre līberāvit.
ŹródłoŹródło
Opisz obrazki, wykorzystując zaimek względny quī, quae, quod.
Fuit in Graeciā vir nōmine Augiās, 1. cuius, 2. quem, 3. Quod, 4. quod, 5. quī, 6. quōs, 7. quod dīvitiae magnae erant.
Bovēs, 1. cuius, 2. quem, 3. Quod, 4. quod, 5. quī, 6. quōs, 7. quod possidēbat, numerārī nōn poterant.
Immēnsa etiam erat cōpia stercoris, 1. cuius, 2. quem, 3. Quod, 4. quod, 5. quī, 6. quōs, 7. quod in stabulīs atque in aulā iacēbat.
Incolae iam procul malō odōre, 1. cuius, 2. quem, 3. Quod, 4. quod, 5. quī, 6. quōs, 7. quod tōtam regiōnem complēbat, vexābantur.
1. cuius, 2. quem, 3. Quod, 4. quod, 5. quī, 6. quōs, 7. quod Eurystheus rēx audīvit.
Wstaw właściwe formy zaimka względnego w luki w tekście.
quem, cuius, Quod, quod, quōs, quī, quod
Audīte dē labōre, ............ Eurysthēus rēx Herculī imposuit!
Fuit in Graeciā vir nōmine Augiās, ............ dīvitiae magnae erant.
Bovēs, ............ possidēbat, numerārī nōn poterant.
Immēnsa etiam erat cōpia stercoris, ............ in stabulīs atque in aulā iacēbat.
Incolae iam procul malō odōre, ............ tōtam regiōnem complēbat, vexābantur.
............ Eurystheus rēx audīvit.
Herculēs, 1. quōs, 2. quod, 3. quī, 4. Quī, 5. quem tam magnam stercoris cōpiam furcā removērī nōn posse vīdit, aliam viam invēnit labōrem dūrum cōnficiendī:
aquās flūminis, 1. quōs, 2. quod, 3. quī, 4. Quī, 5. quem anteā praeter aulam fluēbat, novō līmite in stabula atque aulam rēxit. Ita Herculēs facile ē stabulīs aulāque remōvit atque tōtam regiōnem ā malō odōre līberāvit.
Wstaw właściwe formy zaimka względnego w luki w tekście.
Quī, quōs, quem, quod, quī
............ Herculem stabula Augiae ūnō diē pūrgāre iussit.
Herculēs, ............ tam magnam stercoris cōpiam furcā removērī nōn posse vīdit, aliam viam invēnit labōrem dūrum cōnficiendī:
aquās flūminis, ............ anteā praeter aulam fluēbat, novō līmite in stabula atque aulam rēxit. Ita Herculēs facile ē stabulīs aulāque remōvit atque tōtam regiōnem ā malō odōre līberāvit.
Pracując w grupach po 2 osoby, uczniowie losują zdania i rozbudowują je przy pomocy zaimka względnego o dwa kolejne zdania podrzędne.
Exemplī causa: Mārcus librum legit. Mārcus, cuius frāter aegrōtat, librum, quem ab amīcō mūtuātus est, legit.
Proponowane zdānia wyjściowe:
Vulpēs astūtus corvum videt.
RōmulusRōmulusRōmam condidit.
Fēminae multae ōrnāmenta amant.
Vōs sērō in scholam venītis.
Horātius dē arte poēticā carmen scrīpsit.
Hāc aestāte oppida Ītaliae lūstrāvimus.
Parva fīlia Iūliī rosās in hortō carpit.
Każda grupa losuje po jednym lub dwa zdania i rozbudowuje je, wykorzystując zaimki względne.
Słowniki
Słownik pojęć
Augeías [gr., świetlisty], mit. gr. król Elidy, syn boga słońca Heliosa (wg innych wersji mitu syn Posejdona lub Lapity Forbasa) i Hyrmine, córki Nereusa, brat Aktora; oczyszczenie jego stajni, od lat nieporządkowanych, było jedną z 12 prac Heraklesa; przen. stajnia Augiasza — sprawa zaniedbana, której uporządkowanie wymaga ogromnego wysiłku.
Gr. Eurydíkē, mit. gr. małżonka Orfeusza; zmarła w czasie godów, po ukąszeniu w kostkę przez żmiję; Orfeusz zstąpił za nią do Hadesu i zaśpiewał pieśń przed Persefoną i Plutonem, błagając o odzyskanie oblubienicy; bogowie podziemia zgodzili się na jej powrót pod warunkiem, że Orfeusz nie obejrzy się za idącą za nim Eurydyką, zanim nie opuszczą podziemnego świata; Orfeusz odwrócił się i utracił Eurydykę na zawsze.
Eurystheús, mit. gr. król Myken, wnuk Perseusza dzięki podstępowi Hery, która opóźniła przyjście na świat Heraklesa, przyspieszając narodziny Eurysteusza, Zeus przekonany, że syn Alkmeny narodzi się pierwszy, zapowiedział, iż oczekiwany potomek Perseusza będzie panem Myken; Eurysteusz był przeciwieństwem Heraklesa; słaby fizycznie i moralnie, niegodny władzy, którą miał nad Heraklesem (zadał mu prace mające doprowadzić go do zguby).
