Krzysztof Kęciek Dzieje Kartagińczyków

Kartagińczycy uzyskali też pomoc potężnego władcy Numidów - Syfaksa. Po stronie Rzymian stanął tylko Masynissa ze swą bandą konnych rozbójników. Jeśli ostatecznie Masynissa i Scypion zwyciężyli, to tylko dzięki własnej dzielności, talentowi dowódczemu i wojennemu szczęściu. Ale przecież do końca Miasto Dydony [określenie Kartaginy] mogło liczyć na wsparcie wielu numidyjskich szczepów. Przed Zamą na pomoc Hannibalowi ciągnął już Wermina, dysponujący liczniejszym wojskiem niż Masynissa. Gdyby Barkida [syn Barkasa] zaczekał na Werminę, miałby przewagę w kawalerii – i ogromne szanse na zwycięstwo. Ale nawet gdyby syn Hamilkara wyciął w pień Rzymian pod Zamą, Kartagina w rok czy dwa lata później i tak zostałaby pokonana. Bez zamorskich posiadłości, bez sojuszników i hiszpańskich kopalni srebra, bez panowania na morzu Miasto Dydony skazane było na klęskę w zmaganiach z potworem znad Tybru.

Indeks górny Czy zdaniem historyka zwyciestwo Hannibala w bitwie pod Zamą moglo zapewnić Kartaginie sukces w wojnie? Indeks górny koniec^{Czy zdaniem historyka zwyciestwo Hannibala w bitwie pod Zamą moglo zapewnić Kartaginie sukces w wojnie?}

Dzieje K Źródło: Krzysztof Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007, s. 219.

Krzysztof Kęciek Dzieje Kartagińczyków

Opublikowana w 1990 roku inskrypcja z Mididi, kilka kilometrów na południowy zachód od Maktaru, sporządzona w języku neopunickim, głosi, że obywatele tego miasteczka poświęcili świątynię Asztarte, bogini, która wkrótce potem zatriumfowała pod rzymskim imieniem Wenus, ale do końca starożytności nie utraciła swego pierwotnego semickiego charakteru. W Afryce przez wieki czczono Baala Hammona pod imieniem rzymskiego Saturna, a Tanit – jako Junonę.

Dzieje K2 Źródło: Krzysztof Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007, s. 236.

Krzysztof Kęciek Dzieje Kartagińczyków

RlUgApQakVuEZ1

Ilustracja przedstawia scenę walk. Walki rozgrywają się na moście prowadzącym do zamku. Na moście znajduje się tłum osób w rękami podniesionymi do góry. Osoby te próbują sforsować most, który unosi się w ich kierunku, dlatego niektóre z walczących osób spadają z niego. Na murach zamku walczy kilkadziesiąt osób uzbrojonych w kamienie, siekiery, noże, kije. Na mury wspinają się również przeciwnicy po drabinach dostawionych do muru. Cała scena spowita jest we mgle. Z tyłu za mgłą widać kontury bronionego zamku.

