Przeczytaj
Przypomnij sobie życiorys Sokratesa. Rozważ, którzy wybitni filozofowie antyczni uznawani są za jego bezpośrednich uczniów.
Sokrates jako nauczyciel
Wywodził się z biednej rodziny, matka byłą akuszerką, a ojciec rzeźbiarzem nagrobnym. Sam filozof nie napisał żadnego dzieła, gdyż uważał, że po swej śmierci nie będzie w stanie bronić ich treści. Paradoksalnie właśnie przez to jest ona trudna do odtworzenia. Znamy go głównie z dialogów Platona (gdzie czasem trudno ustalić które poglądy należą do którego z tych dwóch filozofów), ze wspomnień jego przyjaciela Kritona (spisanych późno i oddających Sokratesowi wielką i zapewne przesadzoną cześć) oraz z komedii Arystofanesa pt. Chmury.
Trudno nazywać Sokratesa nauczycielem we właściwym tego słowa znaczeniu. Był filozofem, który przechadzał się po ateńskiej agorze i wciągał przechodniów w intelektualne dysputy. Dopytywał czym jest wolność, sprawiedliwość, piękno i inne pojęcia, których na co dzień używamy potocznie, a przecież są dla naszego życia kluczowe. Podobno sam nigdy nie dawał gotowych odpowiedzi, dyskusja zaś prowadziła do tego, że rozmówca musiał dokonywać głębokiego zastanowienia nad poruszanymi kwestiami i zaczynał zdawać sobie sprawę z własnej niewiedzy. Było to zgodne z maksymą Sokratesa: wiem, że nic nie wiem. Większość przepytywanych niemiłosiernie gniewała się na niego, gdyż przez jego działania czuli się jak ostatni głupcy. Szybko okazało się jednak, że wielu młodych ludzi, urzeczonych postawą filozofa, a zwłaszcza płynącą z niej mądrością, poczęło towarzyszyć mu w przechadzkach i stało się jego uczniami. Społeczeństwo ateńskie, głęboko pogardzające postawą filozofa, oskarżyło go o deprawowanie młodzieży (ta bowiem wolała przebywać z myślicielem zamiast uczyć się praktycznych rzemiosł zarobkowych) i wymyślanie bogów, innych niż państwowo uznawani (co było aluzją do sokratejskiego daimonionadaimoniona). Oba te zarzuty, absurdalne i niedorzeczne, doprowadziły do skazania filozofa, ten zaś heroicznie poddał się wyrokowi skazującemu go na śmierć. W pamięci potomnych zapisał się zaś jako ten, który wychował wielu wybitnych filozofów, twórców odmiennych ruchów filozoficznych. Wśród nich był sam Platon, filozof tak wielki, że w zestawieniu z nim pozostali uczniowie zwani są „sokratykami mniejszymisokratykami mniejszymi”.
Przypomnij sobie główne założenia platońskiego idealizmuidealizmu. Rozważ, które elementy nauki Sokratesa znalazły w nim swe reinterpretacje.
Złotousty Platon
Urodził się jako Aristokles, syn Aristona, zaś przydomek „Platon” (gr. Πλάτων, Plato – Szeroki) miał wynikać z szerokich, atletycznych ramion (choć według prześmiewców powodem było szerokie czoło). Pochodził z rodziny arystokratycznej, spokrewnionej z wielkimi politykami (m.in. z Solonem). W młodości pisał dramaty i przygotowywał się do olimpiady. Gdy jednak poznał Sokratesa, postanowił porzucić dawne plany i bez reszty poświęcić się filozofii.
Platon, zaliczany do grona najwybitniejszych filozofów wszechczasów, rozpoczął swą przygodę z filozofią właśnie dzięki Sokratesowi. Stara anegdotka głosi, że którejś nocy Sokrates śnił o młodym łabędziu, którego trzymał na kolanach. Ten zaś nagle urósł i wzbił się do lotu, przepięknie śpiewając. Następnego dnia przedstawiono mu młodego Platona.
Wielkość ucznia miała polegać na tym, że zastosował naukę mistrza do stworzenia pierwszego w dziejach systemu filozoficznego. Mogłoby się zdawać, że przejął od mistrza niewiele: metodę dialektyczną i przekonanie o obiektywności cnót. Pierwszą wykorzystywał w swych dialogach, w których niemal zawsze jego stanowiska broni sam wielki Sokrates. Drugie twierdzenie głosi zaś, że każda cnota jest racjonalna i obiektywna, a więc taka sama dla każdego człowieka i poznawalna za pomocą rozsądku. Był to jednak punkt wyjścia, niezbędny fundament do własnych rozważań. System Platoński nazywa się idealizmem, a więc wyraża przekonanie o tym, że istnieją niezmienne, niematerialne i odwieczne idee, które przenikają zmienną i bezkształtną materię, tworząc ogół istniejących przedmiotów. Są to idee matematyczne i fizyczne.
Poza nimi istnieją także idee moralne, a więc wskazane przez Sokratesa cnoty, które powinny przenikać postępowanie każdego człowieka, oraz dusze nieśmiertelne i odwieczne, we wszystkim podobne do niematerialnych idei, gdyż każda z nich, przenikając ciało, tworzy konkretnego człowieka.
Idealizm Platona okazał się pierwszym systemem filozoficznym, gdyż obejmował swym zasięgiem wszystkie sfery ludzkiego namysłu – dotyczył każdej dziedziny wiedzy ludzkiej. Filozof jako pierwszy zaproponował też podział filozofii na poszczególne dyscypliny: logikę (która odpowiada za poprawność rozumowania), fizykę (która opisuje zagadnienia związane z funkcjonowaniem całej rzeczywistości) i etykę (dotyczącą tego, jak powinien postępować człowiek). Choć podział ten nie był przedmiotem jego dialogów, zostanie przyjęty przez wszystkie najważniejsze szkoły filozoficzne.
Przypomnij sobie główne założenia filozoficznego systemu Arystotelesa i zaproponowany przez niego podział nauk. Oceń, w których twierdzeniach był zgodny ze swym nauczycielem, a w których reinterpretował jego nauki.
Arystoteles i zasada Amicus Plato
Był synem nadwornego lekarza króla Macedonii Filipa II (ojca Aleksandra Wielkiego), w wieku siedemnastu lat udał się do Aten, aby pobierać nauki w Akademii. Stał się jednym z najlepszych uczniów Platona i spędził w jego szkole dwadzieścia lat. Po śmierci mistrza, gdy zwierzchnictwo nad uczelnią przejął Speucyp, Stagiryta zaczął starania o otwarcie własnej szkoły filozoficznej. Był również nauczycielem samego Aleksandra Macedońskiego. Po śmierci ucznia, gdy w Grecji wybuchł ruch antymacedoński, w obawie o swoje życie zbiegł do Chalkis, gdzie zmarł po roku.
W Platońskiej AkademiiAkademii nauki filozoficzne pobierały najświatlejsze umysły epoki, w tym pochodzący ze Stagiry Arystoteles. Nie mamy pewności dlaczego nie ubiegał się o stanowisko scholarchy (dyrektora) po śmierci Platona, zapewne nie chciał brać udziału w sporze pomiędzy jego uczniami, z pewnością zaś dążył do otwarcia własnej szkoły, która zwana będzie LikejonemLikejonem. Przyświecała mu bowiem postawa, którą Rzymianie określą później słowami: amicus Plato, sed magna amica veritas (przyjacielem Platon, lecz większą przyjaciółką – prawda). Chciał bowiem doprecyzować i poprawić naukę swego mistrza, w wyniku czego stworzył własny system filozoficzny.
Wyjściową kwestią dla arystotelizmu jest zaproponowanie odmiennego, nieco bardziej szczegółowego podziału nauk. Stagiryta rozróżnił bowiem nauki: teoretyczne (czyli „czyste”, dzięki którym uprawiamy wiedzę dla samej wiedzy), praktyczne (nauki służące praktycznemu zastosowaniu naszej wiedzy) oraz pojetyczne (od gr. piomicronίetasigmaiotaς, poiesis – wytwarzanie, czyli sztuki piękne i każdy rodzaj rzemiosła).
Do pierwszej grupy należą: metafizyka, zwana też „nauką pierwszą”, gdyż dotyczy funkcjonowania całej rzeczywistości, fizyka, która uczy o życiu na Ziemi i wszelkich zjawiskach, jakie na niej zachodzą, zaś w jej obręb wchodzi także psychologia, czyli nauka o człowieku (dokładniej – duszy ludzkiej). Do drugiej grupy należą tylko dwie nauki: polityka i etyka. Pierwsza dotyczy wychowania całego społeczeństwa i zarządzania nim, druga – wychowania pojedynczego człowieka i jego moralnego postępowania. Poza trzecią grupą, której Stagiryta poświęcał najmniej uwagi, znajdują się jeszcze trzy nauki stanowiące nieformalną, czwartą grupę. Nie podlegają one żadnej z trzech wymienionych, ale w pewien sposób służą każdej z nich. Są to: logika, służąca weryfikacji poprawności rozumowania i weryfikacji stawianych twierdzeń, retoryka, ucząca pięknego i jasnego wysławiania się, oraz poetyka, a więc teoria sztuki.
Według tego podziału rozwijano w Likejonie wszelkie dziedziny wiedzy, a szacuje się, że sam Stagiryta dokonał inicjacji ponad sześćdziesięciu nauk, od geografii i geodezji po botanikę i zoologię, które funkcjonują dziś jako osobne dziedziny wiedzy ludzkiej. Często można spotkać się ze stwierdzeniami, że Platońska Akademia była bardziej szkołą humanistyczną, Likejon zaś poświęcał więcej uwagi naukom ścisłym i przyrodniczym. Lub też, że druga z tych szkół była czymś w rodzaju dzisiejszej szkoły średniej, gdy pierwsza – odpowiednikiem uczelni wyższej (o czym mają świadczyć ich nazwy). Oba te mniemania są jednak błędne, bowiem obie szkoły cieszyły się tym samym prestiżem, a wielkość Stagiryty jako ucznia widać także w tym, że jego szkoła była w stanie dorównać świetnością szkole jego nauczyciela.
Wiadomości dotyczące porównania stanowisk Platona i Arystotelesa znajdziesz w sekcji „Film edukacyjny”.
Władca Macedonii, twórca jej potęgi, który podbił Grecję, Persję, Egipt i zawędrował aż do Indii. W wyniku jego podbojów i propagowaniu kulturowej tolerancji nastał zmierzch kultury helleńskiej i rozpoczął okres kultury hellenistycznej. Jego nauczycielem był Arystoteles.
Słownik
(od gr. Άkappaalfadeltaήmuepsiloniotaalfa, akademeja) szkoła filozoficzna założona przez Platona Ateńczyka, pierwsza w dziejach uczelnia, stanowiąca pierwowzór uniwersytetu. Nazwa pochodzi od Apollina Akademosa, w gaju którego znajdowały się jej budynki
(gr. deltaalfaiotamuomicronnuῐ́omicronupsilon, daimonion – bóg, bóstwo czasem też: demon) w dawnej Grecji pojęcie służące do określania pomniejszych bóstw, duchów czy demonów, które zyskało nowe znaczenie dzięki Sokratesowi. Od czasów jego działalności kojarzone z wewnętrznym głosem rozsądku, lub z sumieniem, które odradza pewnych czynów i chroni człowieka przed błędnymi decyzjami
stanowisko filozoficzne wyrażające przekonanie o rzeczywistym istnieniu niematerialnych, abstrakcyjnych, inteligibilnych idei; może występować w różnych formach i być różnicowany na rozmaite sposoby. Możemy na przykład rozróżnić idealizm umiarkowany, który zakłada, że poza ideami istnieje lub może istnieć materia, oraz idealizm rygorystyczny, w myśl którego żadna materia nie istnieje. Czasami idealizm bywa przeciwstawiany materializmowi, a więc przekonaniu, że istnieje tylko materia i nie ma żadnych bytów abstrakcyjnych
(od gr. lambdaύkappaepsiloniotaomicronnu, lykeion) szkoła filozoficzna, założona przez Arystotelesa ze Stagiry; historycznie druga, zaraz po Akademii Platońskiej. Nazwa wywiedziona od świątyni Apollina Likejosa, obok której znajdowały się budynki uczelni. Nazywana też „Gimnazjonem” lub „Gimnazjum” (od gr. gammaupsilonmunuάsigmaiotaomicronnu, gymnasion, gdyż wcześniej znajdowały się tam sale gimnastyczne), lub Perypatem (od gr. piepsilonrhoiotapialfatauepsilonῖnu, peripatos – przechadzka, gdyż Arystoteles lubił wykładać, przechadzając się wraz z uczniami)
popularne określenie umowne, stosowane względem odróżnienia od Platona pozostałych uczniów Sokratesa; łączył ich wspólny nauczyciel, jednak każdy z nich w inny sposób pragnął rozwijać czy reinterpretować sokratejskie nauki. Do tej grupy nalezą: Antystenes z Aten (inicjator ruchu cynickiego), Arystyp z Cyreny (twórca pierwszej filozofii hedonistycznej, zwanej cyrenaizmem), Euklides z Megary (założyciel szkoły megarejskiej) oraz Fedon z Elidy (założyciel szkoły w Elidzie)