Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Użytkowanie ziemi

Wśród podstawowych form użytkowania ziemi wyróżnia się:

  • użytki rolne - oznaczają każdy obszar zajmowany przez:

    • grunty orne: pola uprawne, ugoryugórugory i odłogi,

    • użytki zielone: łąki i pastwiska,

    • uprawy trwałe: sadysadsady (w tym winnice) i plantacjeplantacjaplantacje,

  • lasy,

  • grunty pozostałe, na przykład wytworzone przez człowieka (m.in. tereny komunikacyjne, mieszkaniowe, przemysłowe, usługowe, rekreacyjne, nieużytkinieużyteknieużytki) oraz nieużytki wytworzone przez naturę (np. bagna, mokradła, pustynie).

R1OdOTJb7jTEb
Struktura użytkowania powierzchni lądowej na świecie w 2017 roku. Opracowanie własne na podstawie danych FAOStat.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Grunty orne

Grunty orne to, jak podaje ARiMR, grunty uprawiane w celu produkcji roślinnej lub obszary dostępne dla produkcji roślinnej, ale ugorowane [...], bez względu na to, czy grunty te znajdują się pod uprawą szklarniową lub pod stałym bądź ruchomym przykryciem. Są one utożsamiane z polami uprawnymi, na których można uprawiać rośliny alimentracyjne (w tym: zboża, rośliny strączkowe, rośliny bulwiaste, warzywa, owoce, przyprawy itd.), rośliny przemysłowe (w tym: oleiste, cukrodajne, kauczukodajne itd.) czy pastewne (przeznaczone jako wyżywienie dla zwierząt). Jednakże - zgodnie z powyższą definicją - zalicza się do nich także ugory i odłogi, czyli ziemie czasowo nieobsiane i nieobsadzone, a także ogrody przydomowe, w których rosną najczęściej warzywa i kwiaty. Ugory (grunty ugorowane) i odłogi nie są wykorzystywane przez pewien czas do upraw rolnych. