Chiny

Chiny są państwem socjalistycznym położonym w środkowo‑wschodniej Azji. Ze względu na swoje położenie są one często nazywane Państwem Środka. Pod względem powierzchni jest to trzecie największe państwo świata (po Rosji i Kanadzie), a pod względem liczby ludności – zajmuje pierwsze miejsce na świecie. Sąsiaduje ono z Rosją, Mongolią, Kazachstanem, Kirgistanem, Tadżykistanem, Pakistanem, Afganistanem, Mongolią, Koreą Północną, Indiami, Nepalem, Bhutanem, Mjanmą (Birmą), Laosem i Wietnamem. Kraj ten – według regionalizacji ONZ – zaliczany jest do Azji Wschodniej (tzw. Daleki Wschód). Chiny są krajem wyżynno‑górskim (ok. 3/4 ich powierzchni zajmują obszary położone powyżej 900 m n.p.m.). Niziny zajmują tylko 10% powierzchni kraju.

RwzfkChzMFYVA

Na mapie świata zaznaczono obszar Chin, Mongolii, Korei Północnej i Południowej oraz Japonii.

Polecenie 1

Na podstawie poniższej ryciny wskaż, jaką część ludności świata i Azji stanowią Chińczycy.

Zapoznaj się z opisem ryciny. Podaj, jaką część ludności świata i Azji stanowią Chińczycy.

RAngCPGH0UZDQ

Na rycinie znajduje się pięć sylwetek ludzkich. Trzy z nich zaznaczono jako Azjatów. Jedną z nich - spośród Azjatów - jako Chińczyka.

R1JS5Kb7KVaM9

(Uzupełnij).

---

Tabela. Podstawowe informacje o Chinach

Pełna nazwa państwa	Chińska Republika Ludowa
Powierzchnia*	9 388 210 kmIndeks górny 22
Liczba ludności*	1 392 730 000
Stolica	Pekin
Język urzędowy	mandaryński
Jednostka monetarna	yuan
PKB całkowite**	14,1 bln USD
PKB per capita*	9 771 USD
HDI*	0,758
Flaga	RFTrnjOmmZ1OZ Na ilustracji jest flaga. W górnym lewym rogu jest żółta duża gwiazda, a po jej prawej stronie są cztery mniejsze gwiazdy. Tło flagi jest czerwone.

Indeks górny *wg danych Banku Światowego za 2018 rok Indeks górny koniec^{*wg danych Banku Światowego za 2018 rok}

Indeks górny **wg danych IMF za 2019 rok Indeks górny koniec^{**wg danych IMF za 2019 rok}

W statystykach międzynarodowych istnieją czasem rozbieżności co do terytorium tego kraju – ze względu na status Tajwanu, Hongkongu i Makau. Tajwan (oficjalnie Republika Chińska, na arenie międzynarodowej często Chińskie Tajpej) to wyspa leżąca na wschód od Chińskiej Republiki Ludowej, stanowiąca formalnie jej część (prowincja Tajwan) ze względu na brak uznania na arenie międzynarodowej. Faktycznie jednak jest odrębnym krajem, który prowadzi własną politykę zagraniczną i jest jednym z „azjatyckich tygrysówazjatyckie tygrysyazjatyckich tygrysów”. Hongkong to specjalny region ChRL. Ma powierzchnię jedynie nieco ponad 1100 kmIndeks górny 2² i położony jest w Delcie Rzeki Perłowej nad Morzem Południowochińskim. Jest to port morski i jedno z największych centrów finansowych. Do 1997 roku był on posiadłością brytyjską (tzw. okres dzierżawy). Od tego roku przez 50 kolejnych lat władze ChRL zgodziły się pozostawić władzom Hongkongu dużą swobodę na różnych płaszczyznach. Jednakże kilka lat temu wybuchły protesty ludności Hongkongu związane z przejawami łamania ich demokratycznych praw i swobód przez ChRL. Makau – podobnie jak Hongkong – jest również specjalnym regionem administracyjnym ChRL. Do 1999 roku był posiadłością portugalską. W wyniku porozumienia chińsko‑portugalskiego region ten do 2049 roku również będzie posiadał dużą autonomię.

RkbUkPk6wRYTv

Na mapie świata zaznaczono położenie Tajwanu - to wyspa leżąca na wschód od Chin.

RIfEtieZRp9GH

Na mapie Azji zaznaczono położenie Hongkongu. Leży nad Morzem Południowochińskim, w południowo‑wschodniej części Chin.

R1Xeh6EW9UOoF

Na mapie południowo‑wschodniej Azji zaznaczono położenie Makau. Leży na wschodnim wybrzeżu Chin.

Warunki naturalne vs. gęstość zaludnienia Chin

Gęstość zaludnienia Chin wynosi obecnie 148,4 osób/kmIndeks górny 2  Indeks górny koniec² (dla porównania gęstość zaludnienia Polski to 123,2 osób/kmIndeks górny 2²). Jednakże ludność w tym kraju nie jest rozmieszczona równomiernie. Największa gęstość zaludnienia występuje na wschodzie (Nizina Chińska – nawet do 1500 osób/kmIndeks górny 2²) i na południu kraju oraz w Kotlinie Syczuańskiej, a najmniejsza – w części zachodniej (poniżej 10 osób/kmIndeks górny 2²). Duży wpływ na to zjawisko mają warunki naturalne. Natomiast konsekwencją tego zróżnicowania jest nierównomiernie rozmieszczenie działalności gospodarczej.

R1aLcG52CmSTY

W tabeli umieszczono porównanie środowiska przyrodniczego Chin Wschodnich i Chin Zachodnich. 1. Wysokość bezwzględna. Chiny Wschodnie: przewaga nizin - do 300 metrów nad poziomem morza - do 3000 metrów nad poziomem morza. Chiny Zachodnie: przewaga gór i wyżyn - Himalaje - Mount Everest - 8848 metrów metrów nad poziomem morza, Wyżyna Tybetańska - do około 5000 metrów nad poziomem morza. 2. Rzeźba terenu. Chiny Wschodnie: równiny powstałe z nanosów rzecznych, Chiny Zachodnie: wysokogórska rzeźba terenu Himalajów i innych łańcuchów górskich, kotliny. 3. Klimat. Chiny Wschodnie: typ monsunowy - zwrotnikowy, podzwrotnikowy na południu, umiarkowany na północy. Chiny Zachodnie: typ kontynentalny suchy w kotlinach, kontynentalny chłodny - Wyżyna Tybetańska, klimat górski w górach. Temperatura powietrza. Chiny Wschodnie: na południu średnia w styczniu powyżej 20 stopni Celsjusza. Chiny Zachodnie: Wyżyna Tybetańska - średnia w styczniu od minus 10 stopni do minus 20 stopni Celsjusza. Opady. Chiny Wschodnie: Nizina Chińska - powyżej 1000 milimetrów rocznie. Chiny Zachodnie: Wyżyna Tybetańska - do 100 milimetrów rocznie, Kotlina Kaszgarska - do 50 milimetrów rocznie. 4. Wody powierzchniowe. Chiny Wschodnie - gęsta sieć rzeczna, rzeki bardzo długie i zasobne w wodę. Chiny Zachodnie - bardzo mało rzek, w północnej części regionu wyłącznie rzeki okresowe i epizodyczne. 5. Roślinność. Chiny Wschodnie: lasy liściaste:monsunowe, podzwrotnikowe, strefy umiarkowanej oraz iglaste na północy, stepy. Chiny Zachodnie - stepy, pustynie, półpustynie. 6. Gleby. Chiny Wschodnie - żyzne gleby. Chiny Zachodnie - mało żyzne gleby. 7. Surowce mineralne. Chiny Wschodnie - dużo różnorodnych surowców mineralnych. Chiny Zachodnie - mało eksploatowanych złóż surowców mineralnych.

Skąd tak duża liczba ludności?

