Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Gra o tron

RkTp1U5yZOhJs1
Kleopatra VII (69 r. – 30 r. p.n.e.), wbrew potocznym wyobrażeniom, zawdzięczała swoje względy u mężczyzn nie tyle piękności, ile raczej osobowości oraz umiejętności manipulowania ludźmi. Swoje polityczne cele potrafiła realizować w sposób bezwzględny. Nie cofała się nawet przed morderstwami dokonywanymi na członkach najbliższej rodziny. Poszukaj informacji na temat tego z kim przed związkiem z Antoniuszem związana była Kleopatra i z kim miała syna.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Głównym rywalem Gajusza Oktawiana do objęcia schedy po Cezarze był wpływowy wódz Marek Antoniusz. Zanim doszło do ostatecznej rozgrywki, przybrany syn Cezara umocnił się w zachodniej części imperium. Tymczasem jego rywal ruszył umacniać swoje wpływy na Wschodzie. Nie wiodło mu się tam najlepiej; rozpoczęta przez niego wyprawa przyniosła efekty niewspółmierne do skali przedsięwzięcia. Również romans, a następnie małżeństwo Marka Antoniusza z królową Egiptu Kleopatrą VII, przedstawicielką hellenistycznej dynastii Ptolemeuszy, nie przysporzyły mu popularności w ojczyźnie. Zapewne nie bez racji zarzucano mu niegodne mężczyzny uleganie wpływom charyzmatycznej macedońskiej Greczynki. Ponadto aby poślubić Kleopatrę, Antoniusz rozwiódł się z siostrą Oktawiana, Oktawią, co jeszcze pogorszyło jego relacje z synem Cezara, umiejętnie podkreślającym swoje przywiązanie do rzymskich tradycji. Wreszcie ujawnienie przez Oktawiana testamentu rywala, przekazanego mu przez przechowujące dokument westalki, doprowadziło do otwartej wojny. Opinia publiczna stanęła zdecydowanie po stronie syna Cezara, gdyż na jaw wyszły plany Antoniusza oddania po śmierci wschodnich prowincji Rzymu we władanie dzieciom zrodzonym z jego związku z Kleopatrą.

RHKCwBysqVtYA1
Cesarstwo rzymskie w 117 r. Wymień miasta, które wyznaczają granice cesarstwa.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1etbw20ebWxA1
Bitwa pod Akcjum (31 r. p.n.e.) – barokowy obraz Lorenzo A. Castro. Zwycięstwo przypisywane Oktawianowi w zasadzie należało do jego najbliższego współpracownika, doradcy i przyjaciela – Marka Wipsaniusza Agryppy. Sam Oktawian pozbawiony był znaczących talentów dowódczych.
Źródło: domena publiczna.

Do decydującego starcia pomiędzy rywalami o władzę doszło pod Akcjum (31 r. p.n.e.) w zachodniej Grecji. O zwycięstwie Oktawiana w tej bitwie morskiej przesądziło niespodziewane wycofanie się floty egipskiej. Pokonany Marek Antoniusz popełnił samobójstwo. Wkrótce to samo uczyniła Kleopatra, Egipt zaś został włączony do imperium jako kolejna prowincja. Na polecenie Oktawiana zamordowano również potencjalnego pretendenta do władzy, syna Cezara i Kleopatry, Cezariona. Rzym zyskał w ten sposób jednego władcę o niekwestionowanej pozycji.

