Przeczytaj
Gra o tron
Głównym rywalem Gajusza Oktawiana do objęcia schedy po Cezarze był wpływowy wódz Marek Antoniusz. Zanim doszło do ostatecznej rozgrywki, przybrany syn Cezara umocnił się w zachodniej części imperium. Tymczasem jego rywal ruszył umacniać swoje wpływy na Wschodzie. Nie wiodło mu się tam najlepiej; rozpoczęta przez niego wyprawa przyniosła efekty niewspółmierne do skali przedsięwzięcia. Również romans, a następnie małżeństwo Marka Antoniusza z królową Egiptu Kleopatrą VII, przedstawicielką hellenistycznej dynastii Ptolemeuszy, nie przysporzyły mu popularności w ojczyźnie. Zapewne nie bez racji zarzucano mu niegodne mężczyzny
uleganie wpływom charyzmatycznej macedońskiej Greczynki. Ponadto aby poślubić Kleopatrę, Antoniusz rozwiódł się z siostrą Oktawiana, Oktawią, co jeszcze pogorszyło jego relacje z synem Cezara, umiejętnie podkreślającym swoje przywiązanie do rzymskich tradycji. Wreszcie ujawnienie przez Oktawiana testamentu rywala, przekazanego mu przez przechowujące dokument westalki, doprowadziło do otwartej wojny. Opinia publiczna stanęła zdecydowanie po stronie syna Cezara, gdyż na jaw wyszły plany Antoniusza oddania po śmierci wschodnich prowincji Rzymu we władanie dzieciom zrodzonym z jego związku z Kleopatrą.
Do decydującego starcia pomiędzy rywalami o władzę doszło pod Akcjum (31 r. p.n.e.) w zachodniej Grecji. O zwycięstwie Oktawiana w tej bitwie morskiej przesądziło niespodziewane wycofanie się floty egipskiej. Pokonany Marek Antoniusz popełnił samobójstwo. Wkrótce to samo uczyniła Kleopatra, Egipt zaś został włączony do imperium jako kolejna prowincja. Na polecenie Oktawiana zamordowano również potencjalnego pretendenta do władzy, syna Cezara i Kleopatry, Cezariona. Rzym zyskał w ten sposób jednego władcę o niekwestionowanej pozycji.
Pozory republiki
Zwycięski Oktawian nie zdecydował się na otwarte zerwanie z republikańską formą rządów. W istocie jednak, pod płaszczykiem funkcjonowania dawnych instytucji oraz urzędów, skupił w swoich rękach niemal nieograniczoną władzę. Nadzwyczajna pozycja Oktawiana Augusta opierała się nie tyle na kompromisie z pozbawionym dawnego znaczenia senatem, ile na wojsku. Pod jego rozkazami znajdowało się ok. 300 tys. oddanych mu żołnierzy, rozlokowanych w różnych częściach imperium. Ponadto pełniąc funkcję cenzora w 29 r. p.n.e., Oktawian August zadbał o to, aby zapełnić izbę senatorską wyłącznie swoimi stronnikami. Sam zaś znalazł się na czele tej listy jako princeps senatus, skąd pochodzi określenie nowego ustroju w Rzymie – pryncypatu. Cesarz na początku sprawował konsulat, a po rezygnacji z niego otrzymał „władzę najwyższą” związaną z tym urzędem ( prokonsularne imperium maius) Przejęcie uprawnień trybunów ludowych gwarantowało mu nietykalność osobistą oraz prawo weta. Cesarz umacniał swoje wpływy pełniąc też funkcję najwyższego kapłana sprawującego nadzór nad obyczajami. Do kompetencji Oktawiana należało także zarządzanie pogranicznymi prowincjami, a tam głównie stacjonowało wojsko. Relacje pomiędzy Augustem a senatem dobrze ilustruje kwestia bicia monety: władcy przysługiwało prawo do używania w tym celu złota i srebra, senatowi zaś – jedynie miedzi.