Przez niemal trzy dekady od powstania Chińskiej Republiki Ludowej (od 1949 r.) Mao Tse‑tung prowadził w państwie politykę dążącą do zwiększania liczby ludności. Wiązał to z siłą kraju i rozwojem gospodarczym. Polityka sprzyjająca rodzinom wielodzietnym doprowadziła do znacznego wzrostu liczby urodzeń, a poprawiające się warunki życia (na skutek przeprowadzanych reform gospodarczych) spowodowały ograniczenie śmiertelności. W efekcie wysokiego współczynnika przyrostu naturalnego (nawet około 30‰) nastąpił ogromny wzrost populacji. Jednakże negatywnym skutkiem tego zjawiska było pojawienie się głodu i kryzysu w Chinach. W latach 60. XX w. w czasie tzw. wielkiego skoku (wielkiego skoku naprzód) zaobserwowano bowiem rozwój przemysłu kosztem rolnictwa. Wyjście z kryzysu społeczno‑gospodarczego próbowano rozwiązać w ramach tzw. rewolucji kulturalnej (1966–1976). Zamknięto większość szkół i uczelni wyższych, dobrze wykształconą ludność miejską zmuszono do migracji na wieś i pracy na roli. Wprowadzono także politykę izolacji od reszty świata. W konsekwencji doprowadziło to do opóźnienia w rozwoju kraju. Kiedy pod koniec lat 70. XX w. populacja Chin zbliżała się do miliarda, państwo wdrożyło program kontroli urodzeń. Miał on na celu zmniejszenie tempa przyrostu naturalnego przez zmniejszenie współczynnika urodzeń. Oto niektóre założenia tego programu:

• zakaz zawierania małżeństw przez kobiety przed ukończeniem 25. roku życia i mężczyzn przed ukończeniem 27. roku życia,

• model rodziny 2+1 w miastach; urodzenie drugiego dziecka groziło utratą pracy rodziców, natomiast pozostanie przy jednym dziecku wiązało się z licznymi przywilejami (np. darmowa edukacja dla dziecka, przydział na większe mieszkanie, dodatkowy urlop dla rodziców),

• propagowanie modelu małej rodziny na banerach, plakatach, w mediach,

• zachęcanie do przerywania ciąży, zwłaszcza gdy rodzice spodziewali się córki,

• przyzwolenie na model rodziny 2+2 na wsi pod warunkiem, że pierwsze dziecko było dziewczynką,

• przyzwolenie na model rodziny 2+4 rodzinom mieszkającym na obszarze słabo zaludnionym,

• grzywna wypłacana państwu przez rodzinę w przypadku, gdy drugie dziecko było tej samej płci, co pierwsze,

• dodatek rodzinny wypłacany przez państwo rodzicom bliźniąt, który zachęcał do pozostania przy tej liczby potomstwa.

RMCVf5ARIH5tM

Zdjęcie przedstawia plakat. Na plakacie jest kobieta i mężczyzna, a pomiędzy nimi jest dziecko. Dziecko na kolanach trzyma pluszową zabawkę - pandę. Nad rysunkiem rodziny jest napis po chińsku.

Polityka prowadzona przez niemal cztery dekady okazała się być skuteczna (w ostatnich latach współczynnik przyrostu naturalnego wynosi ok. 5–6‰), lecz pociągnęła za sobą wiele negatywnych konsekwencji.

Polecenie 3

Przeanalizuj poniższy wykres, a następnie opisz, jakie zmiany demograficzne nastąpiły wraz z wprowadzeniem polityki jednego dziecka.

Zapoznaj się z opisem wykresu, a następnie opisz, jakie zmiany demograficzne nastąpiły wraz z wprowadzeniem polityki jednego dziecka.

R1RxmNPkRWsxb

Wykres przedstawia liczbę ludności i współczynnik przyrostu naturalnego w Chinach w latach 1962–2018. Na wykresie są dwie krzywa. Krzywa liczby ludności wzrosła od wartości około 680 milionów osób w 1962 roku do 1400 milionów. Krzywa obrazująca współczynnik przyrostu naturalnego biegnie od wartości 23 promili w 1962 roku do maksimum wynoszącego 34 promile w 1964 roku do wartości około 4,5 promila w 2018 roku.

R1WxDyuUgSUtg

(Uzupełnij).

