Witkacy

R19duXCDzrLji

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Jest ukazane jego popiersie. To dojrzały mężczyzna. Ma szczupłą, pociągłą twarz. Mężczyzna uważnie przygląda się widzowi. Jest ubrany w płaszcz. Trzyma prawą rękę za pazuchą.

Kobieta‑modliszka

R1awyOaEOhq6i

Obraz przedstawia portret kobiety. Widzimy jej twarz i górę tułowia. Kobieta ma owalną twarz. Zwracają uwagę jej wydatne oczy i nos. Jej włosy są długie. Ułożone wypływają falami spod kapelusza z ogromnym rondem. Do kapelusza przypięte są długie pióra. Kobieta ma ubranie zsunięte z prawego ramienia.

Bohaterowie dramatów oraz powieści Witkacego są ukształtowani w powtarzalny sposób, według raz przyjętego przez autora wzorca. Szewcy to chronologicznie ostatnia sztuka teatralna artysty. Zawiera motywy, które pojawiały się wcześniej w niemal wszystkich jego utworach. Witkiewicz nieustannie powracał do tych samych osobowości, nadając im jedynie nowe imiona, a czasem rezygnując nawet z tego rozróżnienia. Postąpił tak między innymi z postacią Iriny Wsiewołodownej, która jest także bohaterką wydanej cztery lata wcześniej powieści Nienasycenie (1930).

Zarówno Irina z Szewców, jak i Irina z Nienasycenia wpisują się w stereotyp kobiety fatalnej. Motyw ten był popularny w epoce Młodej Polski, w której Witkacy wychowywał się i dorastał. Pisarz przesiąkł mizoginicznąmizoginizm, mizoginiamizoginiczną atmosferą panującą wśród męskich przedstawicieli cyganeriicyganeria (bohema)cyganerii artystycznej poprzedniego pokolenia. Lękali się oni pięknych kobiet, które uwodzą mężczyzn, aby zabawić się ich kosztem. Opisując je w swoich dziełach, często używali metafory modliszki. Irina z Szewców wprost odwołuje się do tego wyobrażenia:

Mizoginistyczna wizja kobiecości wiąże się z postrzeganiem postaci damskich przez pryzmat ich wyglądu. W spisie osób dramatu księżna jest określona jako „bardzo piękna szatynka, niezwykle miła i ponętna”. Witkacy podobnie opisywał bohaterki innych swoich dramatów: Ładna dzierlatka (Oni), Ślady wielkiej piękności i wielkiego powodzenia u samców (Nowe Wyzwolenie), Piękna jak aniołek, Dość ładna, ale wulgarna (Gyubal Wahazar). Artysta spoglądał jednak na problem mizoginii z ironią i dystansem. Nie przypisywał kobietom świadomej chęci szkodzenia mężczyznom, powtarzając w swoich tekstach stwierdzenie:

Kryzys męskości

Opisując w Szewcach świat w czasach rozkładu podstawowych wartości, Witkacy zwrócił uwagę na zmiany tradycyjnie pojmowanych ról płciowych. W dobie rozwoju technologii i postępującej mechanizacji życia mężczyźni nie potrafią podołać zadaniom, które się im przypisuje. Postrzegani dotychczas jako „płeć silniejsza”, stają się psychicznie słabi, niezdolni do podejmowania decyzji, do panowania nad swoimi popędami. Witkiewicz odwołuje się w dramacie do koncepcji matriarchatumatriarchat matriarchatu – społeczeństwa, w którym władzę sprawują kobiety:

R9UiookNerwYo

Obraz przedstawia dwa popiersia postaci. Kobiety i mężczyzny. Kobieta jest ukazana z lewej strony obrazu. Widzimy jej pociągłą twarz. Jest ona otoczona gęstymi, upiętymi przy uszach włosami. Kobieta ma wydatny noc. Jej oczy są lekko przymrużone. Usta ma zaciśnięte. Mężczyzna pokazany jest z prawej strony obrazu. Jest w średnim wieku. Ma pociągłą twarz. Szeroko otwarte oczy. Wyraźnie zaznaczony nos i gęste wąsy. Włosy mężczyzny są dość długie. Grzywka opada mi na czoło.

Witkacy przedstawia napięcia pomiędzy księżną Iriną i pożądającym jej prokuratorem Scurvym w sposób groteskowygroteskagroteskowy. Stosuje wyraziste środki artystyczne, co zbliża twórczość artysty do ekspresjonizmuekspresjonizmekspresjonizmu. Badacze zwracają uwagę na nieprawdopodobieństwo zachowań osób dramatu. Bohaterowie postępują w sposób nieracjonalny, często przesadny – Witkiewiczowi nie zależy bowiem na realizmie wydarzeń. Za pomocą pozornie fantastycznych sytuacji przedstawia prawdę o procesach psychicznych zachodzących w człowieku. Napięcia pomiędzy księżną Iriną a prokuratorem Scurvym nie ilustrują zatem relacji damsko‑męskich w codziennym życiu, lecz żądze i obsesje obecne w życiu wewnętrznym.

Metafizyczny popęd

Opisów perypetii miłosnych w dziełach Witkacego nie należy traktować jako próby epatowania erotyzmem w celu wzburzenia lub zainteresowania czytelników. O sprawach intymnych artysta nigdy nie wspomina bez szerszego kontekstu, wysnuwając z perypetii miłosnych wnioski filozoficzne. Poddaje refleksji nienasycone, monstrualne pożądania doświadczane przez człowieka, wykraczające poza cielesne popędy. Witkiewicz uważa, że materialne potrzeby to tylko część ludzkich pragnień, gdyż ponad nimi istnieją również potrzeby „metafizyczne”. Nieumiarkowane namiętności osób dramatu nie są więc związane tylko z ich instynktem płciowym:

Witkiewicz opisuje w swych dziełach wynaturzone żądze cielesne, podobnie jak przedstawia zwyrodniałą sztukę i inne formy ludzkiej działalności. Według przekonań pisarza cywilizacja ludzka dochodzi do kresu – dawne wartości, takie jak religia, filozofia i twórczość artystyczna przeżyły się. Aby doświadczyć uczuć wyższych, jednostki uporczywie poszukują nowych doznań, w tym również miłosnych. Witkacy skupia się na ukazaniu prób nasycenia, uznając je za „ostatni podryg” ludzkiej wrażliwości przed epoką zupełnej mechanizacji życia.

R1ZVQkRqpO9Yp

Obraz przedstawia twarz kobiety. Jednak nie jest to realistyczny portret. Twarz kobiety jest zniekształcona. Wydaje się być powykrzywiana. Usta są skosem na twarzy. Wydają się być do niej sztucznie dolepione. Twarz otacza gmatwanina różnych kresek. W lewym, dolnym rogu obrazu widoczne są typowe dla Witkacego niezrozumiałe opisy.

Słownik