Pozory republiki

R1YFeOB01e5xo1
Oktawian August jako pontifex maximus (łac. najwyższy kapłan; dosłownie: najwyższy budowniczy mostów) – najwyższy w hierarchii kapłan w starożytnym Rzymie, przełożony kolegium kapłańskiego, tzw. pontyfików. Według wybitnego poety z czasów rządów Oktawiana, Owidiusza, zależało mu na opinii odnowiciela religii i świątyń. Jego działalność na tym polu łączyła się z szerszym programem przywrócenia tradycyjnych cnót rzymskich.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zwycięski Oktawian nie zdecydował się na otwarte zerwanie z republikańską formą rządów. W istocie jednak, pod płaszczykiem funkcjonowania dawnych instytucji oraz urzędów, skupił w swoich rękach niemal nieograniczoną władzę. Nadzwyczajna pozycja Oktawiana Augusta opierała się nie tyle na kompromisie z pozbawionym dawnego znaczenia senatem, ile na wojsku. Pod jego rozkazami znajdowało się ok. 300 tys. oddanych mu żołnierzy, rozlokowanych w różnych częściach imperium. Ponadto pełniąc funkcję cenzora w 29 r. p.n.e., Oktawian August zadbał o to, aby zapełnić izbę senatorską wyłącznie swoimi stronnikami. Sam zaś znalazł się na czele tej listy jako princeps senatus, skąd pochodzi określenie nowego ustroju w Rzymie – pryncypatu. Cesarz na początku sprawował konsulat, a po rezygnacji z niego otrzymał „władzę najwyższą” związaną z tym urzędem ( prokonsularne imperium maius) Przejęcie uprawnień trybunów ludowych gwarantowało mu nietykalność osobistą oraz prawo weta. Cesarz umacniał swoje wpływy pełniąc też funkcję najwyższego kapłana sprawującego nadzór nad obyczajami. Do kompetencji Oktawiana należało także zarządzanie pogranicznymi prowincjami, a tam głównie stacjonowało wojsko. Relacje pomiędzy Augustem a senatem dobrze ilustruje kwestia bicia monety: władcy przysługiwało prawo do używania w tym celu złota i srebra, senatowi zaś – jedynie miedzi.

Złoty wiek

Umacniając swoją pozycję jedynowładcy, Oktawian August po mistrzowsku posługiwał się propagandą. W służbie budowania wizerunku „ojca ojczyzny” na szeroką skalę zaprzęgnięte zostały zarówno sztuki wizualne, jak i literatura. Szczodrze wspierani przez cesarza „złotego wieku” artyści umiejętnie przedstawiali cesarza jako osobę o nadludzkich umiejętnościach, krzewiciela powszechnego pokoju (Pax Romana), obrońcę wartości rodzinnych oraz tradycyjnie rzymskich obyczajów oraz kultów. Chwałę cesarską głosili intelektualiści tej miary co poeta Horacy, Wergiliusz (autor Eneidy, narodowej epopei Rzymian) czy historyk Tytus Liwiusz. Panegiryczny i propagandowy charakter sztuki w czasach Oktawiana Augusta, dzięki hojnemu wsparciu ze strony samego władcy oraz jego licznych doradców, takich jak Gajusz Cilniusz Mecenas, nie przeszkadzał powstawaniu dzieł wybitnych, jak bogato rzeźbiony Ołtarz Pokoju (Ara Pacis) czy Panteon – rzymska świątynia poświęcona wszystkim bogom. Stopniowo i ostrożnie Oktawian August przecierał szlaki do wprowadzenia, głównie we wschodnich prowincjach, pewnych form kultu osoby cesarza.

R12Or4yQ6vzaZ1
Ilustracja przedstawia antyczny, marmurowy ołtarz. Budowla wzniesiona została na planie prostokąta. Składa się z usytuowanego na podniesieniu ołtarza i okalającego go ogrodzenia z przejściami we wschodnim i zachodnim boku. Do jej konstrukcji użyto bloków z marmuru. W środku, do którego można wejść znajduje się stół ofiarny. Ogrodzenie udekorowane jest od strony zewnętrznej i wewnętrznej umieszczonymi w dwóch poziomach płaskorzeźbami. Od strony zewnętrznej w dolnym poziomie wszystkich ścian umieszczono motyw roślinny, z wkomponowanymi wizerunkami ptaków, motyli i małych zwierząt. Na górnym poziomie umieszczono bogate sceny figuralne.
Ołtarz Pokoju Augusta (Ara Pacis Augustae) stanął z inicjatywy Oktawiana Augusta na Polach Marsowych. Dzieło stanowi znakomity przykład wyrafinowanej sztuki tworzonej w celach propagandowych. Liczne płaskorzeźby zdobiące ołtarz służyły m.in. promowaniu wartości rodzinnych oraz szacunku do tradycji. Sama zaś idea „pokoju Augusta” zajmowała czołową rolę w propagandzie cesarskiej.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Skończona komedia

