Przeczytaj
Rodzina jest grupą pierwotnągrupą pierwotną. Z tej racji trudno wskazać główny cel sformowania tej grupy i powody jej trwania. Znaczenie, jakie rodzina ma dla osób ją współtworzących oraz dla społeczeństwa, jest bezdyskusyjne.
Po pierwsze: dzięki małżeństwu i rodzinie odtwarza się w kolejnych pokoleniach społeczeństwo i jego ład aksjonormatywnyład aksjonormatywny, który rodzice przekazują dzieciom w procesie socjalizacjisocjalizacji.
Po drugie: w rodzinie człowiek zdobywa cechy społeczne, umiejętności i wiedzę, które umożliwiają mu wchodzenie do innych grup społecznychgrup społecznych, w świat, a także samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie. Z tych między innymi powodów nauki społeczne analizują funkcje pełnione przez rodzinę w społeczeństwie. Ich zakres, znaczenie i liczba zmieniają się w trakcie historycznego rozwoju społeczeństw. Obecnie socjologowie wymieniają 10 funkcji o różnym charakterze.
Funkcje podstawowe
Przyjmuje się, że funkcje zaliczane do tej grupy rodzina pełniła zawsze. Mają więc charakter niezbywalny.
Seksualna
Instytucja małżeństwa, które jest podstawą rodziny, reguluje stosunki seksualne między ludźmi. Dzięki niej możliwe jest stałe współżycie seksualne, z reguły na zasadzie wyłączności. Typ relacji między mężczyzną a kobietą (rodzina monogamiczna, poligamiczna), występujący w konkretnych społeczeństwach, determinuje charakter małżeństwa i rodziny, w tym zasady współżycia seksualnego. W rodzinach poligamicznych jeden partner (partnerka) ma przynajmniej dwoje partnerek (partnerów).
Prokreacyjna
Konsekwencją współżycia seksualnego małżonków są narodziny dziecka (dzieci). Dzięki prokreacjiprokreacji podtrzymywana jest ciągłość zbiorowości ludzkiej. W społeczeństwach współczesnych rozdziela się funkcję seksualną od prokreacyjnej. Na wcześniejszych historycznie etapach rozwoju rodziny funkcje seksualna i prokreacyjna stanowiły jedność. W rezultacie liczba dzieci w rodzinie warunkowana była przede wszystkim biologicznie: wiekiem małżonków i ich płodnością. Obecnie, w dobie tzw. planowania rodziny i świadomego macierzyństwa, to małżonkowie decydują o liczbie dzieci i czasie ich przyjścia na świat.
Socjalizacyjna
Od urodzin dziecka rozpoczyna się proces jego socjalizacji, który realizowany jest przede wszystkim przez rodziców i innych członków najbliższej rodziny (dziadków, ciotki, wujów czy starsze rodzeństwo). Ten rodzinny aspekt procesu socjalizacji jest konieczny, by niemowlę (a później dziecko) zdobyło cechy społeczne i niezbędne umiejętności. Są one nieodzowne, gdyż umożliwiają samodzielne zaspokojenie podstawowych potrzeb oraz wchodzenie do innych grup społecznych.
Opiekuńczo‑zabezpieczająca
Przyjście na świat dziecka (dzieci) związane jest z koniecznością zapewnienia im opieki, bowiem nie są one w stanie samodzielnie zaspokajać swych potrzeb. Jednak również inni członkowie rodziny – z powodu choroby czy zaawansowanego wieku – muszą korzystać z pomocy, jaką pozostali członkowie rodziny świadczą w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb. Na świadczeniu takiej pomocy polega właśnie funkcja opiekuńcza (lub opiekuńczo‑zabezpieczająca). Jest ona ściśle związana z funkcją ekonomiczną – w takim zakresie, w jakim wszystkie prace usługowe wykonywane w rodzinie (np. przygotowywanie posiłków), składające się na część funkcji ekonomicznej, są niezbędne przy opiece i zabezpieczeniu jej najsłabszych członków.
