Chleba i na Wersal

W połowie 1789 r. ceny żywności we Francji były tak wysokie, że w miastach stan trzeci stanął przed widmem głodu. Do postulatów zatwierdzenia przez króla Deklaracji praw człowieka i obywatela doszły żądania socjalne. 5 października 1789 r. uzbrojony tłum kobiet i mężczyzn przebranych za kobiety ruszył na Wersal (tzw. marsz kobiet na WersalWersalWersal), aby wywrzeć na królu presję.

Ra3CGoqFmI9k21

Ilustracja przedstawia grupę kobiet, ubranych w długie suknie w różnych kolorach, uzbrojonych w kopie, halabardy, bagnety osadzone na długich drzewcach i inne ostre narzędzia. Kilka kobiet ciągnie na linach armatę.

Ludwik XVI obawiał się, że tłum wtargnie do pałacu, dlatego zgodził się podpisać Deklarację oraz osiąść z rodziną w Paryżu, aby być bliżej ludu. Ważną rolę w negocjacjach odegrał markiz La Fayettemarkizmarkiz La Fayette, bohater wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych i komendant Gwardii Narodowej. Dzięki szacunkowi, którym cieszył się wśród ludności i na dworze, został mediatorem między królem a jego poddanymi. Wymuszone przez tłumy przenosiny Ludwika XVI do stolicy okazały się jednym z jego największych błędów. W zrewoltowanym Paryżu król mógł w każdym momencie stać się zakładnikiem protestujących.

Atak na Kościół

Problem wysokiego długu publicznego, który był jednym z powodów zwołania Stanów Generalnych w 1789 r., Konstytuanta chciała rozwiązać poprzez nacjonalizację dóbr kościelnych, czyli przejęcie majątków kościelnych na własność przez państwo. Dzięki temu zabiegowi można było je sprzedać i uzyskać brakujące środki.

Na tym jednak nie poprzestano. Część rewolucjonistów uważała, że nie tylko przywileje szlachty powinny zostać zniesione. Uznali, że kolej na Kościół katolicki, który postrzegali jako sojusznika władzy absolutnej i feudalizmufeudalizmfeudalizmu. W lipcu 1790 r. przegłosowano tzw. konstytucję cywilną kleru, znacząco zmniejszając liczbę parafii i ograniczając tym samym jego samodzielność. Odtąd kapłani nie podlegali papieżowi, ale stawali się urzędnikami państwowymi wybieranymi przez zgromadzenia wiernych. Ci, którzy nie złożyli przysięgi na konstytucję, automatycznie przechodzili do stanu świeckiego. Ustawa podzieliła duchowieństwo – podporządkowało się jej ok. 50 proc. kapłanów. Reszta stawiała opór wobec prób osłabienia znaczenia Kościoła w życiu społecznym i postąpiła zgodnie z zaleceniami papieża, który konstytucję uznał za herezję. Mogli oni liczyć na wsparcie ze strony wiernych, którzy stanęli w obronie swoich duszpasterzy, dołączając do niezadowolonej z przebiegu rewolucji szlachty i arystokracji.

R1Y3OmDEI4MfN

Ilustracja przedstawia grupę ludzi zebranych w sali obrad. Na pierwszym planie na podłodze stoją zwierzęta: pies, wąż, kruk i mysz. Obok ptak, podobny do pawia. Po prawej stronie, na podwyższeniu stoi mężczyzna i trzyma w dłoni dzwonek. Nad jego głową znajduje się niebieski trójkąt, na tle którego leci biały gołąb. Od trójkąta rozchodzą się promienie, na końcu niektórych z nich są błyskawice, uderzające w zgromadzone osoby. Pioruny uderzają w mężczyzn ubranych w stroje duchownych, jeden z nich ma na głowie czapkę biskupią, tak zwaną mitrę w formę wydłużonej czapki, składającej się z dwóch wysokich, połączonych ze sobą trójkątów. Z ust księży i biskupa wydostają się węże. Nad ich głowami unosi się sowa i nietoperze. Zgormadzeni wokół ludzie wskazują palcami w górę ponad głowami zebranych, na to co widzą.

