Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

W średniowieczu rozwinął się handel drogą lądową między Europą a Indiami. Jednakże w roku 1453 nastąpiło zdobycie Konstantynopola przez Turków. Utrudniło to wymianę handlową między Europą i Azją, zatem Europejczycy zaczęli szukać nowej drogi do Indii – morskiej. Pierwsze takie wyprawy podjęli Portugalczycy. Pływali oni wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki, nie mogąc dotrzeć do Oceanu Indyjskiego. Dopiero Bartolomeo Diaz (portugalski żeglarz) dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei, a to już była połowa sukcesu. Pierwszy do Indii dotarł Vasco da Gamma (również Portugalczyk) podczas swoich wypraw w 1498 i 1502 roku. Natomiast włoski żeglarz Krzysztof Kolumb w 1492 r. dotarł do Ameryki Środkowej (z zamiarem dotarcia do Indii od drugiej strony globu). Z kolei nazwa „Ameryka” pochodzi od imienia Amerigo Vespucciego, włoskiego żeglarza, ale w służbie Portugalii. Warto wspomnieć jeszcze o jednej postaci – o Ferdynandzie Magellanie, Portugalczyku w służbie Hiszpanii, który w 1519 r. wyruszył w pierwszą podróż dookoła świata. Jednakże zginął w drodze podczas potyczki na Filipinach, a podróż zakończył Juan Sebastian de Elcano w 1522 r. Uwagę może zwrócić fakt, iż w epoce wielkich odkryć geograficznych dużą rolę odegrały Hiszpania i Portugalia. Przywódców wypraw z tych krajów nazywa się konkwistadorami (po hiszpańsku – zdobywcami). W tym czasie kolonizacja dopiero co odkrytych terenów należała do tych krajów.

KolonizacjąkolonizacjaKolonizacją nazywa się polityczne i gospodarcze podporządkowanie krajom Europy, Stanom Zjednoczonym i Japonii tzw. terytoriów zamorskich. Zapoczątkowana była na przełomie XV i XVI w. w okresie wielkich odkryć geograficznych i miała na celu wzbogacanie się państw‑metropoliimetropolia (kraj macierzysty)państw‑metropolii (państw imperialistycznych w stosunku do koloniikoloniakolonii) w wyniku podbojów i rywalizacji gospodarczej. Czasem można spotkać się z pojęciem półkoloniapółkoloniapółkolonia, które opisuje państwo formalnie niepodległego, jednak w znacznym stopniu uzależnionego politycznie i handlowo od mocarstwa kolonialnego.

RmtISSBDsoLbv1
Zbroja hiszpańskiego konkwistadora
Źródło: By John Martin PERRY - Own work, CC BY-SA 4.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Spanish_conquistador_style_armour_03.jpg.

Na zdobytych terenach Hiszpanie założyli kolonie: Nową Hiszpanię, Nową Granadę, La Platę i Peru w Ameryce, a w Azji – Filipiny. Natomiast zdobyczą Portugalczyków stały się: Brazylia w Ameryce, Angola i Mozambik w Afryce, a także pewne obszary u wybrzeży Azji (m.in. Makau). Do tych dwóch krajów Półwyspu Iberyjskiego w XVI w. dołączyła Holandia, następnie Wielka Brytania i Francja. Natomiast w XIX w. kolonizatorami były jeszcze Niemcy, Dania, Belgia i inne kraje. W XIX w. ponad połowa powierzchni Ziemi była skolonizowana, z czego największy odsetek ziem zależnych należał do Wielkiej Brytanii. Była ona największym mocarstwem kolonialnym. Do krajów kolonizatorskich na przełomie XIX i XX w. dołączyła Japonia, która zajęła Tajwan, Sachalin i Koreę. W zasadzie do początków XX w. ukształtował się ostateczny podział kolonialny świata. Dwie trzecie powierzchni zamieszkałych lądów zajmowały tereny skolonizowane i kolonizatorskie, natomiast pozostałą część – kraje niezależne i względnie niezależne. Do tych drugich w 1914 roku w Afryce należały: Etiopia i Liberia, zaś w Azji: Tajlandia, Chiny, Persja, Afganistan, Turcja i Arabia Saudyjska. Na rok przed wybuchem II wojny światowej największym imperium kolonialnym wciąż była Wielka Brytania. Mówi się, że był to kraj, nad którym słońce nigdy nie zachodziło, ponieważ jej posiadłości rozsiane były w różnych częściach świata - zawsze gdzieś trwał akurat dzień. Natomiast kontynentem najbardziej skolonizowanym była Afryka. Największy jej podbój przypadł na lata 1880‑1914. Państwa kolonialne prowadziły na podległych sobie terenach politykę maksymalnej eksploatacji nie tylko kapitału surowcowego, ale także ludzkiego, prowadząc do całkowitego podporządkowania danego kraju oraz utrzymywania się z jego niskiego poziomu rozwoju.

