Podwzgórze produkuje i wydziela neurohormony, za pomocą których przekazywana jest informacja pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym a układem wewnątrzwydzielniczym. Hormony te regulują funkcje wydzielnicze przedniego płata przysadki oraz pośredniego płata przysadki. Objawy zaburzeń czynności podwzgórza są różnorodne i często złożone. Jednym z hormonów wydzielanych przed podwzgórze jest tyreoliberyna (TRH), czyli hormon uwalniający tyreotropinę produkowaną przez przysadkę.

Podwzgórze wytwarza także wazopresynę i oksytocynę, hormony, które transportowane są do tylnego płata przysadki mózgowej za pomocą włókien nerwowych i tam magazynowane oraz uwalnianie do krwi.

• Oksytocyna – odpowiada między innymi za skurcze mięśniówki macicy w trakcie porodu i wydzielanie mleka przez kobiety karmiące piersią. Jej niedobór może być przyczyną opóźnienia akcji porodowej oraz zaburzać proces laktacji.

• Wazopresyna – jest hormonem antydiuretycznym, odpowiada za resorpcję wody z moczu. Jej niedobór może być przyczyną moczówki prostej – choroby, w której pacjent wydala duże objętości moczu ostatecznego, powyżej 4 l w ciągu doby. Z kolei nadmiar wazopresyny znacznie zmniejsza ilość wydalanego moczu.

R1PxCqxQG6Qjr

Zdjęcie przedstawia mózg ludzki w ujęciu z boku i z przodu. Jest on półprzezroczysty, podobny do orzecha włoskiego, składa się z dwóch półkul. Na jego powierzchni znajdują się liczne zakręty i bruzdy, co sprawia, że wygląda na pomarszczony. Od jego spodu widać pień mózgu, rdzeń kręgowy, móżdżek oraz opony mózgowe. W centrum zaznaczona jest na czerwono niewielkie podwzgórze.

• Hormony tropowe – hormony produkowane przez przedni płat przysadki. Niedobór lub nadmierne wydzielanie hormonów tropowych (tyreotropowego (TSH), adrenokortykotropowego (ACTH) i hormonów gonadotropowych) prowadzi do nadczynności lub niedoczynności gruczołu podległego, na który działają – odpowiednio tarczycy, nadnerczy lub gonad.

• Hormon wzrostu (somatotropina, GH) – hormon produkowany przez przedni płat przysadki mózgowej. Zmniejszenie wydzielania somatotropiny przed osiągnięciem dojrzałości prowadzi do zahamowania wzrostu i tzw. karłowatości przysadkowej (zachowane są prawidłowe proporcje ciała). Bardzo często schorzeniu mogą towarzyszyć: niedojrzałość płciowa, niedoczynność tarczycy i niewydolność nadnerczy (spowodowane brakiem hormonów tropowych). U osób dorosłych somatoropinowa niedoczynność przysadki skraca długość życia oraz może być przyczyną niewydolności serca i obniżać gęstość mineralną kości.

REfEV2Z0rpe2M

Fotografia przedstawia André the Gianta – francuskiego wrestlera chorujący na gigantyzm. Jego wzrost wynosił 224 cm. Na pierwszym planie widoczna jest potężna, wysoka postać w stroju wrestlera. W tle publiczność.

Nadprodukcja hormonu wzrostu wywołuje różne efekty w zależności od etapu rozwoju organizmu, na jakim się pojawia. Zwiększenie uwalniania somatotropiny w okresie dojrzewania wywołuje gigantyzm, który wiąże się z nadmiernym wzrostem kości długich (wzrost pacjenta jest olbrzymi, ale proporcje ciała są zachowane). Gdy nadczynność przysadki pojawia się w wieku dojrzałym (po zakończeniu wzrostu kości długich), u pacjentów obserwuje się objawy akromegalii. Są to: pogrubione rysy twarzy, wydatne brwi, znaczne powiększenie dłoni i stóp, a także przerost tkanek miękkich (powiększenie serca, wątroby, śledziony i nerek).

