Od łowiectwa i zbieractwa do rolnictwa

Około 10 tys. lat p.n.e. człowiek zaczął osiedlać się na stałe w jednym miejscu. Nazywamy to rewolucją neolitycznąrewolucja neolitycznarewolucją neolityczną. Dogodne warunki do nowego modelu życia istniały w położonych w ciepłym klimacie dolinach wielkich rzek. Nanoszony przez nie muł stawał się żyzną glebą, na której uprawiano zboże potrzebne do wyżywienia ludzi i zwierząt hodowlanych. Rzeki dostarczały też wodę do nawadniania pól.

R1GF7HHXrJ9M61

Zdjęcie przedstawia zielone kłosy zboża rosnące na uprawnej ziemi.

Najpierw na Bliskim Wschodzie zaczęto zbierać, a potem stopniowo uprawiać dziką pszenicę, jęczmień oraz soczewicę, natomiast w Chinach proso i ryż. Ludzie starali się udomowić także dzikie zwierzęta. Najwcześniej, ok. 10–8 tys. lat p.n.e., udało się to z owcami, kozami, świniami i krowami.

Rozwój rolnictwa pozwalał na wyżywienie coraz większej liczby osób. Nie wszyscy musieli pracować na polach i część ludności zaczęła wykonywać inne zajęcia. Spora grupa zajęła się rzemiosłem.

Szczególnie sprzyjające warunki istniały w sześciu dolinach. Pierwszą z nich tworzyły rzeki Eufrat i Tygrys w Mezopotamii, a kolejną Nil w Egipcie. Jeszcze inna znajdowała się w Indiach wzdłuż rzeki Indus. Ostatnie doliny znajdowały się na terenie późniejszych Chin. Tworzyły ją rzeki Huang He (Rzeka Żółta) i Jangcy.

W tych rejonach zaczęły powstawać osady, a następnie pierwsze miasta i państwa. Tam narodziły się pierwsze cywilizacjecywilizacjacywilizacje.

Pierwsze cywilizacje

Pojęcie cywilizacji pochodzi od łacińskiego słowa civitas, oznaczającego „miasto”, „państwo”, ale też „społeczność” – mieszkańców zamieszkujących określony teren. Mówiąc „cywilizacja”, mamy na myśli poziom rozwoju, jaki osiągnęło społeczeństwo żyjące na danym terenie w danej epoce. Chodzi tu przede wszystkim o osiągnięcia techniczne i kulturowe. Odzwierciedlają one rozwój materialny i duchowy określonego społeczeństwa oraz stanowią jego dziedzictwo. Oto najważniejsze z pierwszych ludzkich cywilizacji:

Najstarszymi miastami świata są Jerycho w Palestynie oraz Çatalhöyük w Anatolii (Turcja). Jerycho powstało ok. 8 tys. lat p.n.e. (wg innych ustaleń - ok. 11 tys. lat p.n.e.). Jego mieszkańcy budowali gliniane domy z wapiennymi podłogami, pod którymi chowali zmarłych. Miały powierzchnię ok. 20 m kw. i składały się z kilku pomieszczeń. Mieszkańcy zajmowali się uprawą zbóż oraz handlem. Miasto otaczał mur o ponad trzymetrowej wysokości, w którym umieszczono wysoką na 8,5 m okrągłą wieżę. Liczba ludności nie przekraczała 2 tys.

R1MUCZHf4zzfE

Zdjęcie przedstawia współczesną panoramę miasta widzianą z lotu ptaka. Miasto położone na piaszczystym, suchym terenie. Na pierwszym planie widać osuwisko piaskowe. Za nim na obrzeżach miasta duży kwartał zieleni obsadzony drzewami, krzewami i roślinnością. W oddali zabudowania miasta, białe domy ciągną sie aż po horyzont.

RoXUXfwozoRd0

Zdjęcie przedstawia fragment wykopalisk. Fragmenty muru z jasnych kamieni. Przed nim otwór w ziemi, wzmocniony glinianymi cegłami i od góry obłożony gliną. Dalej kawałek ruin piaskowych. W tle współczesny słup trakcji elektryczny.

R1O2A2NIXFhul

Zdjęcie przedstawia fragmenty pozostałości prehistorycznej zabudowy. Elementy zabudowy z nieobrobionych kamieni.

Çatalhöyük jest młodsze. Powstało ok. 6700–5650 lat p.n.e. Nie miało murów obronnych, a jego zabudowa była zwarta. Nie posiadało ulic i mieszkańcy przemieszczali się po dachach kamienno‑ceglanych domów. Domy miały one po kilka pięter, a do komunikacji wykorzystywano drabiny. Powierzchnia domostw wynosiła ok. 25 m kw. Miasto mogło liczyć nawet 10 tys. mieszkańców.

RRbvnc2IjPQMP

Zdjęcie przedstawia model osady neolitycznej. Bardzo blisko siebie skupione, niemalże przyklejone do siebie, białe zabudowania z wejściami umiejscowionymi na dachu. W domach niewielkie prostokątne otwory okienne, między dachami położone krótkie drabiny ułatwiające przechodzenie. Wokół miasteczka okalająca je droga, na niej pracujący ludzie.

R1WfG9vaVNhdM

Zdjęcie przedstawia zrekonstruowane wnętrze domu w osadzie. Ściany wapnowane, białe, na nich wiszą gliniane przedmioty przypominające głowy bawołów. Po lewej stronie stoi drewniana drabina, która służy do wchodzenie i wychodzenia z domu, przez zamieszczone w dachu drzwi wejściowe. Pod nią piec i kuchenne przybory na tak zwanym przypiecku. Na podłodze chodnik z rafii.

R7FanjkU1xhSh

Zdjęcie przedstawia fragment wykopalisk. Pozostałości ścian z cegieł tworzą swoisty geometryczny labirynt..

Słownik

Słowa kluczowe

cywilizacja, cywilizacja indyjska (doliny Indusu), cywilizacja starożytnego Egiptu, cywilizacja starożytnego Sumeru, cywilizacja starożytnych Chin, Eufrat, Tygrys, Nil, Indus, Jangcy, Jerycho, Çatalhöyük, pradzieje, starożytny Wschód, cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu, cywilizacje starożytnego Dalekiego Wschodu

Bibliografia

A. Krzemińska, Rewolucja neolityczna, „Niezbędnik Inteligenta” 1/2016, Jak zmieniamy Ziemię. Wynalazki, które wstrząsnęły światem, dodatek do magazynu „Polityka” 2016, nr 2.

W. Ashmore, R. Sharer, Odkrywanie przeszłości. Wprowadzenie do archeologii, Kraków 2008.

M. Brézillon, Encyklopedia kultur pradziejowych, Warszawa 2001.

Historia świata. Starożytność, red. nacz. E. Wright, tł. Hanna Lisicka‑Michalska i in., Warszawa 1994.

Ilustrowana historia świata, pod red. G. Parkera, tł. J. Mikos, Poznań 1995.