Bariery osadnicze

Bariery osadnicze to cechy środowiska, które utrudniają lub uniemożliwiają życie i gospodarkę człowieka. Zniechęcają one zatem do osiedlania się. Można je podzielić na bariery przyrodnicze i pozaprzyrodnicze.

Do barier przyrodniczych należą:

• bariera termiczna,

• bariera świetlna,

• bariera wodna,

• bariera ciśnieniowa (wysokościowa, grawitacyjna), związana z barierą geomorfologiczną.

Do barier pozaprzyrodniczych należą:

• niska jakość życia,

• dyskryminacja społeczna,

• nieprzestrzeganie praw człowieka,

• głód i niedożywienie,

• konflikty społeczne,

• niestabilność polityczna.

Poniżej zostaną opisane bariery przyrodnicze, które mają wpływ na bariery pozaprzyrodnicze. Bariery osadnicze nie występują w sposób odizolowany, ale łącznie, w sposób skumulowany, np. dużemu nasłonecznieniu towarzyszy nierzadko deficyt wody, a niedoborowi światła – niskie temperatury powietrza.

Bariera świetlna

Wiąże się z nadmiarem lub niedoborem ilości promieniowania słonecznego. Nadmiar promieniowania słonecznego występuje w strefie międzyzwrotnikowej. O niedoborze światła z kolei można mówić w przypadku wysokich szerokości geograficznych (Syberia, Skandynawia, północna Kanada), powoduje on wiele negatywnych skutków zdrowotnych (np. depresje, trudności w koncentracji, senność, drażliwość). Ograniczona jest również produkcja rolna. W wielu krajach stosuje się fototerapięfototerapia fototerapię w walce z niedoborem światła.

RbXBPcybVbTDO

Zdjęcie przedstawia brzeg morza pokryty grubą warstwą lodu. Na brzegu są ludzie w żółtych puchowych kurtkach. Niektórzy z nich fotografują pingwiny. W oddali jest pionowe czoło lodowca oraz fragment góry, której szczyt chowa się w chmurach. Na zdjęciu jest słonecznie.

Brak światła słonecznego podczas nocy polarnej na obszarach okołobiegunowych powoduje zakłócenie rytmu dnia i nocy u człowieka (pracy, snu i czuwania). Polarnicy pracujący w czasie nocy polarnej doświadczają zaburzeń fizycznych i psychicznych.

RaLmudFag0yBQ

Zdjęcie przedstawia zielone, niskie uprawy ryżu. Pola są nasłonecznione. Gdzieniegdzie rosną palmy.

Do natężenia światła słonecznego oraz rytmu dnia i nocy dostosowało się wiele roślin. Wyróżnić można rośliny dnia długiego, które w okresie wegetacji potrzebują co najmniej 14 h promieni słonecznych (np. żyto, pszenica, jęczmień, owies), a także rośliny dnia krótkiego (np. ryż). Na półkuli północnej granicą między uprawami tych dwóch grup roślin jest równoleżnik 30°N.

Bariera termiczna

Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura powietrza utrudnia rozwój rolnictwa oraz pogarsza warunki egzystencji. Organizm z trudem przystosowuje się do silnych mrozów i długotrwałych upałów. W gorącym powietrzu człowiek bardzo szybko się męczy i nie jest w stanie wykonywać długo ciężkiej pracy fizycznej. Deficyt ciepła występuje w strefie okołobiegunowej oraz w obszarach wysokogórskich powyżej granicy wiecznego śniegu. Zbyt wysokie temperatury są charakterystyczne dla strefy międzyzwrotnikowej. Dlatego część miast powstała tu na znacznych wysokościach, gdzie są niższe temperatury (Meksyk, La Paz, Bogota). Zamieszkiwanie zarówno terenów gorących i wilgotnych, jak i zimnych generuje wyższe koszty utrzymania (odpowiednia odzież, bardziej lub mniej energetyczne pożywienie, ogrzewanie i klimatyzowanie mieszkań).

R1OxoKGuqF6po

Zdjęcie przedstawia port w Murmańsku. W porcie stoją tankowce, są tam liczne dźwigi do załadunku surowca. Lewa strona brzegu portu jest gęsto zabudowana.

Na obszarach, które odznaczają się niską temperaturą powietrza, na przykład w strefie okołobiegunowej na półkuli północnej, zlokalizowane są głównie porty morskie, ośrodki naukowe i osiedla górnicze. Zaopatrywane są one w żywność pochodzącą z niższych szerokości geograficznych. Największym miastem za kołem podbiegunowym jest Murmańsk (w Rosji, zdj.), gdzie zlokalizowany jest niezamarzający port morski oraz baza marynarki wojennej.