• Prolaktyna – hormon produkowany przez przedni płat przysadki. Nasilenie produkcji i wydzielania prolaktyny u kobiet prowadzi do niepłodności i zaniku miesiączki, natomiast u mężczyzn wywołuje impotencję oraz zanik popędu płciowego. W obu przypadkach – zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn – często obserwowany jest mlekotokmlekotokmlekotok. Niedobór prolaktyny zwany jest hipoprolaktynemią. Kobiety cierpiące na tę przypadłość często produkują po porodzie niedostateczną ilość mleka, mają problemy z zajściem w ciążę oraz kłopoty z jej utrzymaniem.

• Tyroksyna (TIndeks dolny 4₄) i trójjodotyronina (TIndeks dolny 3₃) – wrodzona niedoczynność tarczycy prowadzi do ogólnego obniżenia metabolizmu, głębokiego niedorozwoju umysłowego oraz zaburzeń ruchowych. Zmniejszenie wydzielania TIndeks dolny 3₃ i TIndeks dolny 4₄ u osób dorosłych wywołuje zwiększenie masy ciała, ciągłe uczucie zmęczenia, obrzęk śluzowaty (sucha, szorstka skóra, opuchnięta twarz z obwisłymi powiekami), bradykardię (spowolnienie akcji serca), a u kobiet nieregularne miesiączkowanie.
  Do syntezy hormonów tarczycy niezbędny jest jod. Niedobory tego pierwiastka w diecie mogą prowadzić do powstawania tzw. wola endemicznego (obojętnego), będącego objawem klinicznym niedoczynności tarczycy. Takie powiększenie gruczołu nie prowadzi do zwiększonego wydzielania hormonów. Niedoczynność tarczycy może rozwinąć się w każdym wieku, ale zwykle rozpoczyna w dzieciństwie, a niekiedy w trakcie ciąży. Niedoczynność tego narządu może być również spowodowana przez chorobę Hashimoto, w której dochodzi do powstania przeciwciał przeciwko własnej tarczycy. Charakterystycznym objawem tej choroby jest wole tarczycowe.

RBcuqX8jKGDyd

Zdjęcie przedstawia w zbliżeniu szyję ludzką i dolną połowę twarzy. Szyja jest półprzezroczysta, widać przez nią fragment kręgosłupa, a na pierwszym planie tarczycę – parzysty, dwupłatowy, symetrycznie ułożony wzdłuż kręgosłupa organ.

Najczęstszym schorzeniem związanym z nadczynnością gruczołu tarczycowego jest choroba Gravesa-Basedowa, mająca podłoże autoimmunologiczne. W jej przebiegu dochodzi do przerostu gruczołu (wole tarczycowe), obserwowany jest również szereg innych objawów (takich jak zwiększona pobudliwość nerwowa, przyspieszenie oddechu, bezsenność, drżenie rąk oraz ogólne osłabienie organizmu). Bardzo częstym objawem choroby Gravesa-Basedowa jest wytrzeszcz oczu.

• Kalcytonina – powoduje spadek stężenia wapnia we krwi, ponieważ blokuje jego uwalnianie z kości. Hormon ten może wpływać na komórki kanalików nerkowych, hamując w nich resorpcję wapnia oraz fosforanów. Efektem tego działania jest zmniejszone wchłanianie zwrotne wyżej wymienionych związków – więcej wapnia i fosforanów ulega więc wydalaniu wraz z moczem, co skutkuje zmniejszeniem ich stężenia we krwi. Niedobór kalcytoniny skutkuje zwiększeniem stężenia wapnia we krwi.