Caius Iulius Caesar, ur. 13 VII 100 p.n.e., zm. 15 III 44 r. p.n.e., Rzym, wódz i polityk rzymski.
Herakles, rzym. Herkules, mit. gr. najsłynniejszy heros grecki; wg Hezjoda, syn Zeusa i Alkmeny, znienawidzony przez Herę; dotknięty przez nią obłędem, zamordował swych synów z małżeństwa z Megarą; w ekspiacyjnej służbie u Eurysteusza, króla Myken, wykonał 12 słynnych prac.
Quintus Horatius Flaccus, ur. 8 XII 65 r., Wenuzja (Apulia), zm. 27 XI 8 r. p.n.e., najwybitniejszy z liryków rzymskich.
ur. ok. 510, zm. 449 p.n.e., Cypr, syn Miltiadesa, wódz ateński; potomek jednego z wielkich ateńskich rodów arystokratycznych (Filaidzi); słynny z bogactwa, hojności, odwagi i talentów wojsk.; zwolennik: ustroju umiarkowanego, współpracy ze Spartą i budowy mor. potęgi Aten; przywódca ugrupowania arystokratycznego; zwyciężył Persów u ujścia Eurymedontu (przed 467 r.); w 461 r. skazany na wygnanie przez ostracyzm; po powrocie kierował operacjami mor. Aten; zmarł w trakcie antyperskiej wyprawy na Cypr.
Region i kraina hist. w środkowej części Włoch, nad M. Tyrreńskim. W starożytności tereny między M. Tyrreńskim, brzegiem Tybru i G. Albańskimi zamieszkane przez Latynów; zawiązek państwa rzym.; w miarę podboju przez Rzym powiększane o ziemie sąsiednich plemion, u schyłku I w. p.n.e. połączone z Kampanią.
Leto, rzym. Latona, mit. gr. tytanida; według Teogonii Hezjoda matka Apollina i Artemidy, poczętych z Zeusem; prześladowana przez zazdrosną Herę znalazła schronienie i urodziła je na wyspie Delos, odtąd ważnym ośrodku kultu Apollina i Artemidy.
Orpheús, mit. gr. tracki poeta i pieśniarz, znany z cudownej mocy swej muzyki; syn muzy Kaliope; swą muzyką czarował nawet rośliny i zwierzęta; dzięki niej zdołał dotrzeć do Hadesu, aby uwolnić ukochaną Eurydykę, zmarłą od ukąszenia węża; wbrew zakazowi przed wyjściem z podziemia obejrzał się i stracił żonę na zawsze; zginął z rąk menad lub rozszarpany przez kobiety trackie; z jego imieniem wiążą się pisma orfickie (orfizm).
[gr., dar wszystkich], mit. gr. według eposów Hezjoda (Teogonia, Prace i dnie) pierwsza kobieta na ziemi, którą Hefajstos na rozkaz Zeusa ulepił z wody i ziemi; była darem wszystkich bogów przekazanym mężczyznom na udrękę, w ramach kary za kradzież ognia przez Prometeusza; Hermes sprowadził Pandorę na ziemię, gdzie brat Prometeusza, Epimeteusz, pojął ją za żonę; w posagu otrzymała beczkę, w której znajdowały się wszelkie nieszczęścia; powodowana ciekawością, otworzyła ją (puszka Pandory) i uwolniła choroby i strapienia gnębiące odtąd ludzkość.
Pigmalion, gr. Pygmalíōn, mit. gr. król Cypru; niechętny kobietom z powodu ich występności, wyrzeźbił z kości słoniowej idealne wyobrażenie dziewczyny; zakochał się we własnym dziele, które za sprawą Afrodyty zostało ożywione i otrzymało imię Galatea.
[łac., Rzymianin], mityczny założyciel i heros eponimiczny Rzymu; syn Marsa i westalki Rei Sylwii; wnuk króla m. Alba Longa — Numitora, pozbawionego władzy przez Amuliusza; bliźni brat Remusa; bracia po urodzeniu zostali z rozkazu Amuliusza wrzuceni do Tybru; cudownie uratowanych wykarmiła wilczyca, po czym wychował ich pasterz Faustulus; dorósłszy, przywrócili władzę Numitorowi, następnie założyli Rzym; w trakcie wytyczania granic miasta Romulus rozgniewany na brata pozbawił go życia.
Ilion, w starożytności miasto w Troadzie, na azjat. brzegu cieśn. Dardanele (obecnie północno‑zachodnia Turcja); wg tradycji greckiej w starożytności bogaty gród w Troadzie w pn.-zach. Azji Mniejszej, u ujścia rz. Skamander do M. Egejskiego, zdobyty i złupiony przez Achajów, uwieczniony w Iliadzie przez Homera; zlokalizowany przez H. Schliemanna (1870) na wzgórzu Hisarlık u wejścia do Hellespontu (ob. Dardanele).
Słownik łacińsko - polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Internetowe wydanie Encyklopedii PWN.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2013.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.
S. Stabryła, Zarys kultury starożytnych Grecji i Rzymu, Warszawa 2016.
H. Holtermann, J. Molsen, Ianua Nova, Göttingen 1973.