---

Można zaobserwować co najmniej dwie konsekwencje demograficzne: zachwianie równowagi płci oraz szybkie starzenie się społeczeństwa. Na obszarach wiejskich posiadanie potomstwa gwarantowało zapewnienie opieki na starość. Natomiast jeśli był to syn, wówczas – po jego ślubie – rodzina zyskiwała posag od rodziców panny młodej. Doprowadziło to do tego, że zabiegi aborcyjne i porzucanie pierworodnych córek było powszechne. W konsekwencji istnieje duża nierównowaga między liczbą kobiet i mężczyzn. Według danych Banku Światowego za 2018 rok, wśród populacji chińskiej jedynie 48,7% stanowią kobiety, a 51,3% – mężczyźni (wskaźnik feminizacji na poziomie 94,9 kobiet na 100 mężczyzn). Natomiast szybkie starzenie się społeczeństwa będzie skutkowało w przyszłości brakiem rąk do pracy i rosnącą liczbą osób pobierających emeryturę. Jest to wynik szybkiego przejścia przez fazy demograficzne: na początku XXI w. społeczeństwo chińskie stało się społeczeństwem dojrzałym, a obecnie jest to społeczeństwo starzejące się (stare).

Polecenie 4

Na podstawie poniższej piramidy ludności wymień trzy cechy społeczeństwa chińskiego.

Na podstawie opisu piramidy ludności wymień trzy cechy społeczeństwa chińskiego.

R1QOd6gE0gB2v

Ilustracja przedstawia piramidę ludności Chin w 2019 roku. Dzieci w wieku 0‑4 lat zarówno chłopców, jak i dziewczynek jest po 5%. Linią poziomą zaznaczono koniec polityki jednego dziecka. Następnie osób w wieku od 24 lat jest porównywalna liczba w poszczególnych przedziałach - po około 5% osób płci żeńskiej i męskiej. W Chinach w roku 2019 najliczniejszy przedział wiekowy to osoby w wieku 30‑34 lata. Kobiety i mężczyźni stanowią po około 9%. Nad przedziałem 40‑44 lata jest pozioma czerwona linia oznaczająca politykę jednego dziecka. Osoby w przedziałach wiekowych 45‑49 i 50‑54 stanowią - każda z tych grup - po około 8‑9%. Nad przedziałem wiekowym 50‑54 lata jest pozioma czerwona linia oznaczająca rewolucję kulturalną. Następnie piramida ludności zwęża się ku górze. Nad przedziałem wiekowym 70‑74 lata jest pozioma czerwona linia oznaczająca wielki skok. Osoby w wieku od narodzin do 19. roku życia stanowią 22,5% ludności, osoby w wieku od 20 lat do 64. roku życia stanowią 65,9%, osoby w wieku od 65 lat i powyżej stanowią 11,6% ludności Chin.

R1Lj8qSDpZDPl

(Uzupełnij).

---

Już w latach 90. XX w. – ze względu na obserwowane negatywne konsekwencje demograficzne – rząd chiński zaczął łagodzić tę politykę, np. zakazując późnych aborcji czy łagodząc kary finansowe za posiadanie drugiego dziecka. W 2015 roku państwo odstąpiło od polityki jednego dziecka. Obecnie można posiadać dwójkę dzieci.

Urbanizacja

Ludność Chin od wielu lat przenosi się z wiejskich, przeludnionych terenów rolniczych na wschodzie do miast, w których dynamicznie rozwija się przemysł. Współczynnik urbanizacji demograficznej wzrósł w tym kraju od 19,4% w 1980 r. przez 35,9% w 2000 r. do 59,2% w 2018 roku (według danych Banku Światowego). Warto dodać, że w kraju tym istnieje ponad 100 miast o ludności przekraczającej milion mieszkańców. Największymi zespołami miejskimi są: Chongqing (28,8 mln), Szanghaj (23,0 mln), Pekin (19,6 mln), i Tiencin (12,9 mln). Wzrasta nie tylko liczba ludności miast, ale również ich powierzchnia, tworzą się rozległe aglomeracje i następuje rozwój infrastruktury technicznej. Zatem coraz więcej osób osiedla się w środkowej i środkowo‑zachodniej, mniej zamieszkanej części kraju.

Słownik