• Parathormon (PTH) – znaczące obniżenie stężenia parathormonu prowadzi do gwałtownego spadku poziomu jonów wapnia we krwi. Najczęstszym schorzeniem związanym z uszkodzeniem lub usunięciem przytarczyc jest tężyczkatężyczkatężyczka. Objawia się ona zwiększoną pobudliwością mięśniową, prowadzącą do niekontrolowanych skurczów i drżenia mięśni szkieletowych, oraz przyspieszeniem oddechu, który staje się świszczący. Nieleczona tężyczka prowadzi do śmierci w wyniku nadmiernego skurczu mięśni klatki piersiowej i krtani. Parathormon odpowiada również za gospodarkę wapniowo‑fosforanową.

Nadprodukcja parathormonu prowadzi do wzrostu stężenia jonów wapnia w osoczu i demineralizacji kości, czego skutkami są: trudności w poruszaniu się, bóle kostne, zwiększona podatność na zmęczenie. Podwyższona zawartość jonów CaIndeks górny 2+²⁺ w osoczu powoduje ich zwiększone wydalanie z moczem i powstawanie złogów wapniowych w nerkach, co może prowadzić do upośledzenia ich funkcji.

R1bYCjwUubS9T

Fotografia przedstawia występujący w przypadku tężyczki hipokalcemicznej obajw kliniczny – charakterystyczne zaciśnięcie ręki. Odruch ten powoduje zablokowanie palców oraz niedokrwienie dłoni. Objaw kliniczny występujący w przypadku tężyczki hipokalcemicznej – charakterystyczne zaciśnięcie ręki. Odruch ten powoduje zablokowanie palców oraz niedokrwienie dłoni.

Grasica jest gruczołem niezbędnym do rozwoju odporności. Cechuje się tym, że z czasem ulega inwolucji, czyli zanikowi. Przykładami hormonów wydzielanych przez grasicę są tymozyna i tymulina, których funkcja polega na przyspieszaniu dojrzewania limfocytów T.

• Adrenalina i noradrenalina – samoistny niedobór hormonów rdzenia nadnerczy nie jest uznawany za jednostkę chorobową, a osoby, u których występuje, nie wymagają leczenia. Nadmierne wytwarzanie oraz wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny powoduje trwałe lub napadowe podwyższenie ciśnienia tętniczego, bóle głowy, pocenie się, kołatanie serca, bóle w klatce piersiowej i uczucie skrajnie nasilonego niepokoju. U chorych obserwuje się również podniesiony poziom glukozy we krwi.

• Kortykosteroidy – niedoczynność kory nadnerczy prowadząca do skrajnego niedoboru kortykosteroidów wywołuje chorobę Addisona. Objawami schorzenia są: osłabienie, utrata apetytu, spadek masy ciała, nudności i wymioty, przebarwienia skóry (szczególnie po wystawieniu na działanie słońca), spadek ciśnienia tętniczego, hipoglikemiahipoglikemiahipoglikemia i trwałe obniżenie nastroju (depresja). Przy braku leczenia choroba Addisona jest zawsze śmiertelna.
  Podstawowym schorzeniem spowodowanym nadczynnością kory nadnerczy jest zespół Cushinga. Długotrwałe podwyższenie zawartości kortyzolu we krwi prowadzi do zaburzenia gospodarki lipidowej organizmu, co w efekcie wywołuje otyłość (tkanka tłuszczowa odkłada się głównie w okolicach nadobojczykowych, karku i twarzy). Ponadto u pacjentów obserwuje się zmiany skórne, zaburzenia miesiączkowania, cukrzycę i zaburzenia emocjonalne.

RRUh0LVYbm7z5

Na zdjęciu twarz kobiety z charakterystycznymi, brązowymi przebarwieniami.