Kiedy wiosennego wieczoru 146 roku do Rzymu nadeszła wieść o zdobyciu Kartaginy, kwiryci tańczyli z uciechy: „wypadli na ulice i spędzili tam całą noc, uważając, że dopiero teraz uwolnili się od strachu i będą mogli spokojnie władać innymi ludami” (Appian). Także w późniejszych wiekach historycy, filozofowie i myśliciele radowali się, że to potomkom Romulusa przypadło zwycięstwo. Mówiono, że waleczni, „aryjscy”, cnotliwi i mądrzy Rzymianie słusznie wzięli górę nad podstępnymi kramarzami z Kart Hadaszt. Punijczycy przecież, jak uważał nawet zazwyczaj roztropny Winston Churchill, tylko marzyli o tym, by w „odwiecznej walce ras” pognębić „Indogennanów” i zsemityzować Europę. Brytyjski historyk Max Cary przyznaje wprawdzie, że trzecia wojna punicka była godnym ubolewania przykładem znęcania się silniejszego nad słabszym, ale przecież raczy czytelników taką opinią: „Nie ulega […] kwestii, że w interesie cywilizacji starożytnej leżało przetrwanie raczej Rzymu niż Kartaginy. Kultura punicka nie posunęła się poza twórczą wynalazczość […]. To prawda, że w wieku wojen punickich Rzymianie prowadzili jeszcze prymitywny, surowy tryb życia. Niemniej jednak nosili oni już w sobie zalążki wysokiej cywilizacji, które w niedługim czasie miały wydać owoce, jakich by nie przyniosło tysiąc lat potęgi politycznej i dobrobytu Kartaginy”. Jego kolega H.H. Scullard twierdzi, że Miasto Dydony nie mogło dać przyszłym pokoleniom niczego, co mogłoby zrekompensować dokonane przez zwycięskiego Hannibala zniszczenie Rzymu. Podobnie niemiecki profesor Hermann Bengtson wywodzi, że wraz ze zniszczeniem Kart Hadaszt właściwie nie powstała żadna luka, ponieważ wkład Punijczyków w historię ludzkiej cywilizacji jest mniej niż skromny, „sztuka punicka zaś odznaczała się odrażającą brzydotą, której podobną trudno znaleźć w starożytności”. Kartagińczycy byli ponadto obcymi w śródziemnomorskim świecie, dlatego w swej ostatniej walce nie zdobyli ani sympatii, ani sojuszników.

