Przeczytaj
Porozbiorowa rzeczywistość
W wyniku drugiego rozbioru Rzeczpospolita utraciła łącznie 307 tys. kmIndeks górny 22 i 4 mln obywateli. Po 1793 r. należało do niej 215 tys. kmIndeks górny 22 zamieszkanych przez ok 4 mln osób. Na terenie państwa pozostały co prawda największe miasta, takie jak Warszawa, Kraków, Lublin i Wilno, oraz dobrze rozwinięte Zagłębie StaropolskieZagłębie Staropolskie, jednak bilans strat był katastrofalny. Zaborcy zabrali Rzeczpospolitej więcej, niż jej zostawili, czyniąc ją państwem kadłubowympaństwem kadłubowym, zaledwie skrawkiem swojej wcześniejszej wersji. Prusy przyłączyły Wielkopolskę, w której ulokowane były liczne manufaktury wyrobów wełnianych, lnianych i jedwabnych, oraz ważny w handlu międzynarodowym port w Gdańsku. Rosja z kolei wchłonęła rozległe i żyzne tereny rolne na Ukrainie. Wraz z utratą terytorium zmniejszyły się wpływy do budżetu, co miało skutkować w przyszłości m.in. cięciami w wydatkach na obronność.
Jakie skutki gospodarcze przyniósł II rozbiór Rzeczpospolitej? Co znaczyła utrata dostępu do Bałtyku oraz żyznych ziem na wschodzie?
Przymierze z Rosją
W dniu 16 października 1793 r. Rzeczpospolita zawarła przymierze z Rosją, niemal całkowicie tracąc suwerennośćsuwerenność na rzecz Petersburga. Rosja uzyskała prawo do wprowadzenia wojska w granice Rzeczpospolitej i zakładania dla niego magazynów na całym jej terytorium, a w wypadku wspólnie prowadzonej wojny to generał rosyjski miał dowodzić połączoną armią obu państw. Bez zgody Petersburga Polacy nie mogli zawierać żadnych umów międzynarodowych ani wprowadzić zmian ustrojowych. Odtąd o polskiej polityce zagranicznej i wewnętrznej mieli decydować Katarzyna II i jej następcy, a rzeczywistą władzę w Polsce zaczęli sprawować dyplomaci rosyjscy.
Prawo, które nie zdążyło wejść w życie
Ostatnim zadaniem posłów w Grodnie było określenie nowego ustroju. Główni autorzy ustawodawstwaustawodawstwa sejmu grodzieńskiego, Fryderyk Moszyński i Kazimierz Raczyński, wierzyli, że pomimo uzależnienia Polski od Rosji uda się stworzyć sprawnie funkcjonujące państwo. Posłowie w pierwszej kolejności anulowali wszystkie postanowienia Sejmu Wielkiego i Konstytucji 3 maja, przy czym zachowali trójpodział władzy, a nowa ustawa o miastach powtórzyła część zasad wprowadzonych w kwietniu 1791 r. Ustawodawcy zależało na rozwoju handlu i rzemiosła, dlatego umożliwił największym miastom wysyłanie reprezentacji na sejmy, aby brały one udział w dyskusjach na temat gospodarki. Mieszczanie zachowali nietykalność osobistą – nie mogli zostać uwięzieni bez wyroku sądowego. Z drugiej strony sejm zakazał szlachcie przyjmowania obywatelstwa miejskiego i zajmowania się handlem.
Konstytucje sejmowe przywróciły nienaruszalne prawa kardynalneprawa kardynalne (oficjalnie uchwalone na sejmie w latach 1767‑1768), stanowiące fundamenty ustroju. Zagwarantowały przywileje szlacheckie i ponownie wprowadziły liberum veto w głosowaniach na sejmikach i sejmach, wolną elekcję, pacta conventapacta conventa oraz prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi. Wróciła Rada Nieustająca, która – tak jak w latach 1775–1788 – miała pełnić funkcję rządu. Postanowienia sejmu grodzieńskiego ostatecznie nie weszły w życie, ponieważ krótko po zakończeniu obrad w kraju doszło do wybuchu powstania, a następnie do trzeciego, ostatniego rozbioru Polski.
Adaptacja i sprzeciw
Część elit politycznych pogodziła się z drugim rozbiorem. Majątki szlacheckie znalazły się pod obcym panowaniem i wiele rodzin osiadło w swoich dobrach, zajmując się sprawami życia codziennego. Aby zabezpieczyć swoje interesy, szlachta często próbowała układać się z lokalnymi urzędnikami państw zaborczych oraz zabiegała o względy na dworach. Całkiem inną postawę przyjęły te osoby, które popierały reformy Sejmu Wielkiego. Nie mogły pogodzić się z urzeczywistnieniem drugiego rozbioru i ładem wprowadzonym przez sejm grodzieński. Ta część szlachty popierała działalność przebywających na emigracji, głównie w Dreźnie i Lipsku, byłych liderów stronnictwa patriotycznego, którzy nawoływali do ogólnonarodowego powstania i szukali sojuszników dla sprawy polskiej za granicą. Polacy i Litwini podzielili się na entuzjastów zbrojnego oporu w celu odzyskania niepodległości oraz zwolenników pogodzenia się z rzeczywistością dla utrzymania resztek państwowości. Ci pierwsi tworzyli w kraju organizacje spiskowe (o poglądach umiarkowanych oraz bardziej radykalnych społecznie), które pozostawały w kontakcie z emigracją i szykowały ogólnonarodowe powstanie.
Na podstawie notek biograficznych z kolejnych slajdów wskaż, jaki był stosunek działaczy emigracyjnych do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego po 1792 r.
Słownik
(łac. confoederatio – związek) zawiązywana przez szlachtę w wyjątkowych sytuacjach, takich jak bezkrólewie lub kryzys państwowy; mogła być zwołana przeciwko królowi, ale ten mógł do niej również przystąpić; w organach konfederacji decyzje podejmowano większością głosów.
(z łac. układy umówione) zobowiązania króla elekta, które miał wypełnić w czasie swojego panowania; szlachta miała prawo wystąpienia przeciwko władcy, jeżeli ten nie wywiązywał się ze swoich obietnic
(od łac. cardinalis) podstawowe zasady ustroju państwa, których nie można było zmienić; zostały oficjalnie sformułowane i uchwalone podczas sejmu w latach 1767‑1768, uchylone następnie przez Sejm Czteroletni i ponownie przywrócone przez sejm grodzieński w 1793 r.
(z ang. sovereign – suweren(ny); fr. souverain – najwyższy; łac. super – nad; dodatkowo) niezależność w podejmowaniu decyzji
ogół ustaw, przepisów i uregulowań prawnych obowiązujących w danej dziedzinie życia w danym państwie
okręg przemysłowy w rejonie Gór Świętokrzyskich
(od słowa kadłub, daw. karłub, charłub - jako wydrążony pień) państwo okrojone, niekompletne, pomniejszone o jakieś tereny
Słowa kluczowe
drugi rozbiór Polski, sejm grodzieński (1793 r.), upadek Rzeczypospolitej
Bibliografia
Cegielski T., Kądziela Ł., Rozbiory Polski. 1772‑1793‑1795, Warszawa 1990.
Lord R.H., Drugi rozbiór Polski, Warszawa 1984.
Markiewicz M., Historia Polski 1492‑1795, Kraków 2004.