Przyciśnięci „wielką niedolą”

W lutym 1454 r. na specjalnej audiencji w zamku królewskim została przyjęta przez króla Kazimierza Jagiellończyka przybyła z Torunia delegacja stanów pruskich. Stojący na jej czele szlachcic Jan Bażyński (Johannes von Baysen) wygłosił przed monarchą mowę:

Konflikt między władzą zakonną a mieszkańcami Prus narastał już od dłuższego czasu. Klęska poniesiona w kampanii grunwaldzkiej była początkiem wielkiego kryzysu politycznego i ekonomicznego zakonu. Coraz mniej rycerzy przybywało z zachodu Europy i coraz mniejszy był napływ środków materialnych. Sposobem na zapobieżenie załamaniu finansowemu było zaostrzenie przez zakon polityki fiskalnejpolityka fiskalnapolityki fiskalnej (podniesienie podatków). Polityka taka musiała prędzej czy później doprowadzić do wzrostu niezadowolenia stanów pruskich. Szlachta coraz śmielej formułowała żądania większego udziału w rządzeniu państwem, a na to zgodzić się nie chciały władze zakonne. Dążyła ona do uzyskania takich samych przywilejówprzywileje szlacheckieprzywilejów politycznych, ekonomicznych i sądowych, jakie posiadała szlachta polska. Większych swobód domagało się także mieszczaństwo. Dalszy rozwój miast pruskich zależał od kontaktów handlowych z państwem polskim, a temu na przeszkodzie stały wysokie bariery celne nałożone na towary polskie przez władze zakonne.

W 1440 r. na ziemiach państwa zakonnego powstał tzw. Związek PruskiZwiązek PruskiZwiązek Pruski, nawiązujący do istniejącego w XIV w. Związku JaszczurczegoZwiązek JaszczurczyZwiązku Jaszczurczego. Zrzeszał on przedstawicieli szlachty i mieszczan, a celem jego była obrona własnych interesów członków. Początkowo Związek nie występował otwarcie przeciwko zakonowi. Zmieniło się to jednak pod wpływem polityki samych Krzyżaków, którzy obawiając się wzrostu wpływów organizacji, zaczęli dążyć do jej likwidacji. Gdy nieskuteczne okazały się odwołania do mediacji papieskiej i cesarskiej, Związek postanowił wypowiedzieć wielkiemu mistrzowi posłuszeństwo, czego następstwem był wybuch powstania antykrzyżackiego w Prusach. Rozpoczęto też przygotowania do poddania Prus Polsce.

Decydujące starcie

Wojny toczone z zakonem krzyżackim za czasów Władysława Jagiełły nie spełniły oczekiwań państwa polskiego. Polska w dalszym ciągu nie miała dostępu do morza. Krzyżacy zaś pobierali wysokie cła za eksport polskiego zboża za pośrednictwem portu w Gdańsku. Inaczej przedstawiała się sprawa stosunku z zakonem z punktu widzenia Litwy. Ta po odzyskaniu Żmudzi straciła zainteresowanie dalszymi walkami z Krzyżakami. Wcielenie ziem pruskich do Korony przez Kazimierza Jagiellończyka oznaczało wybuch wojny z zakonem krzyżackim, zwanej trzynastoletnią (1454–1466). Krzyżacy, przystępując do wojny, znajdowali się w bardzo trudnej sytuacji militarnej i finansowej. Usunięcie ich z Prus nie powinno było zatem sprawić zbyt dużych trudności. Nikt nie przypuszczał, że konflikt, który miał się zakończyć w ciągu kilku najwyżej miesięcy, potrwa niemal 13 lat.

R1W3jbqGE7qPK

Ilustracja przedstawia scenę rozgrywającą się w komnacie pałacowej. W centralnej części sali na tronie z wysokim, drewnianym, rzeźbionym oparciem siedzi mężczyzna z brodą i wąsami, ubrany w długi płaszcz. Obok niego stoją dwaj mężczyźni oraz przebiega duży pies. Przed nim stoi mężczyzna w zbroi z podniesioną do góry ręką w geście gestykulacji. Otacza ich tłum ludzi, w pierwszym rzędzie wojskowych, z tyłu świeckich. W tle widać chorągwie. Na ścianach proporce i popiersie rycerza w żelaznej zbroi na tle skrzyżowanego miecza i kopi zakończonej żelaznym ostrzem.

