Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Okoliczności powstania Roty

Maria Konopnicka (1842–1910) wielokrotnie komentowała ważne wydarzenia polityczne, starając się zainteresować losami Polski opinię publiczną we Włoszech czy Francji. W swoich utworach krytycznie odnosiła się do polityki germanizacyjnejgermanizacjapolityki germanizacyjnej prowadzonej na terenie zaboru pruskiego. Działania Prus uderzały w najcenniejsze wartości, które pozwalały zachować narodową tożsamość. W 1901 roku nakazano naukę religii w szkołach w języku niemieckim. Konopnicka, w czasie strajku dzieci we Wrześni (1901–1902), napisała wiersz O Wrześni, będący protestem przeciw bezwzględnemu traktowaniu uczniów przez władze zaborcze i sposobowi nauczania, którego celem było wynarodowienie młodych Polaków. W 1904 roku weszła w życie niemiecka ustawa o osadnictwie – w praktyce zabraniała Polakom wznoszenia budynków na własnej ziemi, a w 1908 miała zostać wprowadzona ustawa o przymusowym wykupie ziemi od Polaków (oprotestowała ją jednak międzynarodowa opinia publiczna). Od 1908 roku, na mocy ustawy o stowarzyszeniach i jej tzw. paragrafu kagańcowego, nie wolno było używać języka polskiego w miejscowościach, w których Polacy stanowili mniej niż 60% ludności. Mając w pamięci wszystkie te wydarzenia, Konopnicka stworzyła w 1908 roku RotęrotaRotę.

R1Z0TKJKNBbsU1
Maria Dulębianka, Portret Marii Konopnickiej, 1910
Źródło: domena publiczna.

Po ukazaniu się pierwodruku utwór zaczął szybko zdobywać popularność, z czasem stając się jedną z najbardziej znanych polskich pieśni patriotycznych:

Maria Konopnicka Rota

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,
Nie damy pogrześć mowy!
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy,
Nie damy, by nas zniemczył wróg…
– Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył
Bronić będziemy Ducha,
Aż się rozpadnie w proch i pył
Krzyżacka zawierucha.
Twierdzą nam będzie każdy próg…
– Tak nam dopomóż Bóg!

Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz
Ni dzieci nam germanił.
Orężny wstanie hufiechufiechufiec nasz,
Duch będzie nam hetmaniłhetmaniłhetmanił,
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg…
– Tak nam dopomóż Bóg!

1 Źródło: Maria Konopnicka, Rota, [w:] Poezja drugiej połowy XIX wieku (pozytywizm – Młoda Polska). Antologia, wybór i oprac. J. Bajda, Wrocław 2007, s. 167.
hetmanił
hufiec

Dwa lata po pierwszym wydaniu Roty muzykę do tekstu Konopnickiej napisał kompozytor Feliks Nowowiejski (1877–1946). Opracowanie powstało przy okazji pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Pierwsze wykonanie pieśni miało miejsce 15 lipca 1910 roku w czasie odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, ufundowanego przez kompozytora i pianistę Ignacego Paderewskiego (1860–1941). Rotę zaśpiewał wtedy kilkusetosobowy chór pod batutą Nowowiejskiego, rozpoczynając tradycję wykonywania tej pieśni podczas uroczystości upamiętniających ważne dla Polski wydarzenia historyczne.

RdDS14hetzBvH
Pomnik Grunwaldzki w Krakowie podczas uroczystości odsłonięcia 15 lipca 1910 roku
Źródło: domena publiczna.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w czasie uchwalania konstytucji marcowej w 1921 roku, rozważano uznanie Roty za oficjalny hymn państwowyhymnhymn państwowy. Była to kontrowersyjna propozycja ze względu na fragmenty odnoszące się bezpośrednio do narodu niemieckiego: „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz / Ni dzieci nam germanił”. Antyniemiecki przekaz pieśni nie był jednak wyrazem nienawiści, lecz odnosił się do konkretnych okoliczności historycznych towarzyszących powstaniu utworu – polityki germanizacyjnej prowadzonej na początku XX wieku i zmierzającej do zatarcia polskiej tożsamości narodowej.

Rota a Młoda Polska

Powstanie Roty przypada na okres, kiedy prym wiedli pisarze pokolenia Młodej Polski. W tym samym czasie wciąż aktywni byli też twórcy, którzy debiutowali w dobie pozytywizmu i kierowali się odmiennymi ideami. Nie przejęli od młodych hasła „sztuka dla sztuki”, ponieważ wychowali się w przekonaniu, że sztuka powinna służyć poprawie życia społecznego i kreować pozytywne wzorce postępowania. Generacja Henryka Sienkiewicza (1846–1916), Elizy Orzeszkowej (1841–1910) i Marii Konopnickiej zarzucała młodopolanom egoizm, brak patriotyzmu i marnowanie talentu. Mimo tych różnic przełom XIX i XX wieku przyniósł przemianę również w twórczości pozytywistów.

