Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Warto przeczytać

Kim był Max Planck?

Max Planck, który zapoczątkował teorię kwantówteoria kwantówteorię kwantów, urodził się w 1858 r. w Kilonii, w księstwie Holsztyn, należącym wtedy jeszcze do Danii i wcielonym siłą do Prus dopiero w 1864 r. Na chrzcie otrzymał także imiona Karl Ernst Ludwig, ale ich nie używał. Ojciec uczonego Johann był profesorem prawa na uniwersytecie w Kilonii. Po przeniesieniu się rodziny do Monachium Max Planck uczył się tam w gimnazjum, wyróżniając się w matematyce, a w 1875 r. wstąpił na uniwersytet. Wahał się przez pewien czas między filologią starożytną, muzykologią i fizyką, ale w końcu wybrał fizykę, wbrew radom niektórych profesorów, którzy uważali, że ta dziedzina nie ma już wielkich perspektyw rozwoju.

Na uniwersytecie w Monachium nie było wtedy fizyki teoretycznej, Planck spędził więc rok na uniwersytet w Berlinie, gdzie kształcił się pod okiem Gustava Kirchhoffa i Hermanna Helmholtza. Po powrocie do Monachium otrzymał w 1879 r. doktorat na podstawie rozprawy o prawie wzrostu entropiiprawo wzrostu entropiiprawie wzrostu entropii, a potem habilitację, także na podstawie prac z termodynamiki.

RN5eKrfAyq3Hq
Rys. 1. Max Planck w czasie studiów na uniwersytecie w Berlinie.

Planck był najpierw docentem na uniwersytecie w Monachium, a w 1885 r. został profesorem fizyki teoretycznej na uniwersytecie w Kilonii, wtedy uczelni raczej prowincjonalnej. Cztery lata później, po śmierci Kirchhoffa, został powołany na opuszczoną przez niego katedrę w Berlinie, który wówczas był głównym ośrodkiem fizyki w Niemczech. Miał wtedy zaledwie 31 lat.

R1QeIK9Vq5UGG
Rys. 2. Tablica pamiątkowa na murze budynku Uniwersytetu Humboldta w Berlinie, w którym "w latach 1889 - 1928 nauczał Max Planck, odkrywca elementarnego kwantu działania h".

W Berlinie Planck zajmował się teorią promieniowania i jesienią 1900 r. dokonał przełomowego odkrycia: znalazł prawo promieniowania ciała doskonale czarnegoprawo promieniowania ciała doskonale czarnegoprawo promieniowania ciała doskonale czarnego. Jego syn wspominał, że wówczas, podczas spaceru po lesie, ojciec powiedział mu: „Dokonałem dziś odkrycia porównywalnego z odkryciem Newtona.”

Planck za młodu miał bujną czuprynę, ale potem zupełnie wyłysiał. Był drobny, niepozorny, nie miał bokobrodów, tylko małe wąsy, więc różnił się bardzo wyglądem od innych profesorów. Podobno wkrótce po przybyciu do Berlina zapomniał, w której sali miał prowadzić wykłady, więc spytał portiera: „Proszę mi powiedzieć, w której sali wykłada dziś profesor Planck?” Na to starszy wiekiem portier zmierzył Plancka wzrokiem, po czym poklepał go po ramieniu i rzekł: „Nie idź tam, młody człowieku. Jesteś jeszcze za młody, by zrozumieć wykłady naszego uczonego profesora Plancka.” Mimo dosyć piskliwego głosu Planck wykładał doskonale, co często podkreślali jego studenci. Bardzo starannie przygotowywał konspekty wykładów i choć potem z tych notatek nie korzystał, nigdy się nie mylił. Miał zabawny nawyk. Kładł przed sobą na katedrze dwa kawałki kredy i gdy nie pisał na tablicy, nieustannie je przekładał.

Był człowiekiem bardzo muzykalnym i doskonale grał na fortepianie. Często wykonywał utwory muzyki klasycznej w duecie z Albertem Einsteinem, który grał na skrzypcach. Próbował także komponować niewielkie utwory, a nawet dyrygował orkiestrą.

RTIixMOrBrGRx
Rys. 3. Max Planck i Albert Einstein stanowili udany duet nie tylko w muzyce. Zostali w 1929 roku pierwszymi laureatami Medalu Maxa Plancka. Wyróżnienie to jest przyznawane przez Niemieckie Towarzystwo Fizyczne (Deutsche Physikalische Gesellschaft) za wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki teoretycznej.

Planck był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną, Marie Merck, miał dwóch synów i dwie córki bliźniaczki. To małżeństwo zakończyło się rozwodem. Rozstanie przebiegło spokojnie, dzieci zamieszkały z matką, a byli małżonkowie utrzymywali ze sobą kontakt. Po śmierci Marie Planck ożenił się z jej kuzynką Margą von Hösslin i miał z nią jeszcze jednego syna. Los nie szczędził uczonemu ciężkich przeżyć. Obie córki, Emma i Margarete, zmarły bardzo wcześnie, najstarszy syn Karl zginął w 1916 r. pod Verdun, a drugi, Erwin, został skazany na śmierć i stracony za udział w spisku na życie Hitlera. Pozostał tylko syn Hermann z drugiego małżeństwa. Podczas wojny w 1944 r. dom Plancka w Berlinie został całkowicie zniszczony przez bomby.

Uczony zmarł na zawał serca w październiku 1947 r. Jego nazwisko zostało upamiętnione w nazwie Max‑Planck Gesellschaft (Towarzystwo Maxa Plancka), najpoważniejszej instytucji organizującej badania podstawowe w Niemczech. W fizyce nazwisko Plancka jest skojarzone z kilkoma ważnymi wielkościami, jak np. wzór Plancka, stała Plancka, długość Plancka itd. Jego nazwisko nosi też krater na Księżycu oraz planetoida nr 1069.

RFzHsaHmbV0fz
Rys. 4. Logo Towarzystwa Maxa Plancka przedstawia wyobrażenie Minervy, rzymskiej bogini mądrości, nauki, literatury, sztuki i rzemiosła.

Słowniczek

ciało doskonale czarne
ciało doskonale czarne

(ang.: black body) wyidealizowany obiekt, całkowicie pochłaniający padające nań promieniowanie. W równowadze termodynamicznej z otoczeniem obiekt taki emituje promieniowanie o modelowym rozkładzie, opisanym prawem Plancka. Więcej szczegółów znajdziesz w e‑materiałach „Promieniowanie ciała doskonale czarnego” oraz „Prawo Plancka”.

izospin
izospin

(ang.: isospin) spin izotopowy - liczba kwantowa.

prawo promieniowania ciała doskonale czarnego
prawo promieniowania ciała doskonale czarnego

(ang.: black body radiation, Planck’s law) także: prawo Plancka. Wyrażenie opisujące natężenie fali elektromagnetycznej emitowanej przez ciało doskonale czarne. Natężenie to jest określone dla każdej długości fali i, niezależnie od tego, dla dowolnej temperatury. Więcej szczegółów znajdziesz w e‑materiałach „Promieniowanie ciała doskonale czarnego” oraz „Prawo Plancka”.

prawo wzrostu entropii
prawo wzrostu entropii

(ang.: second law of thermodynamics (entropy growth principle)) inaczej: druga zasada termodynamiki. Prawo głoszące, że całkowita entropia zamkniętego układu musi wzrastać w miarę upływu czasu i zachodzenia w nim nieodwracalnych procesów. Entropię można rozumieć jako miarę chaosu panującego wewnątrz układu; miarę stopnia nieuporządkowania jego składników. (z greckiego: entropē- „zmiana”, „obrót”).

teoria kwantów
teoria kwantów

(ang.: quantum theory) ogół teorii, w których przyjmuje się, że wybrane wielkości fizyczne (np. energia, pęd, moment pędu) występują albo są wymieniane pomiędzy układami określonymi porcjami (z j łacińskiego: quantum – ‘ile’).