Przeczytaj
Przypomnij sobie
Modę i styl życia epoki renesansu, baroku i oświecenia.
Styl życia
W I połowie XIX w. wyznacznikiem odrębności społecznej zaczął być styl życia, na który składały się rozmaite rytuały i ceremonie dnia codziennego oraz upodobanie do pewnych rozrywek. Przynależność do wyższego towarzystwa oraz znajomość języka francuskiego były charakterystyczne dla wielkopańskiego stylu życia, wypracowanego przez arystokrację i część szlachty. Czas wypełniały im opera, teatr, literatura, malarstwo oraz – coraz częściej – zajęcia rekreacyjne. Następnie elementy owego stylu przeniknęły do przedstawicieli innych grup społecznych, którzy posiadali dochody umożliwiające im naśladowanie wielkopańskiego stylu życia, co postrzegano jako nobilitację. Obok wciąż istniała grupa szlachty oraz chłopi, dla których celem życia pozostała praca na wsi, która dawała im poczucie niezmienności, zachowania starego i stabilnego porządku. Odmienny styl życia, ale w pewnym stopniu łączący cechy dwóch wyżej wspomnianych, prowadziło ziemiaństwo, dla którego miasto było miejscem tymczasowego pobytu (na czas karnawału, prowadzenia interesów), a wieś stanowiła ostoję spokoju i stabilności. Z kolei do innych grup społecznych zaczął przenikać mieszczański (ukształtowany w duchu oświecenia) system wartości, do których należały umiłowanie rodziny, pracowitość, gospodarność, rzetelność. Rosło znaczenie burżuazji. Stała się ona mecenasem kultury i grupą społeczną narzucającą wzorce w niej obowiązujące. W I połowie XIX w. w domach zamożnego mieszczaństwa Europy Środkowej (Niemcy, Austria) i Wschodniej (Rosja) dominował styl zwany biedermeierbiedermeier. Cechowała go przytulność oraz upodobanie do wygody.
Charakterystyczny dla tego okresu był dandyzmdandyzm – jego cechy to wyszukana, często przesadna elegancja, nienaganne maniery i dbałość o strój. Postawa ta przejawiała się w kontrze do mieszczańskiej rzeczywistości.
Przykłady z ówczesnych poradników dobrych manier:
Będąc w gościnie, nie wypada pluć na podłogę
.Idąc ulicą, nie należy zaglądać paniom w oczy
.Chodząc po ulicach, nie miej w zwyczaju jeść czegokolwiek, nawet orzechów i jabłek
.
Pojawiła się też fascynacja Bliskim i Dalekim Wschodem – orientalizmorientalizm – widoczna w literaturze, np. w Sonetach krymskich Adama Mickiewicza, a także w modzie. Charakterystycznym elementem życia społecznego tego okresu był korporacjonizm studencki, oznaczający zrzeszanie się studentów, tworzenie przez nich organizacji, a przy tym odwoływanie się do tradycji średniowiecznych oraz ludowych.
Fryderyk Chopin przywiązywał dużą wagę do swego stroju. Dbał o doskonałą jakość kamizelek, białych rękawiczek oraz butów. Znany był także z wyrafinowanej dbałości o wystrój wnętrz, w których mieszkał. Za jego przyczyną stawały się one świątyniami sztuki w romantycznymromantycznym stylu. Jedną z powtarzających się ozdób tych wnętrz były kwiaty, szczególnie fiołki.