R1P2U9yLMSxar

Rysunek przedstawia piętnastowiecznych wojów. Jest to grupa ośmiu mężczyzn. Patrząc od lewej, żołnierz średniowieczny trzymający z ręku kuszę, w której naciąga cięciwę korbą. Obok niego, drugi od lewej, także kusznik z kuszą, założoną na ramię. Trzeci od lewej, to rycerz ubrany od stóp do głowy w metalową zbroję. Na zbroi ma czerwoną narzutę. Na głowie metalowy hełm w kształcie lejka. Czwarty od lewej ubrany w metalową kolczugę rycerską. Piąty od lewej w zbroi i hełmie z toporem na drewnianym trzonku. Szósty, schowany za innymi, widoczna tylko głowa ubrana w kolczugę. Siódmy od lewej rycerz średniowieczny w zbroi typu kolczuga, z nałożona na wierzch skórzana kamizelą i w skórzanych, wysokich butach, na prawym ramieniu oparta halabarda, przy pasie miecz. Ósmy mężczyzna ostatni od lewej, ubrany w długie, skórzane buty za kolana i wierzchnią kurtę z wysokim postawionym kołnierzem. Na głowie nakrycie głowy z wywiniętym przednim rondem, przy pasie wiszący miecz.

Jak nie wiadomo, o co chodzi…

Walczącym stronom brakowało sił i nakładów finansowych, żeby zyskać przewagę i szybko zakończyć konflikt. Wojna okazała się bardzo kosztowna, mocno nadwyrężyła zasoby przeciwników i zmusiła ich do szukania różnych sposobów dalszego finansowania walk. Był to jeden z tych konfliktów, w których istotne znaczenie przypadło pieniądzom, i to kwestia ich posiadania lub braku ostatecznie zadecydowała o wygranej i przegranej w wojnie.

Po ponad półtora wieku…

Wojna wyczerpała obie walczące strony. W końcu po upływie niemal 13 lat od wybuchu konfliktu rozpoczęły się rokowania pokojowe. Podpisany w październiku 1466 r. w Toruniu układ pokojowy postanawiał:

Podpisanie układu pokojowego nie tylko zakończyło długą i niezwykle kosztowną wojnę, ale też – mimo pozostawienia okrojonych Prus Zakonnych – zamknęło okres w polskiej polityce zagranicznej, w którym problem krzyżacki zajmował naczelne miejsce. Pod władzę króla polskiego i Korony przechodziła zamożna i ważna prowincja. Polska odzyskiwała po wielu latach dostęp do Bałtyku, a to otwierało przed nią nowe możliwości rozwoju gospodarczego. Gdańsk w ciągu kilku najbliższych lat stał się bramą, przez którą polskie zboże było wywożone na zachód.

R15tphe2CFKOx

Zdjęcie przedstawia statek trójmasztowy w porcie. Jest to drewniany okręt z podwyższoną, mocno zabudowana rufą. Za nim, na drugim planie na nabrzeżu widać murowaną z czerwonej cegły okrągłą basztę zwieńczoną dachem w formie ostrego stożka. Obok baszty wznoszą się stare kamienice mieszkalne oraz budynek o nowoczesnym szklano‑ceglanej fasadzie frontalnej. .

Słownik

Słowa kluczowe

wojna trzynastoletnia, Kazimierz Jagiellończyk, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne, Polska w XIV–XV w.

Bibliografia

T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, PWN. Warszawa 2019.

M. Biskup, Wojna trzynastoletnia, KAW, Kraków 1990.

Portal historia.org.pl

H. Samsonowicz, J. Tazbir, T. Łepkowski, T. Nałęcz, Polska. Dzieje państwa i narodu, Warszawa 1992.

H. Samsonowicz, Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w II poł. XV wieku, wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1960.

J. Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, t. 12, PWN, Warszawa 2009.