Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

W tym materiale zajmiemy się zastosowaniem wzorów skróconego mnożenia na sześcian sumy oraz wzorów skróconego mnożenia na sześcian różnicywzór skróconego mnożenia na sześcian różnicy dwóch wyrażeńwzorów skróconego mnożenia na sześcian różnicy. Zatem na początek przypomnienie tych wzorów.

Wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń:

a+b3=a3+3a2b+3ab2+b3

Wzór skróconego mnożenia na sześcian różnicy dwóch wyrażeń:

a-b3=a3-3a2b+3ab2-b3

W czasach, kiedy nie znano wzorów na znalezienie pierwiastków równania stopnia trzeciego, bardzo istotną rolę odgrywała umiejętność rozkładu odpowiednich wyrażeń na czynniki. Powstało wtedy wiele tożsamości, które pozwalały na rozwiązywanie równań określonych typów. Niektóre z nich, być może  już Ci znane, zawdzięczamy matematykowi włoskiemu Josephowi Lagrange.

Warto wiedzieć

Tożsamości Lagrange’a:

a+b3+a-b3=2aa2+3b2
( a + b ) 3 ( a b ) 3 = 2 b ( 3 a 2 + b 2 )

Znajomość powyższych tożsamości nie jest obowiązkowa, ale jak się okaże, bardzo przydatna.

Przykład 1

Rozwiążemy równanie

x+73+xx2+147=73x2+49.

Przenosimy wyrażenia z prawej strony równania na lewą stronę i wykonujemy mnożenia.

x+73+xx2+147-73x2+49=0

x+73+x3+147x-21x2+343=0

x+73+x3-21x2+147x-343=0

Zauważmy, że cztery ostatnie składniki występujące po lewej stronie równania można zapisać w postaci sześcianu różnicy.

x+73+x-73=0

Korzystamy z pierwszej tożsamości Lagrange’a, zapisując lewą stronę równania w postaci iloczynu.

2 x ( x 2 + 3 7 2 ) = 0

2x=0x=0

lub

x2+147=0 równanie nie ma rozwiązania

Odpowiedź:

Rozwiązaniem równania jest liczba x=0.

Przykład 2

Zapiszemy w postaci iloczynu dwumianów, wyrażenie

W=a-b3+b-c3+c-a3

Wykonujemy potęgowanie i redukujemy wyrazy podobne.

W=a3-3a2b+3ab2-b3+b3-3b2c+3bc2-c3+

+c3-3c2a+3ca2-a3

W=-3a2b+3ab2-3b2c+3bc2-3c2a+3ca2

Dodajemy i jednocześnie odejmujemy wyrażenie 3abc i wyłączamy 3 przed nawias.

W=-3a2b+3ab2-3b2c+3bc2-3c2a+3ca2+3abc-3abc

W=3-a2b+ab2-b2c+bc2-c2a+ca2+abc-abc

Grupujemy wyrazy i wyłączamy wspólne czynniki poza nawias.

W = 3 [ ( a b c a 2 b c 2 a + c a 2 ) + ( a b c + a b 2 b 2 c + b c 2 ) ]

W=3abc-ab-c2+ca+b-ac+ab-bc+c2

W=3abc-ab-c2+ca-bac-ab+bc-c2

Teraz wspólnym czynnikiem jest bc-ab-c2+ca,

W=3a-bbc-ab-c2+ca

Grupujemy wyrażenie w drugim nawiasie i rozkładamy je na czynniki.

W=3a-b·bc-ab-c2-ca

W=3a-b·bc-a-cc-a

W=3a-bb-cc-a

Przykład 3

Teraz przykład zastosowania wzoru skróconego mnożenia na sześcian różnicy do rozkładu wielomianu na czynniki.

RwpYvFDfVA8Hk
Film nawiązujący do treści lekcji dotyczącej zastosowania wzoru skróconego mnożenia na sześcian różnicy.
Przykład 4

Wykażemy, że wielomian Wx=x5-x-13-x4-x3-x2+4x-2 ma tylko dwa pierwiastki rzeczywiste.

Wykonujemy wskazane działania i redukujemy wyrazy podobne.

Wx=x5-x3+3x2-3x+1-x4-x3-x2+4x-2

Wx=x5-x4-2x3+2x2+x-1

Rozważany wielomian jest stopnia piątego, zatem, aby znaleźć jego pierwiastki, najdogodniej będzie rozłożyć wielomian na czynniki.

Grupujemy odpowiednio wyrazy.

Wx=x5-x4-2x3-2x2+x-1

Wyłączamy wspólne czynniki przed nawias.

Wx=x4x-1-2x2x-1+x-1

Wx=x-1x4-2x2+1

Wx=x-1x2-12

Wx=x-1·x-1x+12

Wx=x-13·x+12

Wx=0x-13=0 lub x+12=0

Zatem

Wx=0x=1 lub x=-1

Odpowiedź:

Jedynymi pierwiastkami rzeczywistymi wielomianu są liczby -1, 1.

W kolejnym przykładzie rozwiążemy typowe równanie diofantyczne z dwiema niewiadomymi. W rozwiązaniu wykorzystamy wniosek wynikający z Wielkiego Twierdzenia Fermata.

Znajomość tego twierdzenia nie jest przedmiotem nauki szkolnej, ale z uwagi na to, że jest to jedno z najsłynniejszych twierdzeń świata warto się z nim zaznajomić.

Warto wiedzieć

Wielkie Twierdzenie Fermata:

Dla liczby naturalnej n>2 nie istnieją takie liczby naturalne dodatnie x, y, z, które spełniałyby równanie

xn+yn=zn
Przykład 5

Rozwiążemy w liczbach całkowitych równanie x3-6y2-2=0.

Aby skorzystać z Wielkiego Twierdzenia Fermata, musimy tak przekształcić równanie, aby po jednej stronie równania stała  potęga pewnej liczby (w naszym przypadku trzecia potęga x), a po drugiej – suma tych samych  potęg (czyli u nas trzecich potęg) dwóch innych liczb.

Po lewej stronie pozostawiamy więc x3, a pozostałe wyrazy przenosimy na prawą stronę równania.

x3=6y2+2

Wyraz wolny 2=1+1 sugeruje nam, że w szukanych wyrażeniach podnoszonych do trzeciej potęgi, jednym ze składników będzie liczba 1. Z kolei 6y2=3y2+3y2.

x3=3y2+3y2+1+1

Dodajemy i zarazem odejmujemy takie wyrażenia, aby otrzymać sześciany odpowiednio sumy i różnicy liczb 1 oraz y.

x3=3y2+3y2+1+1+3y-3y+y3-y3

Grupujemy odpowiednio wyrazy i korzystamy ze wzoru skróconego mnożenia na sześcian sumywzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeńwzoru skróconego mnożenia na sześcian sumy oraz ze wzoru na sześcian różnicy.

x3=1+3y2+3y+y3+1-3y+3y2-y3

x3=1+y3+1-y3

Z Wielkiego Twierdzenia Fermata wynika, że

1+y=0 lub 1-y=0

Zatem

y=-1x=2

lub

y=1x=2

Odpowiedź:

Równanie spełniają dwie pary liczb: 2, -1, 2, 1.

Słownik

wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń
wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń
a+b3=a3+3a2b+3ab2+b3
wzór skróconego mnożenia na sześcian różnicy dwóch wyrażeń
wzór skróconego mnożenia na sześcian różnicy dwóch wyrażeń
a-b3=a3-3a2b+3ab2-b3