Degradacja środowiska oznacza obniżenie wartości i przydatności biotopu, czyli warunków, w których funkcjonują organizmy żywe. Jej główną przyczynę stanowi działalność człowieka. Degradacja środowiska wiąże się m.in. z jałowieniem gleby, co ma wpływ nie tylko na funkcjonowanie ekosystemów, ale także na produkcję rolną, a więc na wyżywienie ludzkości. Ocenia się, że w ciągu ostatnich dekad istotnemu pogorszeniu uległ stan blisko 50% ziem uprawnych na świecie.

Indeks górny Źródło: Land Degradation Neutrality Transformative Action, Tapping Opportunities, UNCCD 2016. Indeks górny koniec^{Źródło: Land Degradation Neutrality Transformative Action, Tapping Opportunities, UNCCD 2016.}

Najważniejszą przyczyną degradacji gleby jest utrata okrywy roślinnej, na którą składają się rośliny zielne, np. trawy, oraz krzewy i drzewa. Istotny wpływ na jej zanik mają różne formy działalności gospodarczej człowieka, takie jak nadmierny wypas zwierząt, wylesianie, rolnictwo czy wydobywanie paliw kopalnych.

Nadmierny wypas zwierząt

Nadmierny wypas zwierząt

Gdy zbyt wiele zwierząt pasie się przez długi czas na ograniczonym terenie, rośliny nie mają możliwości odnowy. Nadmierny wypas to powszechny problem np. w Indiach.

RdoJuKv1oGWlt

Zdjęcie przedstawia pastwisko, na którym znajdują się owce. Trawa na pastwisku jest niska. Niektóre miejsca są już jej pozbawione.

Wylesianie

Wylesianie

Biedne państwa wyprzedają swoje zasoby naturalne, wpływając na zmniejszenie różnorodności biologicznej. Wycinki drzew na dużą skalę prowadzi się np. w Malezji.

R1HeWUo1CIzjq

Na zdjęciu znajdują się pracownicy oraz wycięte przez nich ogromne drzewa. W tle znajduje się sprzęt, ciągniki i kosy służące obróbce drewna.

Rolnictwo

Rolnictwo

• Nieprawidłowe praktyki rolnicze skutkują zubożeniem warstwy próchniczej gleby, m.in. w wyniku nadmiernego stosowania nawozów sztucznych o niewłaściwym składzie.

RKyKTnzbFIMxL

Na zdjęciu znajduje się pole ziemniaków, natomiast na pierwszym planie widoczna jest zerodowana gleba.

• Niewłaściwa melioracjamelioracjemelioracja na polach uprawnych, prowadząca do przesuszenia gleby wywołuje jej erozjęerozjaerozję.

RpZOvGFqbpz3O

Zdjęcie przedstawia glebę przypominającą błoto. Pośrodku zdjęcia jest wyżłobione w glebie koryto, w którym w niektórych miejscach jest woda. Po bokach koryta jest ziemia, na której rosną nieliczne zielone rośliny - kiełkująca pszenica.

• Do degradacji gleby przyczynia się również zwiększanie powierzchni pól pod uprawę mechaniczną, kosztem likwidacji miedz i zadrzewień śródpolnychzadrzewienia śródpolnezadrzewień śródpolnych, a także odsłanianie i ubijanie ziemi ciężkim sprzętem – jak na zdjęciu poniżej.

R1LsDGwvcc9W8

Zdjęcie przedstawia zaoraną ziemię na dużej powierzchni. Pole tworzą liczne równolegle do siebie położone bruzdy.

Wydobywanie paliw kopalnych

Wydobywanie paliw kopalnych

Zarówno kopalnie odkrywkowe (bezpośrednio), jak i głębinowe (pośrednio, np. pod wpływem metali ciężkich zawartych w hałdach) powodują degradację gleby.

R6R14ehSz3zKt

Zdjęcie kopalni rudy żelaza w Australii z wyspecjalizowanym sprzętem oraz budynkami kopalni. Na zdjęciu dominuje czerwony kolor ziemi. Żelazo to czwarty najbardziej powszechny pierwiastek w skorupie ziemskiej.

R1ac88na5JopO

Zdjęcie przedstawia wycięte drzewa leżące na ziemi oraz rosnący obok las deszczowy.

Wylesianie, czyli zmniejszanie powierzchni lasów w wyniku ich nadmiernej wycinki i wypalania, dotyczy całego globu, ale szczególnie szybko proces ten postępuje w tropikach. Podstawowe ludzkie potrzeby to schronienie i pożywienie. Lasy są wycinane i palone, by zapewnić ziemię pod domy i drogi, uprawy soi i kukurydzy oraz pastwiska dla wielkich stad bydła. Duża część drzew jest przetwarzana na deski, meble, papier lub węgiel drzewny. Lasy wycina się lub pali także w miejscach konfliktów zbrojnych – by wróg nie miał możliwości ukrycia się. A jakie skutki niesie ze sobą wylesianie? Przedstawia je poniższa tabela interaktywna.

Na globalnym rynku istnieje duży popyt na produkty pochodzące z lasów tropikalnych: kauczuk, korek, orzechy i inne owoce, przyprawy, zioła lecznicze, drewno, włókna, a także olej. Olejowiec gwinejski (Elaeis guineensis) jest drzewem łatwym w uprawie, dostarczającym owoców bogatych w tłuszcz – przez tysiące lat stanowiły one podstawę pożywienia mieszkańców tropików. Od ok. 30 lat palmy olejowe uprawia się na skalę przemysłową, by zaopatrzyć rynek w tani tłuszcz palmowy. Żeby pozyskać miejsce na plantacje palm, wycina się coraz więcej naturalnych lasów, niszcząc siedliska gatunków zagrożonych wyginięciem, takich jak np. orangutan (Pongo) czy tygrys sumatrzański (Panthera tigris sumatrae).

Wycinka drzew sprawia, że powierzchnia gleby traci swoją naturalną „osłonę”, którą stanowią ich korony, co skutkuje wysychaniem niewielkiej warstwy próchniczej. Uprawy roślin i zbóż w trakcie wycinki zabierają resztę wilgoci i składników mineralnych – w efekcie gleba jałowieje. Podobnie nadmierny wypas zwierząt hodowlanych pozbawia glebę osłony w postaci roślin. Zbiorniki wodne (np. jeziora) i cieki (np. rzeki) wysychają, gdyż woda przesiąka z nich do ciepłej, suchej gleby i szybko wyparowuje. W miejscu, gdzie wcześniej rozwijało się życie, tworzy się pustynia. Stanowi to poważny problem światowy, ponieważ obszary o wysokim stopniu biedy zajmują 40% zdegradowanej powierzchni ziemi, a 64% ubogich ludzi z tych terenów pracuje w rolnictwie – pustynnienie przyczynia się więc do zwiększenia biedy. By przeciwdziałać temu zjawisku, wdraża się programy zalesiania, odtwarzania utraconej bioróżnorodnościbioróżnorodnośćbioróżnorodności oraz ochrony kulturowej.

Słownik