Ekonomiczna
Rodzina, niezależnie od liczby członków, musi mieć ekonomiczne podstawy egzystencji. Tworzy je dzięki aktywności ekonomicznej rodziców lub/i posiadanym kapitałom. Najczęściej jest to praca zarobkowa jednego lub – co współcześnie występuje znacznie częściej – obojga rodziców. Ponadto rodzice mogą prowadzić działalność ekonomiczną na własną rękę. W zakres funkcji ekonomicznej wchodzą również pozyskiwanie, utrzymywanie i korzystanie z dóbr trwałych (mieszkania i jego wyposażenia, samochodu etc.) oraz dóbr kapitałowych (akcji, obligacji, oszczędności). W zakresie funkcji ekonomicznej wykonywane są różne czynności usługowe: aprowizacja, przygotowywanie posiłków, utrzymywanie czystości, dbałość o sprzęt i dobra indywidualne członków rodziny.
Ekspresyjno‑emocjonalna
Grupa rodzinna jest związana silną więzią emocjonalną. Relacje tego typu występują między małżonkami, rodzicami i dziećmi czy między kolejnymi pokoleniami (dziadkami i wnukami oraz innymi krewnymi). Rodzina zaspokaja potrzebę miłości małżonków i dzieci. Dostarcza w ten sposób emocjonalną gratyfikację swym członkom. Ponadto grupa rodzinna każdemu członkowi umożliwia ekspresję własnych emocji: miłości, przywiązania, zaufania, ale też gniewu, lęków, obaw związanych z uczestnictwem w życiu społecznym, począwszy od szkoły, pracy, a skończywszy na uczestnictwie w innych grupach społecznych, w których ekspresja emocji uważana jest za niestosowną i może być negatywnie oceniana. Tę funkcję rodziny określa się jako emocjonalno‑ekspresyjną lub emocjonalną.
Funkcje wtórne
Są to wszystkie funkcje niezaliczone do kategorii funkcji podstawowych. Ich wtórne znaczenie wynika z faktu, że nie przesądzają o trwaniu i funkcjonowaniu grupy (rodziny) oraz o relacjach między członkami grupy.
Funkcja stratyfikacyjna
Nazywana też funkcją klasową. Należąc do rodziny, zaliczani jesteśmy do klasy społecznej, w jakiej nasza rodzina się mieści z racji posiadania określonych cech położenia klasowego (np. klasa średnia, klasa robotnicza, klasa posiadaczy, klasa chłopska etc.). Tym samym funkcja stratyfikacyjna wyznacza miejsce grupy rodzinnej w szeroko rozumianej strukturze społecznej i jest czynnikiem utrwalającym istniejący podział społeczeństwa na warstwy, klasy czy kasty. Kontekst historyczny wskazuje, że niektóre funkcje rodziny mają w określonym czasie większe lub mniejsze znaczenie. Tak na przykład jest w przypadku funkcji stratyfikacyjnej: przy niskim poziomie ruchliwości społecznej miała ona podstawowe znaczenie. Większość członków społeczeństwa nie zmieniała bowiem statusów przypisanych (czyli np. kto się urodził w rodzinie chłopskiej, był chłopem; kto się urodził w rodzinie robotniczej, najczęściej w dorosłym życiu był robotnikiem).
Funkcja identyfikacyjna
Urodzenie się w konkretnej rodzinie warunkuje miejsce jednostki w społeczeństwie. Uzyskuje ona bowiem przypisany status. Zmiana tego statusu możliwa jest dzięki aktywności życiowej jednostki (np. zmiana statusu przez pracę w określonym zawodzie), ale również dzięki zasobom ekonomicznym, kulturowym, którymi rodzina dysponuje (np. kupowanie szlachectwa w dawnych czasach). Rodzina pochodzenia, niezależnie od późniejszej biografii życiowej osobnika, służy identyfikacji przez otoczenie zewnętrzne. Przesądza też w znacznej mierze o biegu życia jednostki, jej szansach życiowych i ograniczeniach.
Funkcja integracyjno‑kontrolna
Nazywana też legalizacyjno-kontrolną. Członkowie rodziny kontrolują wzajemnie swoje zachowania, zgodnie z obowiązującym systemem wartości, norm oraz wzorów zachowań aprobowanych w swojej rodzinie i całym społeczeństwie. Kontroli podlegają wzajemne relacje między małżonkami, relacje rodziców z dziećmi, a przede wszystkim zachowania tych ostatnich. Kontrola społeczna wzmacnia spójność grupy, wywiązywanie się z ról społecznych pełnionych w rodzinie. Zakres funkcji legalizacyjno-kontrolnej jest jednak znacznie szerszy: legalizuje w sposób formalny relacje między małżonkami, prawny status dzieci, wspólnotę majątkową rodziny. Funkcjonowanie grupy rodzinnej poza regulacjami prawnymi warunkowane jest przez grupę religijną, do której należą współmałżonkowie, a także przez obyczaje i moralność. To wszystko mieści się w zakresie tej funkcji.
