Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Biblia – dzieło wielu autorów

Biblia została napisana przez kilkudziesięciu autorów na przestrzeni ponad tysiąca lat, dlatego trudno ustalić czas tworzenia poszczególnych ksiąg. Niektóre fragmenty Księgi Wyjścia spisano jeszcze w czasach Mojżesza (XV‑XIII w. p.n.e.), natomiast Apokalipsę napisał św. Jan prawdopodobnie pod koniec I w. n.e. Teksty tworzono w różnych warunkach politycznych i gospodarczych, w trzech językach: hebrajskim, aramejskim, greckim. Analizując poszczególne fragmenty Biblii, można zauważyć, że nie wszyscy autorzy byli ludźmi wykształconymi, biegłymi w sztuce pięknego pisania. Czynniki te wiodą do jednego wniosku: Biblia to dzieło niejednorodne stylistycznie.

Księgi biblijne

Poszczególne księgi ze względu na temat i charakter dzielą się na:

RsHGYS5NfSxmU1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Rodzaje ksiąg biblijnych
    • Elementy należące do kategorii Rodzaje ksiąg biblijnych
    • Nazwa kategorii: historyczne (opisujące dzieje np. rodów biblijnych)
    • Nazwa kategorii: prorockie (zawierające proroctwa, objawienia)
    • Nazwa kategorii: apokaliptyczne (prezentujące wizję końca świata)
    • Nazwa kategorii: kosmogoniczne (wyjaśniające powstanie świata)
    • Nazwa kategorii: epistolarne (listowe)
    • Nazwa kategorii: liryczne (np. psalmy)
    • Nazwa kategorii: doktrynalne (zawierające dogmaty, założenia religijne)
    • Nazwa kategorii: jurydyczne (zawierające prawo)
    • Koniec elementów należących do kategorii Rodzaje ksiąg biblijnych

Biblia to również bogactwo gatunków literackich:

Nazwa gatunku

Definicja

apokalipsa

objawienie zawierające proroctwo dotyczące przyszłości, zwłaszcza w czasach ostatecznych, np. Apokalipsa św. Jana

hymn

uroczysta pieśń na cześć Boga lub szczególnie docenianej wartości, np. Hymn do miłości, wchodzący w skład I Listu do Koryntian św. Pawła

kazanie

gatunek literatury użytkowej, przemowa o charakterze religijnym lub politycznym, np. wygłoszone przez Jezusa Kazanie na górze (zawierające osiem błogosławieństw)

list

gatunek literatury stosowanej, pisemna wypowiedź skierowana do określonego adresata (osoby lub społeczności), zawierająca rady dotyczące zachowania i wzorców moralnych, np. Listy Apostolskie

modlitwa

wypowiedź skierowana do Boga w imieniu pojedynczej osoby lub zbiorowości, np. Ojcze nasz – modlitwa, której nauczał Jezus w ramach Kazania na górze

przypowieść

alegoryczna opowieść, której fabuła ma charakter budującego przykładu moralnego, np. Przypowieść o siewcy

psalm

pieśń religijna, w której wyrażano względem Boga: prośby, podziękowania, przeprosiny, pochwały; Księga Psalmów

kronika

gatunek prozatorski zazwyczaj chronologicznie opisujący dzieje przeszłe lub współczesne autorowi, np. Pierwsza Księga Kronik, Druga Księga Kronik

Style biblijne

Styl biblijny Pisma Świętego jest zróżnicowany. Wynika to m.in. z faktu, że teksty poszczególnych ksiąg powstawały w ciągu ponad tysiąca lat i były przekazywane najpierw ustnie, a potem utrwalane w piśmie. Zadaniem autorów ksiąg biblijnych było przede wszystkim przekazywanie Bożej myśli. Musieli przy tym trafić do prostego słuchacza, dlatego teksty nasycili symbolamisymbolsymbolami i analogiami, a abstrakcyjne pojęcia zastąpili obrazami. Bibliści wskazują na kilka głównych stylów typowych dla Pisma Świętego:

  • hieratyczny: uroczysty, podniosły, wykorzystywany do przekazania treści mówiących o Bogu;

  • objawiający: cechą charakterystyczną jest użycie formy 1. osoby liczby pojedynczej;

  • liturgiczny: przejawiający się m.in. użyciem słów: amen, alleluja, hosanna itp., uwydatniający się w aklamacjach, czyli uroczystych wezwaniach, śpiewach całej wspólnoty, która potwierdza słowa kapłana (amen) lub dziękuje (Bogu niech będą dzięki), ewentualnie przygotowuje do słuchania ewangelii (alleluja, hosanna);

  • mądrościowy: wyrażany za pomocą sentencjisentencjasentencji i anegdotanegdotaanegdot;

  • kaznodziejski: zauważalny zwłaszcza w Nowym Testamencie, moralizatorski;

  • jurydyczny: widoczny głównie w Pięcioksięgu Mojżeszowym, zawierający pouczenia, wskazania, które odnoszą się do norm postępowania;

  • apokaliptyczny: cechuje go symbolika i opisy tajemniczych wizji.