Powyższy osąd jest równie niesprawiedliwy, jak niesłuszny. Wydaje się raczej, że gdyby Kartagińczycy pokonali mocarstwo znad Tybru, świat stałby się ciekawszy, a może nawet odrobinę lepszy. Potomkowie Dydony byli twardzi w boju, w przeciwieństwie do rzymskiego drapieżcy nie mieli jednak zakodowanej agresji. Nie wyruszali co roku na zbrojne wyprawy, by ujarzmiać, łupić i zabijać. Po zwycięstwie nad Rzymianami mogliby roztoczyć luźną hegemonię nad południową Italią, nie zdołaliby natomiast z pewnością opanować całej Hiszpanii. Nigdy nie przyszłoby im do głowy, by zdobywać Galię czy cały helleński Wschód. Punijczycy nie unicestwiliby Alezji, nie puściliby z dymem Koryntu, nie zamienili w niemal bezludną pustynię Epiru i wielu ziem Galii. Nie ograbiliby Aleksandrii i nie splądrowali Aten. Kartagińczycy nigdy nie obróciliby w niewolników takich ludzkich rzesz, jak uczynili to Rzymianie. Gdyby to Kartagina odniosła zwycięstwo, przetrwałoby królestwo macedońskie, przepyszna świątynia w Jerozolimie i ogromna biblioteka Lagidów. Punijczycy nie wymordowaliby tysięcy Judejczyków i nie prześladowali chrześcijan. Jakże ciekawy byłby świat starożytny, w którym wciąż istniałyby monarchia Antygonidów, ptolemejski Egipt, częściowo niezależna Judea i rozległe imperium Seleukidów, w którym kultura grecka stapiałaby się z pradawną cywilizacją Wschodu! Oczywiście w wypadku zwycięstwa Kartaginy o jakiejkolwiek „semityzacji basenu Morza Śródziemnego nie mogło być mowy – potomkowie Dydony byli na to zbyt nieliczni, zresztą myśl o „semityzowaniu” kogokolwiek nie zaświtałaby w umyśle najbardziej buńczucznego z gerontów. Podkreślić należy, że w chwili owego upadku Kartagińczycy reprezentowali prawdopodobnie wyższy poziom kulturalny niż Rzymianie. Pewien Hazdrubal został wybitnym reprezentantem filozofii greckiej – około 163/162 roku wywędrował do Aten, gdzie studiował razem z Kameadesem. Po zniszczeniu Kartaginy napisał traktat, by pocieszyć swych sprzedanych w niewolę rodaków, a w 127/126 roku został przełożonym ateńskiej szkoły filozoficznej, Akademii Platońskiej. Żaden współczesny Rzymianin nie chciałby i nie potrafiłby wznieść się na taki poziom myślenia abstrakcyjnego! Można sobie wyobrazić, że w Kartaginie doszłoby w końcu do połączenia sił pewnych elementów ożywczej kultury i myśli greckiej ze starożytną cywilizacją i subtelniejszą od starorzymskiej religią punicką. Być może powstałaby z tego synteza bardziej kolorowa, uduchowiona, imponująca i godna podziwu niż kultura klasyczna, zrodzona ze stopienia się greckiego i rzymskiego ducha. Pamiętać należy, że Rzymianie do początków II wieku p.n.e. wnieśli do cywilizacji klasycznej niewiele więcej niż kulturę prymitywnych rolników, butę zdobywców i chciwość administratorów. Kromayer słusznie zwraca uwagę, że gdyby w drugiej wojnie punickiej Hannibalowi przypadło zwycięstwo, powstałby pod egidą Kart Hadaszt jednolity hellenistyczny krąg kulturowy, obejmujący południową Italii i Sycylię, gdzie wiarołomne unicestwienie Kartaginy nie przyniosło nadtybrzańskiej republice szczęścia. Dawny porządek ustrojowy rozpadał się, Synowie Wilczycy zaczęli w końcu wyrzynać się między sobą, pustosząc przy okazji cudze ziemie. W końcu porządek zaprowadził imperator August, umocniwszy i rozszerzywszy imperium. Ład cesarstwa, który zapanował nad Morzem Śródziemnym, oznaczał jednak dla wielu krain, np. Dacji, spokój cmentarza. Monotonię i pustkę życia Rzymianie musieli przezwyciężać, urządzając niewiarygodnie wprost krwawe igrzyska dla motłochu, podczas których zginęło w przeciągu wieków może nawet milion skazańców i gladiatorów! Kartagińczycy również nie stronili od okrucieństwa, nigdy jednak nie przyszłoby im do głowy, aby ku uciesze łaknącej krwi ciżby masakrować tysiące zwierząt i ludzi na arenie. Rzymianie przez pewien czas powstrzymywali najazdy Germanów i innych barbarzyńców, dobijających się do bram imperium, ale w końcu zostali przez nich pokonani. Oznacza to, że Synowie Wilczycy tylko spowolnili bieg historii, lecz nie zdołali go zmienić. Gdyby to Kartagińczycy zwyciężyli w wojnach z Romą, wędrówki ludów nastąpiłyby wcześniej i prędzej zapadłyby mroki średniowiecza. Tym szybciej jednak nadeszłyby renesans, rewolucja przemysłowa, epoki pary, atomu, genetyki i komputerów. A gdyby kartagińskim żeglarzom udało się odkryć Amerykę na wiele wieków przed Kolumbem, kto wie, czy rydwan dziejów ludzkości nie pomknąłby z prędkością rakiety?

Oczywiście to tylko rozważania, „co byłoby gdyby”, od których historycy odżegnują się niejako już rytualnie, by zaraz potem „gdybać” z gorącym zapałem. Bogowie dziejów okazali się łaskawi dla dzieci Romulusa, a od ludu Dydony odwrócili swe gniewne oblicza. Dlatego jesteśmy duchowymi spadkobiercami Aten, Rzymu i Jerozolimy, a nie Kartaginy, którą interesuje się tylko grono zawodowych badaczy. Polscy turyści, którzy coraz częściej odwiedzają ruiny Kart Hadaszt, powinni jednak wiedzieć, że stąpają (niekiedy niemal dosłownie) po kościach zamordowanego narodu.

Indeks górny Czy sądzisz, że „w interesie” świata starożytnego leżało przetrwanie Rzymu, czy może raczej Kartaginy? Odpowiedź uzasadnij. Indeks górny koniec^{Czy sądzisz, że „w interesie” świata starożytnego leżało przetrwanie Rzymu, czy może raczej Kartaginy? Odpowiedź uzasadnij.}

Dzieje K_2 Źródło: Krzysztof Kęciek, Dzieje Kartagińczyków, Warszawa 2007, s. 236–255.