Funkcja rekreacyjno‑towarzyska
Polega na organizowaniu czasu wolnego członkom rodziny, wspólnym spędzaniu czasu wolnego zgodnie z wypracowanym przez grupę rodzinną stylem życia. W zakres tej funkcji wchodzi również sukcesywne wprowadzanie dzieci i młodzieży w świat powiązań towarzyskich, przyuczanie do reguł obowiązujących w kontaktach z osobami należącymi do kręgów towarzyskich rodziców, a także kontrola sposobów spędzania wolnego czasu przez dzieci i młodzież w grupach rówieśniczych i ponoszenie przez rodziców kosztów związanych z uczestnictwem dzieci w grupach rówieśniczych.
Słownik
mała grupa społeczna, której członkowie mają bliskie i trwałe więzi; więzi społeczne w takiej grupie są nieformalne, spontaniczne, kontakty bezpośrednie, interakcje „twarzą w twarz”; członkowie rozpoznają się nawzajem, podejmują zróżnicowane działania, częściowo z pobudek autotelicznych
grupa jednostek o tożsamości zbiorowej, której towarzyszą kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie, częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz; inaczej: zbiorowość ludzi (co najmniej trzy osoby), między którymi występuje więź, a powiązane w obrębie grupy role służą realizacji wspólnych celów
element struktury grupy lub społeczeństwa organizujący zachowania i działania jednostek lub grup społecznych, wyposażony w sankcje wymuszające podporządkowanie się działaniu instytucjonalnemu
segment społeczeństwa, do którego zaliczamy jednostki pozostające w podobnym położeniu społecznym, warunkowanym własnością; dotyczy to zwłaszcza posiadania środków produkcji
mechanizmy regulujące zgodność zachowania jednostek i zbiorowości społecznych z normami i regułami obowiązującymi w społeczeństwie lub szerszych zbiorowościach społecznych
układ wartości, norm postępowania, które umacniają te wartości, oraz wzorów zachowania, czyli kulturowo i historycznie zmiennych form, jakie przybierają normy w zależności od konkretnej sytuacji, w której są stosowane przez jednostkę
nakaz lub zakaz określonego zachowania, działania, mający chronić i zarazem podtrzymywać wartość cenioną w grupie lub w całym społeczeństwie; w innym, węższym znaczeniu trwały, przyjęty w społeczeństwie lub zbiorowościach sposób działania
(inaczej: rozmnażanie, reprodukcja); zjawisko charakterystyczne dla wszystkich żywych organizmów; oznacza wytwarzanie potomstwa przez organizmy rodzicielskie
(z łac. socialis – społeczny, towarzyski); uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzała społecznie; w wyniku tego zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętności skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości, zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym
status wynikający z urodzenia: w konkretnej rodzinie, stanie lub kaście; także wynikający z cech jednostki, na które nie miała ona (w momencie urodzenia) bezpośredniego wpływu: wieku, płci, rasy, przynależności etnicznej itp.
warunkowana przez wiele czynników, zależnie od konkretnego społeczeństwa (np. prawnych, politycznych, ekonomicznych, religijnych, etnicznych czy rasowych), klasyfikacja jednostek i grup w strukturze uwarstwienia społecznego
(z łac. stratum – warstwa); hierarchiczne ułożenie wielkich zbiorowości społecznych (klas, warstw, kategorii społeczno‑zawodowych) wyróżnianych według dysponowania przez nie zasobami społecznymi, władzą, kapitałem, wykształceniem, prestiżem itp.
(z niem. der Wert – godność, honor, powaga); pożądane obiekty (materialne lub o symbolicznym charakterze) lub sądy (opinie) egzystencjalne (dotyczące tego, co istnieje) oraz normatywne (dotyczące tego, co powinno być i jak to osiągnąć)