R46sriTr7ptLv
Jeden z nielicznych egzemplarzy najstarszej drukowanej książki na świecie, czyli Biblii Jana Gutenberga, znajduje się w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie, niewielkim miasteczku na północy Polski
Źródło: Kpalion, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Styl biblijny

Mimo wielu różnic pozwalających na wyodrębnienie wspomnianych stylów, język Biblii ma sporo powtarzających się cech, które sprawiają, że można mówić o jednym stylu biblijnym. Należą do nich:

  • symbolesymbolsymbolealegoriealegoriaalegorie, np. baranek, wąż, ziarno, wdowi grosz,

  • metafory i porównania,

  • inwersjeinwersjainwersje, czyli szyk przestawny,

  • powtórzenia (w tym powtarzanie spójników),

  • sentencjesentencjasentencjeaforyzmyaforyzmaforyzmy,

  • krótkie zdania współrzędnie złożone, często rozpoczynane przez spójniki,

  • paralelizmparalelizmparalelizm składniowy (podobieństwo składniowe),

  • używanie imiesłowowych równoważników zdań z imiesłowem przysłówkowym uprzednim,

  • stosowanie przydawki wyrażonej zaimkiem (twój, mój, jego).

W czasach nowożytnych wielu twórców nadawało swoim dziełom cechy stylu biblijnego. Zazwyczaj decydowali się na, by podkreślić wagę poruszanych problemów. Z zasobów stylu biblijnego korzystali m.in.: polski kaznodzieja Piotr Skarga w Kazaniach sejmowych (1597 r.), ważny barokowy poeta Wespazjan Kochowski w Psalmodii polskiej (1695 r.) , romantyczny wieszcz Adam Mickiewicz w Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego (1832 r.) .

R1UHaCtvNDl3K
Najstarsze znane nam tłumaczenie Pisma Świętego na język polski to tzw. Biblia królowejZofii. Nazwa związana jest z faktem, że prace nad translacją zleciła ostatnia żona WładysławaJagiełły – Zofia (Sońka) Holszańska. Przekładu dokonano najprawdopodobniej zapośrednictwem języka czeskiego, stąd obecność licznych bohemizmów (czyli wyrazów lubzwrotów przejętych z czeszczyzny). Rękopis zawierający Stary Testament – choć badacze niewykluczają, że przetłumaczono całe Pismo Święte – powstał w latach 1453–1455, ale donaszych czasów zachowały się tylko trzy karty z II tomu. Jednak wygląd Biblii królowej Zofiijest znany m.in. dzięki jej XIX-wiecznym wydaniom.
Prezentowana karta zawiera początek Księgi Rodzaju.
Postaraj się odczytać ten tekst
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Cytaty

Księga Rodzaju
Rdz 1, 9–19

1. 9 A potem Bóg rzekł: „Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!” A gdy tak się stało, 10 Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, 11 rzekł: „Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona”. I stało się tak. 12 Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. 13 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci. 14 A potem Bóg rzekł: „Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; 15 aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią”. I stało się tak. 16 Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. 17 I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; 18 aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. 19 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień czwarty.

1 Źródło: Rdz 1, 9–19, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 24.
Księga Psalmów
Ps 38, 2–19

