Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Transport kolejowy

Transport kolejowy należy do transportu szynowego (razem z transportem tramwajowym i metrem), a ten z kolei jest jednym z rodzajów transportu lądowego. Transport kolejowy to nie tylko tabortabortabor (lokomotywy, pojazdy trakcyjne, wagony), ale także cała związana z nim infrastruktura kolejowa. Zaliczyć do niej należy między innymi: linie kolejowe (tory i grunty pod nimi), perony, rampy, mosty, przepusty, tunele, przejazdy kolejowo‑drogowe, nawierzchnia kolejowa (w tym szyny, podkłady czy zwrotnice), urządzenia zabezpieczające, sygnalizacyjne i łącznościowe, drogi dojazdowe i dla pieszych, systemy oświetleniowe, urządzenia przetwarzania i rozdziału energii elektrycznej, a także wszelkie budynki i budowle (np. dworce).

Polecenie 1

Nazwij poniższe elementy taboru i infrastruktury kolejowej.

Nazwij elementy taboru i infrastruktury kolejowej. Zapoznaj się z opisem zdjęć.

Zróżnicowanie gęstości linii kolejowych w Polsce

Istnieje wiele parametrów, na podstawie których możemy porównać sieć transportu kolejowego w różnych krajach i regionach. Należą do nich między innymi: całkowita długość linii kolejowych lub gęstość linii kolejowych wyrażana w km na 100 kmIndeks górny 2 powierzchni.

Polecenie 2

Przeanalizuj mapy lini kolejowych ogółem na 10 tys. mieszkańców w roku 2015 i 2005. Zapisz wnioski dotyczące zmian przestrzennych tego wskaźnika na przestrzeni dekady. Co mogło spowodować takie zmiany?

Przeanalizuj opisy map lini kolejowych ogółem na 10 tys. mieszkańców w roku 2015 i 2005. Zapisz wnioski dotyczące zmian przestrzennych tego wskaźnika na przestrzeni dekady. Co mogło spowodować takie zmiany?

R1FwhiCpidode
(Uzupełnij).

Gęstość sieci kolejowej na obszarze Polski jest zróżnicowana przestrzennie. Przyczyn tych dysproporcji należy upatrywać w przeszłości historycznej. Zarysy dzisiejszej sieci kolejowej kształtowały się w drugiej połowie XIX w., kiedy terytorium Polski znajdowało się pod zaborami. Zdecydowanie najszybszy rozwój kolejnictwa miał miejsce w ówczesnym zaborze pruskim, natomiast zabór rosyjski i w mniejszym stopniu austriacki nie stawiały wówczas na rozwój tej gałęzi infrastruktury. Skutki tego są nadal widoczne: zachodnia część Polski ma wyraźnie gęstszą sieć kolejową niż pozostałe części kraju (województwo śląskie – 15,8 km/100 kmIndeks górny 2, województwo lubuskie i podlaskie 3,8 km/100 kmIndeks górny 2, wg danych BDL GUS).

Polecenie 3

Przeanalizuj poniższą mapę, a następnie zaproponuj czynnik, który różnicuje gęstość linii kolejowych w naszym kraju.

Zapoznaj się z opisem mapy, a następnie zaproponuj czynnik, który różnicuje gęstość linii kolejowych w naszym kraju.

RlgVhIUpdmM3d
Główne linie kolejowe w Polsce
Źródło: By Winnetou14 CC BY-SA 4.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl, opracowanie własne na podstawie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=40485310.
RYDcfShtCWD1Z
(Uzupełnij).

Oprócz czynników historycznych rozwój sieci kolejowej spowodowany był rozwojem przemysłu. Kolej od zawsze jest wykorzystywana w transporcie, była pierwszym środkiem przewożącym znaczną ilość towarów na dalsze odległości, lecz potrzebowała odpowiedniej infrastruktury. Miasta, w których rozwijał się przemysł, inwestowały w kolej, aby móc transportować wytworzony towar na rynki zbytu lub za granicę. Zależność ta jest bardzo dobrze widoczna na mapie przedstawiającej linie kolejowe w Polsce. Warszawa przez rozwój przemysłu potrzebowała infrastruktury kolejowej, natomiast cała Polska wschodnia jest tą siecią pokryta w znacznie mniejszym stopniu.