Moda
Moda zaczęła ulegać demokratyzacji. Cylinder czy frak nie były zarezerwowane już tylko dla arystokratów. Każdy mógł przyozdobić swoją marynarkę zegarkiem na złotym lub pozłacanym łańcuszku. Przeplatały się różne style. Do roku 1815 w modzie obowiązywał empireempire (późny klasycyzm). Widoczny był głównie w kręgach arystokracji. Występował także w malarstwie, architekturze i sztuce. Po kongresie wiedeńskim (1815 r.) nastał styl zwany biedermeierbiedermeier. Uznawany za mieszczański, dominował w latach 1815–1848. Biedermeier wiązał się ze zmianą podejścia do szycia ubrań. Powstał system pobierania miary, co było wynikiem głoszonej tezy, że strój ma pasować do człowieka, a nie człowiek do stroju. Obok ubrań szytych na miarę upowszechniła się sprzedaż ubrań gotowych, a z tym z kolei wiązały się powstanie domów towarowych oraz rozwój transportu. Biedermeier cechowała sztywna konstrukcja połączona z mieszczańską praktycznością i solidnością. Równolegle występował romantyzmromantyzm, który najszerzej rozpowszechnił się w Anglii i w Niemczech. Romantyczni poeci swój bunt przeciwko przyziemności burżuazyjnego świata manifestowali również strojem. Moda ta odrzucała sztywność cechującą biedermeier - zarówno tę w ubiorze, jak i w światopoglądzie. Romantycy ulatywali „ponad poziomy” nieosiągalne dla zwykłego śmiertelnika. Romantyczki były mistrzyniami w haftowaniu, wyszywaniu oraz dzierganiu. Ozdabiały w ten sposób elementy własnych strojów (mankiety, kołnierze, torebki) oraz garderobę członków rodziny. Trendy wyznaczali oczywiście Byron i Goethe.
W Polsce po upadku powstania listopadowego, w zaborze rosyjskim, jako męski strój narodowy zaczęto nosić krótką, sukienną czamaręczamarę. Był to ubiór zapinany na rząd guzików, z szamerunkiem na przodzie torsu i stojącym kołnierzem bez klap. Wbrew zakazowi władz carskich w okresie żałoby narodowej obok czarnych sukien pań pojawiła się czarna czamara jako manifestacja uczuć patriotycznych. Noszący ją mężczyźni byli represjonowani. Aby upokorzyć Polaków, rosyjscy żandarmi obcinali taśmy i poły czamar, a z głów strącali im konfederatki.
Słownik
(pers. dżamera) noszone od XVI wieku męskie okrycie wierzchnie, pochodzące z Węgier
(od and. dandy - elegant) styl charakteryzujący się wyszukaną, często przesadną elegancją, występował także jako określenie pewnej innowacji w modzie, kojarzonej przede wszystkim z George’em Brummellem. Wprowadził on pojęcie swobodnej elegancji, jest uważany za pierwszego dandysa w historii. Dandyzm był eksponowany szczególnie w środowiskach artystycznych. Był wyrazem buntu wobec mieszczańskiej rzeczywistości.
(od nazwiska fikcyjnej postaci literackiej niem. Biedermaier) styl, którego stylistykę określano ją jako sztukę mieszczan dla mieszczan, wyrażał ich upodobanie do wygody i przytulności, nazywany był również stylem “rodzinnego ogniska”
styl akcentujący cechy kultury Wschodu, zwłaszcza hinduską, japońską, arabską, perską, chińską
(franc. empire) styl cesarski oparty na wzorcach antycznych oraz egipskich
(franc. romantisme) nurt w kulturze, który cechowały duchowość, uczucia, emocje, odrębność jednostki ludzkiej, przedkładał uczucia nad rozumem. W polskiej kulturze romantyzm charakteryzowały poszukiwanie tożsamości narodowej oraz kult miłości i natury. Istniały dwie szkoły polskiego romantyzmu - pierwsza fascynowała się kulturą orientu i kulturą ukraińską, a drugą cechowała fascynacja ludowością, której motywy wykorzystywano w sztuce i literaturze
Słowa kluczowe
styl empire, styl biedermeier, dandyzm, romantyzm, orientalizm
Bibliografia
Encyklopedia PWN.
Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Tom 6. Moda i styl życia, Łódź–Olsztyn 2017.
M. i L. Trzeciakowscy, W dziewiętnastowiecznym Poznaniu. Życie codzienne miasta 1815 – 1914, Poznań 1982.