R13o5gcX134XN

Zdjęcie przedstawia gęsto zabudowane miasto. Są zarówno wysokie, wielopiętrowe bydynki, jak i niskie. Za budynkami jest niewysokie, niezbyt strome zbocze.

Bariera wodna

Występuje na obszarach deficytu wody (w klimacie kontynentalnym suchym, np. Sahel w Afryce, Bliski Wschód, Mongolia, znaczna część Australii) oraz tam, gdzie istnieje nadmiar wody (np. w strefie klimatu równikowego wybitnie wilgotnego). Susze w Afryce przyczyniły się do rozwoju pasterstwa koczowniczego. Wielu ludzi cierpi głód spowodowany niską wydajnością rolnictwa w warunkach niedoboru wody. Tereny podmokłe i bagienne nie nadają się do osadnictwa i uprawy roli. Nadmiar wilgoci w powietrzu utrudnia oddychanie i pracę serca (szczególnie gdy temperatura powietrza przekracza 25°C). Duża wilgotność powietrza przyspiesza korozję konstrukcji stalowych, przyspiesza proces erozji gleb oraz utrudnia magazynowanie żywności. Sprzyja rozwojowi wilgotnych lasów równikowych, w których w celu pozyskania pól pod uprawę rozwinęło się mało wydajne rolnictwo żarowo‑odłogowerolnictwo żarowo‑odłogowerolnictwo żarowo‑odłogowe. Zwierzęta wodne mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia człowieka.

RzbxSSPvBnFhg

Zdjęcie przedstawia drewniane, ubogie domy stojące na palach. Pale są częściowo zanurzone w wodzie. Gdzieniegdzie teren porasta roślinność przypominająca trzcinę. W tle są góry. Niebo jest bezchmurne.

Bariera wysokościowa (grawitacyjna, ciśnieniowa)

W górach wraz z wysokością następuje spadek ciśnienia atmosferycznego i spadek zawartości tlenu, co znacznie utrudnia oddychanie. Duże nachylenie stoków (bariera geomorfologiczna) uniemożliwia lub utrudnia uprawę roli, dlatego też konieczne jest terasowanieterasowanieterasowanie stoków (tworzenie terasów przypominających półki skalne) ograniczające erozję gleby oraz ruchy masowe. Ponadto w górach w znacznym stopniu ograniczone są możliwości rozwoju budownictwa, transportu, dostaw żywności i innych środków potrzebnych do życia.

RHG3rYeXtt5rf

Zdjęcie przedstawia dwóch wspinaczy w Himalajach. Wchodzą po stromym, ośnieżonym zboczu. Mają asekurację - są zabezpieczeni linami. W tle są wysokie ośnieżone szczyty.

Przebywanie na dużej wysokości wymaga odpowiedniej aklimatyzacjiaklimatyzacja aklimatyzacji. W przeciwnym razie istnieje zagrożenie wystąpienia choroby wysokogórskiejchoroba wysokogórska choroby wysokogórskiej (ciśnieniowej). Pojawia się ona z reguły podczas przebywania na wysokości powyżej 5000 m n.p.m. (czasem ryzyko istnieje już powyżej 2500 m n.p.m.), gdzie atmosfera staję się coraz bardziej rozrzedzona. Jej objawami są: osłabienie, uczucie zmęczenia, zawroty głowy, zaburzenia żołądkowo‑jelitowe, trudności ze snem, zaburzenia świadomości, zaburzenia koordynacji ruchowej, duszności, ucisk w klatce piersiowej, halucynacje czy tachykardiatachykardiatachykardia. Im wyżej, tym objawy są bardziej nasilone, jednakże zależą od organizmu. Najwyższe szczyty górskie są zdobywane dzięki oddychaniu przez aparat tlenowy.

R1UnQDIgHR52j

Zdjęcie przedstawia uczestników maratonu. Biegną ulicą miasta. Na pierwszym planie jest czarnoskóry mężczyzna w żółtej koszulce, biegnie za nim dwóch czarnoskórych mężczyzn w czerwonych koszulkach. W tle stoją ludzie.

Główne bariery osadnicze oraz występowanie i sposoby na ich przełamywanie:

Indeks górny Źródło: W. Janicki, Świat się zmienia. Geografia. Podręcznik do szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy, Oficyna Edukacyjna Krzysztof Pazdro, Warszawa 2011. Indeks górny koniec^{Źródło: W. Janicki, Świat się zmienia. Geografia. Podręcznik do szkół ponadgimnazjalnych. Zakres podstawowy, Oficyna Edukacyjna Krzysztof Pazdro, Warszawa 2011.}

Słownik