Przeczytaj
Bohater masowej wyobraźni
Opowiadania i cykl powieści o wiedźminiewiedźminie należą do gatunku fantasyfantasy. Kategoria ta obejmuje dzieła, których fabuła osadzona jest w alternatywnej rzeczywistości, najczęściej przypominającej minione epoki w dziejach ludzkości. Jest to tak zwana mityczna przeszłość – nieumieszczona w konkretnym okresie historycznym, podobna w wielu aspektach do świata realnego, lecz zawierająca cechy obce, wykreowane przez autora. Bardzo ważnym elementem kreacji świata przedstawionego, nadającym mu cech nadprzyrodzoności, jest magia. Trudno jednak podać prostą definicję gatunku fantasy, ponieważ obejmuje on bardzo różne dzieła. Na tę definicyjną trudność zwracał uwagę sam autor Sagi o wiedźminieSagi o wiedźminie, Andrzej Sapkowski (ur. 1948) w swoim kompendium wiedzy o literaturze fantasy Rękopis znaleziony w smoczej jaskini (2001):
Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasyDefiniowanie fantasy, jak dowodzi praktyka, jest niezwykle trudne. Definicji jest i owszem, wiele, imię ich, można powiedzieć, jest legion, a wszystkie mają ze sobą coś wspólnego. To zaś mianowicie, że każda przeczy następnej, każda zawiera w sobie te cechy gatunku, które następna wyklucza. Z problemem, który w ten sposób powstał, poradzono sobie w sposób tyleż zmyślny co bulwersujący. Wobec niemożności ukucia jednej definicji, zdolnej objąć całość gatunku o nazwie fantasy, rozbito gatunek na wiele nazw, czy też, jak kto chce, subhaseł.
Źródło: Andrzej Sapkowski, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy, Warszawa 2001, s. 9.
Wśród tych haseł znajdują się przeciwstawne high fantasy i fantasy magii i miecza. Pierwsze z tych pojęć określa utwory, w których fabuła skoncentrowana jest na walce dobra ze złem, a ukazywany konflikt ma wymiar globalny – dotyczy całego uniwersum. Do high fantasy należą między innymi Władca pierścieni J.R.R. Tolkiena oraz cykl powieści o Harrym Potterze J.K. Rowling. Inaczej jest w przypadku literatury magii i miecza, która opowiada o przygodach pojedynczych postaci, ich osobistych dążeniach i porachunkach. Do tej kategorii zalicza się między innymi proza Andrzeja Sapkowskiego opisująca dzieje Geralta z Rivii. Dzieła Sapkowskiego należą do literatury popularnej. Jego opowiadania i powieściowa Saga o wiedźminie powstawały w latach 1986–1999, czyli w czasie, kiedy ten rodzaj literatury (a zwłaszcza utwory fantasy) nie był poważany przez krytyków. Autor buntował się przeciwko temu stanowi rzeczy, mówiąc o wartości gatunku, którego nie można uznać za czysto rozrywkowe fantazjowanie. Powołując się na najwybitniejszych przedstawicieli fantasy, takich jak J.R.R. Tolkien czy Ursula K. Le Guin, wskazywał, że literatura ta jest często odzwierciedleniem podświadomych lęków i marzeń ludzkości. Fantasy pozwala na symboliczne przedstawienie rzeczywistości, bez konieczności jednoznacznego odniesienia do współczesnych wydarzeń.
Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasyFałszywym i głupim jest mniemanie, że to, co łatwo się czyta, łatwo się pisze. Głupie jest mniemanie, że pisarzy popularnych i czytanych należy traktować protekcjonalnie, bo są to tacy, którzy – w odróżnieniu od pisarzy prawdziwych – piszą na pół gwizdka, lewą ręką, nie wysilają się i nie przykładają i nie męczą twórczo – bo przecież nie muszą, poczytność i tak załatwi im gatunek, który uprawiają.
Źródło: Andrzej Sapkowski, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy, Warszawa 2001, s. 24.
Wielotomowa opowieść Andrzeja Sapkowskiego o świecie pełnym zabójczych potworów, fantastycznych istot oraz zwykłych ludzi z ich codziennymi troskami, pragnieniami i żądzami do dziś pobudza wyobraźnię odbiorców. Pisarz stworzył skomplikowany świat z własnymi prawami, historią i relacjami społecznymi. Jednak nie kreacja świata przedstawionego jest w opowiadaniach o wiedźminie najważniejsza. Autor wielokrotnie wspominał w wywiadach, że wizja alternatywnej rzeczywistości była wtórna względem historii, które chciał opowiedzieć. Proza Andrzeja Sapkowskiego zawdzięcza swą wyjątkowość przede wszystkim intrygującej akcji oraz wyrazistym bohaterom. Charakter postaci ujawnia się poprzez podejmowane przez nie decyzje, a także sposób wypowiadania się, niejednokrotnie pełen dowcipu i wykwintnej retoryki. Świat wiedźmina jest również pełen aluzji do tekstów kultury, do mitologii, a także do współczesnych realiów.