2 Nie karć mnie, Panie, w Twoim gniewie  
i nie karz mnie w Twej zapalczywości!  
[...]  
5 Bo winy moje przerosły moją głowę,  
gniotą mnie jak ciężkie brzemię.  
6 Cuchną, ropieją me rany  
na skutek mego szaleństwa.  
7 Jestem zgnębiony, nad miarę pochylony,  
przez cały dzień chodzę smutny.  
8 Bo ogień trawi moje lędźwie  
i w moim ciele nie ma nic zdrowego.  
9 Jestem nad miarę wyczerpany i złamany;  
skowyczę, bo jęczy moje serce.  
[...]  
12 Przyjaciele moi i sąsiedzi stronią od mojej choroby  
i moi bliscy stoją z daleka.  
13 Ci, którzy czyhają na moje życie, zastawiają sidła,  
ci, którzy źle mi życzą, mówią przewrotnie  
i przez cały dzień obmyślają podstępy.  
14 A ja nie słyszę – jak głuchy;
i jestem jak niemy, co ust nie otwiera.  
15 I stałem się jak człowiek, co nie słyszy;  
i nie ma w ustach odpowiedzi.  
16 Bo Tobie ufam, o Panie!  
Ty odpowiesz, Panie, Boże mój!  
17 Mówię bowiem: „Niech się ze mnie nie cieszą;  
gdy moja noga się chwieje, niech się nie wynoszą nade mnie!” 18 Bo jestem bardzo bliski upadku  
i ból mój jest zawsze przede mną.  
19 Ja przecież wyznaję moją winę  
i trwożę się moim grzechem.

2 Źródło: Ps 38, 2–19, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 602.
Księga Koheleta
Koh 3, 1–8

3. 1 Wszystko ma swój czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem: 2 Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono, 3 czas zabijania i czas leczenia, czas burzenia i czas budowania, 4 czas płaczu i czas śmiechu, czas zawodzenia i czas pląsów, 5 czas rzucania kamieni i czas ich zbierania, czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich, 6 czas szukania i czas tracenia, czas zachowania i czas wyrzucania, 7 czas rozdzierania i czas zszywania, czas milczenia i czas mówienia, 8 czas miłowania i czas nienawiści, czas wojny i czas pokoju.

3 Źródło: Koh 3, 1–8, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 737.
Ewangelia wg św. Mateusza
Mt 7, 24–27

7. 24 Każdego więc, kto tych słów moich słucha i wypełnia je, można porównać z człowiekiem roztropnym, który dom swój zbudował na skale. 25 Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. On jednak nie runął, bo na skale był utwierdzony. 26 Każdego zaś, kto tych słów moich słucha, a nie wypełnia ich, można porównać z człowiekiem nierozsądnym, który dom swój zbudował na piasku. 27 Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i rzuciły się na ten dom. I runął, a upadek jego był wielki.

4 Źródło: Mt 7, 24–27, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 1131.
Apokalipsa św. Jana
Ap 18, 1

18. 1 Potem ujrzałem innego anioła – zstępującego z nieba i mającego wielką władzę, a ziemia od chwały jego rozbłysła. 2 I głosem potężnym tak zawołał: „Upadł, upadł Babilon – stolica. I stała się siedliskiem demonów i kryjówką wszelkiego ducha nieczystego, i kryjówką wszelkiego ptaka nieczystego i budzącego wstręt, 3 bo winem zapalczywości swojego nierządu napoiła wszystkie narody, i królowie ziemi dopuścili się z nią nierządu, a kupcy ziemi wzbogacili się ogromem jej przepychu”.

5 Źródło: Ap 18, 1, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 1411–1412.

Słownik

aforyzm
aforyzm

(gr. aphorismós – definicja) – błyskotliwe, zwięzłe, zwykle jednozdaniowe sformułowanie potwierdzające ogólnie przyjętą prawdę

alegoria
alegoria

(gr. allēgoría – mówienie obrazowe) – motyw w dziele literackim, który poza znaczeniem dosłownym posiada także sens ukryty, nieoczywisty. Alegoria w odróżnieniu od symbolu posiada jedno, utrwalone w kulturze znaczenie

anegdota
anegdota

(gr. anékdotos – nie opublikowany) – sytuacyjne krótkie opowiadanie dotyczące zdarzeń zabawnych lub nietypowych, o często zaskakującym zakończeniu

inwersja
inwersja

(łac. inversio – odwrócenie) – szyk przestawny wyrazów w zdaniu, odczuwany jako nietypowy

paralelizm
paralelizm

(gr. parallēlismós – zestawienie, porównanie) – podobieństwo konstrukcyjne lub treściowe

sentencja
sentencja

(łac. senentia – sąd, opinia) – krótkie sformułowanie wyrażające myśl o charakterze moralnym, filozoficznym, psychologicznym

symbol
symbol

(gr. sýmbolon – znak rozpoznawczy) – motyw w dziele literackim, który wnosi sensy ukryte i nieoczywiste. Symbol w odróżnieniu od alegorii może być wieloznaczny