Momentem przełomowym w procesach kolonizacyjnych był rok 1776. Wtedy to ogłoszono deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych. Zostały one utworzone z trzynastu kolonii brytyjskich u wybrzeży Atlantyku w wyniku ruchów dążących do usamodzielnienia i stworzenia własnej państwowości. Procesem, który polega na uzyskiwaniu niepodległości przez kolonie nazywa się dekolonizacją. Przez kolejne lata terytorium tego kraju powiększało się o kolejne terytoria: francuskie, hiszpańskie, brytyjskie, meksykańskie i rosyjskie. Na przełomie XIX i XX w. niepodległość uzyskiwała stopniowo Kanada, natomiast w pierwszej połowie XIX w. powstały samodzielne państwa Ameryki Łacińskiej (w większości z kolonii hiszpańskich). Następnie na początku XX w. uniezależniły się od Korony Brytyjskiej Australia i Nowa Zelandia.

Faktem jest, że większość dawnych kolonii wyzwoliła się po II wojnie światowej. Poniżej przedstawiono państwa, które w połowie XX w. były jeszcze skolonizowane (nie przeszły jeszcze procesu dekolonizacji):

  • do Hiszpanii należała już tylko Gwinea Równikowa;

  • koloniami portugalskimi były: Angola, Mozambik i Gwinea‑Bissau, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Makau, Timor Wschodni;

  • we władaniu brytyjskim były: w Afryce: Botswana, Gambia, Ghana, Kenia, Lesoto, Malawi, Nigeria, Sierra Leone, Somalia, Suazi, Tanzania, Uganda, Zambia i Zimbabwe; w Ameryce: Belize i Gujana, w Azji: Indie, Izrael, Malezja, Birma, Pakistan, Katar, Sri Lanka i Jemen, ponadto także Cypr;

  • do Belgii należały: Burundi, Demokratyczna Republika Konga i Rwanda;

  • do Holandii zaś należał Surinam;

  • koloniami francuskimi były: w Afryce: Algieria, Benin, Burkina Faso, Republika Środkowoafrykańska, Czad, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Dżibuti, Gabon, Gwinea, Madagaskar, Mali, Mauretania, Maroko, Niger, Senegal i Tunezja; a w Azji: Kambodża, Laos, Wietnam i Liban;

  • Filipiny z kolei były kolonią prosperujących dobrze Stanów Zjednoczonych;

  • Bangladesz częściowo był we władaniu Wielkiej Brytanii, potem Pakistanu, a Erytrea przebywała pod rządami również Wielkiej Brytanii oraz Etiopii;

  • obecne RPA zajmowało także tereny dzisiejszej Namibii;

  • istniało także kilka państw mających złożone losy kolonizatorskie;

  • natomiast we władaniu Australii była dzisiejsza Nowa Zelandia, a Tajwan przebywał pod władzą Chin.

Ważne!
  • Warto pamiętać, że z perspektywy wielu nie‑Europejczyków wielkie odkrycia geograficzne oznaczały przybycie najeźdźców z nieznanych im wcześniej kontynentów. Wiązało się to często z brutalnym zniewoleniem, wyzyskiem i trwającą wiele stuleci dominacją polityczną i gospodarczą Europy nad ludnością rdzenną.

  • We współczesnych tekstach krytycznych (np. brazylijskich), czyli zawierających perspektywę ludności rdzennej zamieszkującej ziemie, do których także docierali żeglarze portugalscy, termin wielkie odkrycia geograficzne zastępuje się neutralnym określeniami takimi jak: wielkie podróże morskie, podróże w poszukiwaniu nowych dróg handlowych, podróże w celu ekspansji terytorialnej lub europejska ekspansja morska.

Więcej informacji na temat procesu dekolonizacji dowiesz się z następujących materiałow:

RwtiPgswWxOvy
Obszary kolonialne w połowie XX w.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Kolejne mapy obrazujące obszary kolonialne w połowie XX w. znajdują się na następnej stronie.

Słownik

dekolonizacja
dekolonizacja

dekolonizacja [łac.], proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw w dawnych terytoriach zależnych (encyklopedia.pwn.pl)

kolonia
kolonia

posiadłość danego państwa znajdująca się poza jego granicami i podlegająca bezpośredniej zależności politycznej i ekonomicznej; najwięcej kolonii powstało w okresie wielkich odkryć geograficznych; obecnie kolonie są w większości niewielkimi terytoriami wyspiarskimi i określa się je jako terytoria zależne lub zamorskie

kolonizacja
kolonizacja

polityczne i gospodarcze podporządkowanie krajom Europy, Stanom Zjednoczonym i Japonii państw słabo rozwiniętych (tzw. terytoriów zamorskich), do których należały głównie Afryka i Azja; zostało zapoczątkowane na przełomie XV i XVI w. wraz z epoką wielkich odkryć geograficznych w celu wykorzystywania tamtejszych zasobów ludzkich i surowcowych

konkwistador (zdobywca)
konkwistador (zdobywca)

tytuł nadawany przez władców portugalskich i hiszpańskich zdobywcom Ameryki Południowej i Środkowej w XVI w.

metropolia (kraj macierzysty)
metropolia (kraj macierzysty)

państwo centralne imperium kolonialnego (państwo imperialistyczne); państwo posiadające kolonie, na przykład Wielka Brytania, Francja, Portugalia

półkolonia
półkolonia

państwo formalnie niepodległe, jednakże w znacznym stopniu uzależnione politycznie i handlowo przez mocarstwa kolonialne