Historia powstania psychoanalizy

Psychoanaliza jest koncepcją ludzkiej psychiki sformułowaną przez Sigmunda Freuda (1856‑1939). Wywodzi się ona ze stosowanej przez tego austriackiego lekarza metody terapeutycznej polegającej na mówieniu. Samo opowiadanie o własnym życiu łagodzi według Freuda objawy zaburzeń psychicznych, których doświadczają pacjenci. Terapeuta wyjaśnia im natomiast to, czego sami w swojej opowieści nie rozumieją – jej nieuświadomiony sens.

RP9Zg7pA6mg5N

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, nos duży, oczy małe, osadzone blisko siebie. Mężczyzna ma krótkie, proste włosy zaczesane na prawą stronę. Mężczyzna ubrany jest w garnitur, kamizelkę, koszulę i krawatkę. Trzyma w prawej dłoni zapalone cygaro.

Filozoficzne znaczenie psychoanalizy

Jako metoda terapeutyczna, psychoanaliza była pierwotnie częścią medycyny. Na początku XX wieku Freud zbudował na jej podstawie koncepcję ludzkiej psychiki. W ten sposób psychoanaliza stała się częścią psychologiipsychologiapsychologii, czyli dyscypliny naukowej, która wyodrębniła się w XIX wieku z filozofii.

Słowo „psychika” – przedmiot badań psychologii – wywodzi się z greckiego słowa psyche oznaczającego „duszę”. Jako pierwszy użył go w tym sensie Sokrates (469‑399 p.n.e.), który rozumiał je jako swego rodzaju ośrodek moralny rządzący działaniem człowieka.

RIumlrltAZHkl

Obraz przedstawia antyczną scenę rodzajową. W więziennym pomieszczeniu znajduje się grupa ludzi. Na samym środku stoi duże łoże. Siedzi w nim starszy mężczyzna. Prawą ręką sięga po puchar. Lewą rękę ma wyciągniętą do góry, jakby wygłaszał jakąś mowę. Za plecami stojącego mężczyzny znajduje się grupa ludzi. Słuchają mężczyzny, są przerażeni. Młody mężczyzna, który podaje puchar starcowi jest odwrócony do niego tyłem. Trzyma się za głowę. U stóp łoża siedzi zamyślony, starszy mężczyzna.

Naukę o duszy rozwinął Platon (427‑347 p.n.e.). Przypisał jej funkcję biologiczną oraz psychologiczną:

RXAwvhwwJFW7m

Rycina przedstawia dwukonny rydwan powożony przez nagiego, atletycznie zbudowanego mężczyznę. Ukazany jest także młody mężczyzna w todze grający na niewielkiej harfie.

Ciało czyni człowieka częścią przyrody, lecz dusza rozumna stawia go poza nią – ani działanie, ani poznanie nie są przez nią uwarunkowane. W dziedzinie moralności rozum ogranicza naturalne skłonności człowieka – popędy i namiętności. Zdolność poznania oraz panowania nad naturalnymi pobudkami odróżniają człowieka od całego świata przyrody, dlatego też taki pogląd na ludzką naturę nazywany jest antynaturalistycznymantynaturalizmantynaturalistycznym.

Freud: naturalistyczna koncepcja człowieka i kultury

R1Hjjkcak28B31

Obraz przedstawia mężczyznę, który ma zamknięte oczy i jest wiedziony przez młodą kobietę przez skalistą drogę.

Tymczasem według Freuda, życiem psychicznym człowieka rządzi libido, czyli popęd, energia seksualna, która domaga się natychmiastowego i nieustannego zaspokojenia. Jest to oczywiście niemożliwe – kultura, moralność, religia i życie społeczne narzucają energii seksualnej pewne ograniczenia – zakazy.

Dlatego też ludzka psychika kieruje się zasadą przyjemności – utrzymuje energię seksualną na możliwie najniższym poziomie, ponieważ niezaspokojenie wynikające z zakazów prowadziłoby do przykrości. Jednym z podstawowych mechanizmów ograniczenia energii seksualnej jest sublimacjasublimacjasublimacja. Polega ona na przeniesieniu libido na nieerotyczny
(i społecznie akceptowalny) obiekt pożądania, np. na dzieło sztuki.

Źródłem działalności artystycznej jest zatem niezaspokojone libido, a funkcją – wygaszenie nadmiernego popędu seksualnego. Freud był przekonany, że nie tylko sztukę, ale w ogóle całą kulturę, religię i życie społeczne można wyjaśnić, uznając za jej źródło zasadę przyjemności.

Z filozoficznego punktu widzenia, psychoanaliza jest naturalistycznąnaturalizmnaturalistyczną koncepcją człowieka oraz kultury. Panowanie nad naturalnymi popędami nie należy bowiem do natury człowieka, lecz jest jej obce - jego źródłem jest świat społeczny. Zaś kultura okazuje się wynikającą z konfliktu między popędem a społecznymi zakazami społecznie akceptowalną sferą tłumienia libido.

Idea nieświadomości

RXpKHam9lqy4q1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są półdługie, falujące, starannie ułożone. Sięgają ramion. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczone brwi i wyraziste oczy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma niewielkie wąsy i krótką brodę tuż pod dolną wargą. Ubrany jest w obszerną, ciemną szatę. Pod szyją ma duży, biały kołnierz. W ręku trzyma kapelusz.

Kluczową tezą psychoanalizy Freuda jest stwierdzenie, że człowiek nie jest w pełni świadomy swojego życia psychicznego. Jego społecznie nieakceptowane pragnienia, jak i sam mechanizm sublimacji, pozostają przed nim na co dzień ukryte – ich siedliskiem jest nieświadomość.

Ludzka psychika składa się według Freuda z trzech systemów. Świadomość zawiera wszystkie uświadomione treści naszego życia psychicznego – percepcje dotyczące zewnętrznej wobec nas rzeczywistości oraz racjonalne, zgodne ze społecznymi wymogami, zasady działania. Przedświadomość zawiera w sobie treści, które mogą zostać w danym momencie uświadomione, np. wspomnienia, wiedza. Tymczasem nieświadomość jest biologiczną sferą popędów. Jej treści są wypartewyparciewyparte – pomiędzy świadomością i przedświadomością z jednej strony, a nieświadomością z drugiej, znajduje się nieprzekraczalna granica, która sprawia, że żadne wyparte treści nie mogą się z niej wydostać.

W późniejszym okresie Freud przedstawił inny podział ludzkiej psychiki, który mniej więcej odpowiada poprzedniemu.

Życiem psychicznym człowieka rządzi konflikt między libido a uwewnętrznionymi zasadami życia społecznego. Niezależnie od tego, czy psychice udaje się zachować zasadę przyjemności, czy nie (występują wtedy zaburzenia psychiczne), popędowe treści manifestują się w świadomości jedynie pośrednio – np. pod postacią marzeń sennych lub w treści dzieł sztuki.

RlNKNJ0oMWzrj

Obraz przedstawia nagą kobietę leżącą na kanapie, w ogrodzie pełnym zielonych roślin i różnorodnych zwierząt.

Antynaturalistyczna koncepcja człowieka rozumie go jako istotę, która panuje nad swoimi naturalnymi instynktami za pomocą rozumu. Natomiast według Freuda, natura człowieka ogranicza się do libido – czyli popędu seksualnego, zaś moralność oraz racjonalne zasady życia społecznego są obcym jej ograniczeniem, narzuconym przez kulturę i społeczeństwo.

Słownik