Złoty wiek
Umacniając swoją pozycję jedynowładcy, Oktawian August po mistrzowsku posługiwał się propagandą. W służbie budowania wizerunku „ojca ojczyzny” na szeroką skalę zaprzęgnięte zostały zarówno sztuki wizualne, jak i literatura. Szczodrze wspierani przez cesarza „złotego wieku” artyści umiejętnie przedstawiali cesarza jako osobę o nadludzkich umiejętnościach, krzewiciela powszechnego pokoju (Pax Romana), obrońcę wartości rodzinnych oraz tradycyjnie rzymskich obyczajów oraz kultów. Chwałę cesarską głosili intelektualiści tej miary co poeta Horacy, Wergiliusz (autor Eneidy, narodowej epopei Rzymian) czy historyk Tytus Liwiusz. Panegiryczny i propagandowy charakter sztuki w czasach Oktawiana Augusta, dzięki hojnemu wsparciu ze strony samego władcy oraz jego licznych doradców, takich jak Gajusz Cilniusz Mecenas, nie przeszkadzał powstawaniu dzieł wybitnych, jak bogato rzeźbiony Ołtarz Pokoju (Ara Pacis) czy Panteon – rzymska świątynia poświęcona wszystkim bogom. Stopniowo i ostrożnie Oktawian August przecierał szlaki do wprowadzenia, głównie we wschodnich prowincjach, pewnych form kultu osoby cesarza.
Skończona komedia
Pomimo oszałamiających sukcesów politycznych Oktawiana Augusta życie rodzinne nie szczędziło mu trosk. Wprawdzie jego małżeństwo z Liwią mogło uchodzić za przykładne, ale potężny cesarz nie potrafił zapanować nad obyczajowymi ekscesami swojej córki Julii, żony najbliższego przyjaciela i współpracownika, zwycięzcy spod Akcjum Agryppy, po jego śmierci poślubionej Tyberiuszowi, synowi Liwii z pierwszego małżeństwa. Cesarz skarżył się nawet, że jego dwa największe zmartwienia to Rzym i własna córka. Tym bardziej że wobec braku męskiego potomka August wiązał nadzieję na sukcesjęsukcesję z jej ewentualnym potomstwem. Kolejno umierali także przeznaczeni przez Augusta do przejęcia po nim władzy krewni.
Oktawian August zmarł spokojną śmiercią w 14 r. n.e. w kampańskimkampańskim miasteczku Nola, w posiadłości ojca, pozostawiając po sobie wielkie i sprawnie zarządzane imperium. Zanim skonał, zdążył jeszcze odbyć długą rozmowę z przeznaczonym do sukcesji pasierbempasierbem Tyberiuszem. Żegnając zgromadzonych wokół łoża śmierci przyjaciół, miał się ich zapytać, czy dobrze odegrał komedię życia. Później miał dodać jeszcze greckie wiersze kończące przedstawienia:
A ponieważ graliśmy pięknie, dajcie oklaski i odprowadźcie nas z weselem!
Słownik
kraina geograficzna w południowych Włoszech, której głównym ośrodkiem w starożytności była Kapua. Największą grecką metropolią w regionie była Neapolis. We współczesnej Kampanii głównym ośrodkiem jest natomiast Neapol
zbroja zakrywająca korpus, złożona z dwóch części: ochraniającego pierś napierśnika i osłaniającego plecy naplecznika
mieszkańcy państwa na terenie starożytnego Iranu, rządzonego przez dynastię Arsacydów, które funkcjonowało od ok. 238 r. p.n.e. do 226 n.e.
przybrany syn, przysposobieniec
(z łac. proscibere - obwieszczać na piśmie) w starożytnym Rzymie: ogłoszenie listy osób wyjętych spod prawa z przyczyn politycznych
(od łac. successio - dziedzictwo, spadek, spuścizna) następstwo tronu
Słowa kluczowe
Bliski Wschód, cesarstwo, Egipt, monarchia, Ptolemeusze, propaganda, pryncypat, republika, Oktawian August
Bibliografia
M. Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1984.
M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2001.
A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 1986.
T.R. Martin, Rzym. Od Romulusa do Justyniana, Poznań 2014.