W ich utworach pojawiły się akcenty romantyczne. Pisarze i pisarki zaczęli odchodzić od kanonów realizmurealizmrealizmu, nawiązywali do sfery duchowej, podkreślali wagę uczucia i marzenia, a także coraz częściej posługiwali się symbolami. Nadrzędnym postulatem nie był już równomierny rozwój wszystkich klas społecznych – kluczowym celem stało się wyzwolenie narodu z niewoli. Po wybuchu rewolucji rosyjskiej 1905 roku, sprzeciwiającej się absolutnej władzy cara, tematykę patriotyczną poruszano jeszcze odważniej. Następujące na świecie przemiany polityczne rodziły wiarę w możliwość odrodzenia niepodległej Polski, a pisarze zaczęli wprost nawoływać do walki i budzić narodową tożsamość rodaków. W tym czasie powstały takie dzieła, jak opowiadanie Gloria victis Elizy Orzeszkowej upamiętniające powstańców styczniowych i właśnie Rota Marii Konopnickiej.

RbkYJk1f7dpwg1
Wojciech Kossak, Krwawa niedziela w 1905 roku, 1905
Źródło: domena publiczna.

W utworze Konopnickiej znalazły się odwołania do polskiej historii (między innymi do wojen polsko‑krzyżackich) oraz do polskiej kultury. Wers „Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg” to czytelne nawiązanie do Wesela Stanisława Wyspiańskiego, jednego z najpopularniejszych polskich dramatów pierwszej dekady XX wieku. Nie jest to jednak tylko ukłon w stronę młodopolskiego artysty, lecz przede wszystkim wyraz wiary w możliwość zjednoczenia narodu we wspólnym działaniu. Róg wpisuje się w militarną metaforykę tekstu, podkreślającą znaczenie patriotycznych wartości, o które trzeba walczyć – nie tylko fizycznie, lecz przede wszystkim duchowo.

Słownik

germanizacja
germanizacja

(łac. Germania – sąsiedztwo; st.fr. germain – blisko spokrewniony; łac. germanus – swój, braterski) – polityka państwa pruskiego prowadzona w okresie zaborów, której kreatorem był inicjator rozbiorów Fryderyk II Wielki, mająca na celu wynarodowienie Polaków i przesiedlenie na ich tereny ludności niemieckiej. Germanizacja polegała na zwalczaniu kultury i świadomości narodowej Polaków poprzez wprowadzenie nazewnictwa niemieckiego, nauczanie w języku niemieckim, walkę z Kościołem katolickim. Nasiliła się po objęciu rządów przez Bismarcka, wówczas na masową skalę usuwano Polaków z własnej ziemi lub zmuszano do jej sprzedaży (tzw. rugi pruskie)

hymn
hymn

(łac. hymnus, z gr. hymnos – pieśń pochwalna) – uroczysta pieśń pochwalna, patetyczny utwór liryczny o treści patriotycznej lub religijnej

hymn narodowy
hymn narodowy

ustalona przez tradycję pieśń patriotyczna, stanowiąca wyraz jedności narodowej, wykonywana podczas ważnych uroczystości i będąca oficjalną formą społecznej manifestacji uczuć narodowych

pendant
pendant

(fr.) – odpowiednik, rzecz lub pojęcie uzupełniające, tworzące wraz z innymi harmonijną lub symetryczną całość

proklamacja
proklamacja

(łac. proclamatio) – publiczne oświadczenie w sprawie wielkiej wagi; także: odezwa o charakterze agitacyjnym skierowana do społeczeństwa lub drukowane wezwanie do społeczeństwa

rota
rota

(niem. Rotte < łac. rota) – wojskowa formuła, treść przyrzeczenia, np. rota przysięgi wojskowej

realizm
realizm

(fr. réalisme) – prąd spopularyzowany w literaturze II połowy XIX wieku, obejmujący przede wszystkim utwory prozatorskie. Realiści kierowali się zasadą mimesis, dążyli do jak najwierniejszego odzwierciedlenia świata znanego czytelnikowi z codzienności, ukazywania zwykłych ludzi w ich naturalnym środowisku. Kierowali się obiektywizmem, który wynikał z wierności realiom, opisywali świat z perspektywy przeciętnego odbiorcy, oceniany zgodnie z panującą moralnością; termin „realizm” ma dwa znaczenia: odnosi się do kierunku w sztuce i metody twórczej

symbolizm
symbolizm

(gr. sýmbolon – symbol) – prąd artystyczny w literaturze, malarstwie i muzyce zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku; dążył do wyrażenia za pomocą środków artystycznych ogólnoludzkich problemów psychologicznych i treści metafizycznych. W literaturze stał w opozycji do ideologii pozytywizmu. Symboliści podejmowali filozoficzne zagadnienia absolutu i nieskończoności, interesowali się stanami podświadomości, snu czy halucynacji, nawiązywali do motywów mitycznych. Podstawowymi środkami ekspresji symbolizmu stały się symbol i personifikacja. Odrębność języka symbolistów polegała na aluzyjności, wieloznaczności, muzycznym kształtowaniu wypowiedzi, podkreślaniu jej walorów brzmieniowych