Pomimo oszałamiających sukcesów politycznych Oktawiana Augusta życie rodzinne nie szczędziło mu trosk. Wprawdzie jego małżeństwo z Liwią mogło uchodzić za przykładne, ale potężny cesarz nie potrafił zapanować nad obyczajowymi ekscesami swojej córki Julii, żony najbliższego przyjaciela i współpracownika, zwycięzcy spod Akcjum Agryppy, po jego śmierci poślubionej Tyberiuszowi, synowi Liwii z pierwszego małżeństwa. Cesarz skarżył się nawet, że jego dwa największe zmartwienia to Rzym i własna córka. Tym bardziej że wobec braku męskiego potomka August wiązał nadzieję na sukcesjęsukcesjasukcesję z jej ewentualnym potomstwem. Kolejno umierali także przeznaczeni przez Augusta do przejęcia po nim władzy krewni.

R1MIVfIyQYtQm1
Ilustracja przedstawia budynek antyczny. Jest to świątynia znajdująca się w centrum współczesnego miasta. Przed wejściem do świątyni znajduje się trzyrzędowy portyk szesnastu kolumn, z czego osiem ustawionych jest w pierwszym rzędzie. Z tyłu widać mur okrągłej rotundy, zwieńczony kopułą. Wokół budynku spaceruje wiele osób, turystów odwiedzających miasto.
Panteon, słynna rzymska świątynia poświęcona wszystkim bogom, został ufundowany przez Marka Agrypę, najbliższego współpracownika Oktawiana Augusta. Pierwotna budowla spłonęła, a jej współczesny wygląd to efekt rekonstrukcji z pierwszej połowy II w. n.e.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Oktawian August zmarł spokojną śmiercią w 14 r. n.e. w kampańskimKampaniakampańskim miasteczku Nola, w posiadłości ojca, pozostawiając po sobie wielkie i sprawnie zarządzane imperium. Zanim skonał, zdążył jeszcze odbyć długą rozmowę z przeznaczonym do sukcesji pasierbempasierbpasierbem Tyberiuszem. Żegnając zgromadzonych wokół łoża śmierci przyjaciół, miał się ich zapytać, czy dobrze odegrał komedię życia. Później miał dodać jeszcze greckie wiersze kończące przedstawienia:

A ponieważ graliśmy pięknie, dajcie oklaski i odprowadźcie nas z weselem!

t Cytat za: A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 1986, s. 27.

Słownik

Kampania
Kampania

kraina geograficzna w południowych Włoszech, której głównym ośrodkiem w starożytności była Kapua. Największą grecką metropolią w regionie była Neapolis. We współczesnej Kampanii głównym ośrodkiem jest natomiast Neapol

kirys
kirys

zbroja zakrywająca korpus, złożona z dwóch części: ochraniającego pierś napierśnika i osłaniającego plecy naplecznika

Partowie
Partowie

mieszkańcy państwa na terenie starożytnego Iranu, rządzonego przez dynastię Arsacydów, które funkcjonowało od ok. 238 r. p.n.e. do 226 n.e.

pasierb
pasierb

przybrany syn, przysposobieniec

proskrypcje
proskrypcje

(z łac. proscibere - obwieszczać na piśmie) w starożytnym Rzymie: ogłoszenie listy osób wyjętych spod prawa z przyczyn politycznych

sukcesja
sukcesja

(od łac. successio - dziedzictwo, spadek, spuścizna) następstwo tronu

Słowa kluczowe

Bliski Wschód, cesarstwo, Egipt, monarchia, Ptolemeusze, propaganda, pryncypat, republika, Oktawian August

Bibliografia

M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1984.

M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2001.

A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 1986.

T.R. Martin, Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Poznań 2014.