Na wyjątkowość fantasy Sapkowskiego składają się między innymi nawiązania do słowiańskich podań. W opowiadaniach i powieściach pojawiają się stworzenia takie jak strzyga, rokita czy kuroliszek. Autor inspirował się także podaniem o smoku wawelskim, którego pokonał sprytny szewczyk Dratewka. Przywołał je w pełnym humoru opowiadaniu Granica możliwości. Pojawia się w nim szewc Kozojed, który daje niebezpiecznemu smokowi do pożarcia owcę wypełnioną siarką. Stworzenie jest jednak odporniejsze niż jego legendarny pobratymca z Wawelu, a prawdziwymi potworami okazują się ludzie.
Andrzeja Sapkowskiego inspirowały legendy arturiańskielegendy arturiańskie, o których napisał esej Świat króla Artura. Ostatnia, piąta część Sagi o wiedźminie nosi tytuł Pani Jeziora. To czytelne odwołanie do jednej z kluczowych postaci legend o rycerzach Okrągłego Stołu, która pomaga czarodziejowi Merlinowi, wręcza królowi Arturowi magiczny miecz Excalibur oraz wychowuje Lancelota, gdy jego ojciec umiera. Inne nawiązanie można dostrzec w koncepcie Dziecka Przeznaczenia – Cirilli. Dziewczynka jest poszukiwana przez wielu władców i wojowników świata wiedźmina, zupełnie tak jak Święty Graal był obiektem poszukiwań rycerzy króla Artura.
Sapkowski wprowadził do świata wiedźmina elementy zaczerpnięte z mitologii całego świata. W opisywanej przez niego historii pojawiają się takie stworzenia, jak driady z lasów Brokilonu (m.in. opowiadanie Miecz przeznaczenia) inspirowane greckimi nimfami drzewnymi czy syreny (opowiadanie Trochę poświęcenia) – nimfy morskie, również wywodzące się z tego kręgu kulturowego. W opowiadaniu Ostatnie życzenie występuje zaś dżinn – magiczna istota, która podobnie jak w mitologii arabskiej, potrafi spełnić dowolne życzenie swego pana lub pani. Nie bez znaczenia są też odwołania do wierzeń nordyckich. Co więcej, jedna z krain wiedźmińskiego świata, Skellige, została wykreowana na podobieństwo średniowiecznej Skandynawii. Wykreowana przez Sapkowskiego alternatywna rzeczywistość została zatem skonstruowana z wykorzystaniem wpływów z różnych kultur i nie można powiedzieć, aby któraś z nich pełniła rolę dominującą.
W powieściach Sapkowskiego nie sposób nie zauważyć odwołań do klasyków literatury fantasy, w tym do ojca gatunku, J.R.R. Tolkiena. Polski pisarz bawi się konwencją tolkienowską, dlatego drużyna Geralta w Chrzcie ognia znacznie różni się od drużyny Froda z Władcy Pierścieni – w jej skład wchodzą zarozumiały trubadur, rycerz z wrogiego Nilfgaardu, pyskata łuczniczka, wampir, piątka krasnoludów oraz sprytny gnom zwiadowca.
Wiedźmin Geralt – główny bohater
Siłą opowieści o Geralcie z Rivii są zapadające w pamięć charaktery. Wiedzieli o tym twórcy gier, którzy sugestywnie przedstawili takie postaci, jak czarodziejka Yennefer, Ciri czy tytułowy wiedźmin. Być może właśnie wykreowana przez Sapkowskiego sylwetka zimnego zabójcy potworów, który głęboko skrywa gorące uczucia i ważne refleksje, zdecydowała o światowym sukcesie gier komputerowych.
Andrzej Sapkowski jest drugim – po Stanisławie Lemie – najpopularniejszym polskim autorem literatury fantastycznej. Ciepłe przyjęcie przygód bohatera opowiadania pt. Wiedźmin zaowocowało serią kontynuacji w postaci kolejnych opowiadań oraz pięciotomowego Sagi o wiedźminie. Choć Sapkowski znany jest głównie jako twórca fantasy, w jego dorobku znajdują także powieści historyczne wzbogacone o elementy nadprzyrodzone.
Słownik
(niem. Phantastik – fantastyka < gr. phantasia – fantazja) gatunek literacki i filmowy obejmujący dzieła, których świat przedstawiony odbiega od rzeczywistości za sprawą opisywanych elementów nadprzyrodzonych lub nieznanych technologii
(gr. phantasia – fantazja) odmiana fantastyki; określa dzieła, których akcja toczy się najczęściej w wyimaginowanym świecie lub w dalekiej przeszłości, a na przebieg fabuły mają wpływ siły nadprzyrodzone, magia
średniowieczne opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, ich pierwotnym źródłem jest mitologia celtycka; obecne są w nich wątki romansowe, elementy rycerskich wypraw i przygód (często o charakterze nadprzyrodzonym) i chrześcijańskiej moralistyki (motyw poszukiwań św. Graala, kielicha Ostatniej Wieczerzy)
cykl pięciu powieści autorstwa Andrzeja Sapkowskiego opowiadających historię wiedźmina Geralta z Rivii i dziecka‑niespodzianki Ciri. Sagę tworzą kolejne tomy: Krew elfów, Czas pogardy, Chrzest ognia, Wieża Jaskółki i Pani Jeziora
broń strzelecka, staropolskie określenie kuszy – łuku z korbą
(rodzaj męski rzeczownika wiedźma) fikcyjna postać literacka występująca w powieściach Andrzeja Sapkowskiego; człowiek‑mutant, którego zadaniem jest walka z potworami