Ucieczka króla i rzeź na Polach Marsowych

Rosnące podziały w społeczeństwie odnośnie do przebiegu rewolucji chciał wykorzystać Ludwik XVI. Jego doradcy uznali, że reakcja stanu trzeciego na osłabienie Kościoła podważyła działania rewolucjonistów i nadszedł dobry moment na przeprowadzenie kontrofensywy. Król dał się przekonać i w czerwcu 1791 r. wraz z rodziną wymknął się z pałacu Tuileries. Jednak plan ucieczki się nie powiódł. Rodzina królewska została zdemaskowana w Varennes, miejscowości położonej blisko granicy z Niderlandami Austriackimi.

RyCnqrTQp45sQ

Ilustracja przedstawia klika osób zebranych w mieszczańskiej izbie. Na środku kobieta i mężczyzna w eleganckich strojach. Kobieta przygarnia do siebie dziewczynkę i chłopca. Po prawej stronie siedzi w białej peruce i sukni dworskiej, płacząca kobieta. Po lewej stronie, tuż przy parze stoi druga młoda dziewczyna w stroju damy dworu. Przy stole siedzi kilku mężczyzn w perukach z białych włosów. Przez drzwi wejściowe wchodzą żołnierze do pomieszczenia żołnierze. Jakiś oficer próbuje ich zatrzymać.

RfLCuRRcuY167

Ilustracja przedstawia orszak królewski wjeżdżający do miasta. W centralnym punkcie złota kareta zaprzęgnięta w sześć białych koni. Za i przed karocą w zwartym szyku idą żołnierze piechoty. Obok stoją wiwatujący ludzie. W tle budowla w formie wieży z podcieniami, zwieńczona kopułą z rzeźbą umieszczona na szczycie. Na horyzoncie wzgórza i drzewa.

Do miasta, gdzie na króla czekał rozwścieczony tłum, eskortowała go Gwardia NarodowaGwardia NarodowaGwardia Narodowa. Króla oskarżono o zdradę i próbę zdławienia rewolucji siłą przy pomocy arystokracji i obcych wojsk. Aktywiści zebrali się 17 lipca 1791 r. na Polach MarsowychPola MarsowePolach Marsowych, postulując obalenie monarchii i wprowadzenie republiki. Akcja ta zakończyła się otworzeniem ognia do manifestantów. Rozkaz strzelania wydał komendant Gwardii Narodowej markiz La Fayette. Po tym wydarzeniu wielu paryżan straciło do niego zaufanie.

R1e73MCTN4sJA

Ilustracja przedstawia żołnierzy strzelający z muszkietów do ludności cywilnej. Tłum ucieka, na ziemi leżą ciała zabitych. Wokół żołnierzy kłęby dymu wydobywającego się z luf. W tle podwyższenie, jakby cokół po jakimś pomniku, do którego prowadzą schody. Na cokole także stoją ludzie. Na horyzoncie drzewa.

Trzecia konstytucja na świecie

Rzeź na Polach Marsowych spacyfikowała radykalnych rewolucjonistów i Zgromadzenie skupiło się na pracach nad konstytucją. 3 września 1791 r. uchwalono konstytucję przekształcającą Francję w dziedziczną monarchię konstytucyjną, król podpisał ją 14 września. Zakładała ona Monteskiuszowski podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, wprowadzała samorządy terytorialne oraz utrwalała liberalizm gospodarczy – wolny rynek i zniesienie monopolimonopolmonopoli. Wielu sądziło, że konstytucja zakończy rewolucję, jednak tak się nie stało – szybko okazało się, że burżuazja będzie dążyła do głębszych zmian.

Słownik

Słowa kluczowe

Wielka Rewolucja Francuska, Ludwik XVI, Deklaracja praw człowieka i obywatela, konstytucja, kontrrewolucja, rewolucje XVIII w.

Bibliografia

J. Baszkiewicz, Ludwik XVI, Wrocław 1983.

J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999.

J. Baszkiewicz, S. Meller, Rewolucja francuska 1789‑1794: społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1983.

A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.

P. Gaxotte, Rewolucja francuska, Gdańsk 2001.