O poziomie rozwoju kolejnictwa świadczy także wskaźnik elektryfikacji kolei. W Polsce wskaźnik ten wciąż rośnie. Zaraz po II wojnie światowej był mniejszy niż 1%, natomiast obecnie wynosi 62% (2018 r., BDL GUS).

Rrxl8lxDNqbyW1
Pierwszy zasilany elektrycznością pociąg w Polsce
Źródło: By anonimowy - [1]Narodowe Archiwum Cyfrowe (Sygnatura: 1-G-3171-1) (Polish National Digital Archive), Domena publiczna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=29560110.

Pierwszy w Polsce pociąg zasilany energią elektryczną został uruchomiony w 1927 r. na trasie Warszawa‑Grodzisk Mazowiecki. Elektryczny pojazd trakcyjny to pojazd szynowy z własnym napędem elektrycznym, ale bez własnego źródła energii. Energia elektryczna pobierana jest z sieci trakcyjnej i zamieniana jest na energię mechaniczną.

Najważniejsze linie kolejowe w Polsce to:

  • tzw. magistrala węglowa — linia kolejowa łącząca Górny Śląsk z Trójmiastem (Górnośląskie Zagłębie Węglowe z portem w Gdyni. Założona aby transportować wydobyty węgiel kamienny na Śląsku do Gdyni i dalej statkami przez Morze Bałtyckie na północ)

  • linia kolejowa łącząca Warszawę z aglomeracją krakowską oraz z Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym (GOP)

  • linia kolejowa na trasie Terespol — Kunowice, obsługująca ruch tranzytowy przez Polskę z zachodu na wschód

  • linia kolejowa zwana LHS (Linia Hutniczo — Siarkowa), łącząca GOP z Ukrainą (na linii Dąbrowa Górnicza — Tarnobrzeg — Hrubieszów), wybudowana do transportu siarki; wyróżnia ją rozstaw szyn — szerszy niż normalnie, bo wynoszący 1524 mm, podobnie jak na ziemiach byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich

Przewóz ładunków i pasażerów

Transport kolejowy odgrywa w Polsce bardzo ważną rolę. Przewozi się nim zarówno pasażerów, jak i towary. Szczególnie duży udział ma w przewozach towarów masowych. Skalę przewozu ładunków można określać na co najmniej dwa sposoby:

  • w tonach (bierzemy pod uwagę jedynie masę transportowanych towarów),

  • tonokilometrachtonokilometrtonokilometrach (bierzemy pod uwagę zarówno masę towarów, jak i odległość, na jaką się je transportuje - praca przewozowapraca przewozowapraca przewozowa).

Skalę przewozu osób również można podawać na co najmniej dwa sposoby:

  • w pasażerach (bierzemy pod uwagę jedynie liczbę transportowanych osób),

  • pasażerokilometrachpasażerokilometrpasażerokilometrach (bierzemy pod uwagę zarówno liczbę osób, jak i odległość, na jaką się je przemieszcza - praca przewozowa).

1
Polecenie 4

Przeanalizuj poniższe wykresy, a następnie oceń rolę transportu kolejowego w przewozie towarów i osób w 2018 r.

Przeanalizuj opisy wykresów, a następnie oceń rolę transportu kolejowego w przewozie towarów i osób w 2018 r.

Słownik

kolej szerokotorowa
kolej szerokotorowa

kolej o rozstawie szyn większym niż uznawany za standardowy, czyli 1435 mm

pasażerokilometr
pasażerokilometr

jednostka stosowana w przewoźnictwie, transporcie pasażerskim, będąca iloczynem liczby pasażerów na danej trasie i długości tej trasy

praca przewozowa
praca przewozowa

iloczyn długości drogi i masy ładunku (lub liczby pasażerów) wykonanych przez środki transportu

tabor
tabor

ogół pojazdów określonego rodzaju

tonokilometr
tonokilometr

jednostka obliczeniowa do obliczania kosztów przewozu towaru, czyli iloczyn masy i trasy transportu (t × km)

wskaźnik elektryfikacji kolei
wskaźnik elektryfikacji kolei

koleje zelektryfikowane w procencie ogólnej długości linii kolejowych