• Insulina – brak insuliny, związany z uszkodzeniem komórek B trzustki przez proces autoimmunologicznyprocesy autoimmunologiczneproces autoimmunologiczny, prowadzi do wystąpienia cukrzycy typu 1cukrzyca typu 1cukrzycy typu 1. Nadmiar insuliny w osoczu krwi, tzw. hiperinsulinemia, wywołuje stan hipoglikemiihipoglikemiahipoglikemii. Występuje on, kiedy trzustka jest stymulowana do nadmiernego wydzielania insuliny, a tkanki są oporne na jej działanie. Hiperinsulinemia obserwowana jest w stanach przedcukrzycowych, które poprzedzają cukrzycę typu 2cukrzyca typu 2cukrzycę typu 2. W ciężkich postaciach może to prowadzić do tzw. wstrząsu insulinowegowstrząs insulinowywstrząsu insulinowego, który przejawia się utratą przytomności i napadami drgawkowymi (w wyniku niedoboru glukozy w mózgu). W skrajnych przypadkach wstrząs prowadzi do śmierci pacjenta.

• Glukagon – wzmaga rozpad glikogenu wątrobowego, przez co podnosi poziom glukozy we krwi. Działa przeciwnie do insuliny. Skutkiem jego niedoboru jest hipoglikemia, która może prowadzić do śpiączki. Nadmiar glukagonu zdarza się bardzo rzadko (np. w wyniku nowotworu trzustki wydzielającego ten hormon) i powoduje hiperglikemię.

R7BzAFwl3BJGJ

Na fotografii uchwycono moment pobierania krwi w celu zmierzenia poziomu cukru we krwi. Na palcu widać kroplę krwi, do której zbliżony jest glukometr z paskiem.

Narządy płciowe kobiet, które oprócz funkcji rozrodczej (wytwarzanie komórek jajowych) pełnią także funkcję endokrynną poprzez wydzielanie estrogenów, progestagenów oraz, w niewielkiej ilości, androgenów.

• Estrogeny (np. estradiol) – indukują i podtrzymają pojawianie się kobiecych cech płciowych oraz regulują poziom libido. U kobiet odpowiadają również za regulację cyklu miesiączkowego przez stymulowanie rozrostu błony śluzowej macicy. Nadmiar estrogenów (np. w przebiegu niektórych nowotworów jajnika) powoduje zaburzenia miesiączkowania, zwiększa ryzyko powstawania zakrzepów i zaburza funkcje wątroby. Ich niedobór u dziewczynek może skutkować zaburzeniami dojrzewania płciowego, natomiast u dorosłych kobiet – zaburzeniami miesiączkowania i bezpłodnością. Dodatkowo charakterystyczne dla niedoboru estrogenów są osteoporoza i zanik drugo- oraz trzeciorzędowych cech płciowych (m.in. męska sylwetka ciała, obniżenie głosu, męski typ owłosienia).

• Progestageny (np. progesteron) – umożliwiają zagnieżdżenie zarodka (implantację) w błonie śluzowej macicy oraz odpowiadają za utrzymanie ciąży. Ich niedobór w czasie ciąży może skutkować poronieniem.

Narządy płciowe mężczyzn, które oprócz funkcji rozrodczej (produkcji plemników) pełnią także funkcję endokrynną, głównie przez wydzielanie androgenów. Jądra wydzielają również w niewielkich ilościach estrogeny i progestageny.

• Androgeny – steroidy, których funkcja polega na stymulacji produkcji plemników oraz indukcji i podtrzymaniu męskich cech płciowych. Najważniejszym androgenem jest testosteron, który determinuje płeć w życiu płodowym człowieka, a także reguluje poziom libido. Jego niedobór u chłopców powoduje zaburzenia dojrzewania płciowego, natomiast u mężczyzn zaburzenia popędu płciowego, zanik drugo- i trzeciorzędowych męskich cech płciowych (m.in. powiększenie gruczołu piersiowego, przerzedzenie owłosienia) oraz nieswoiste zaburzenia sfery psychiki – zmniejszenie energii życiowej, rozdrażnienie, obniżenie nastroju, pogorszenie pamięci i koncentracji, zaburzenia snu czy spadek wydolności fizycznej.

Rf2dew3DitR9L

Na fotografii klatka piersiowa mężczyzny z ginekomastią. Posiada powiększone piersi i sutki. Obok zdjęcie klatki piersiowej mężczyzny prawidłowo rozwiniętego.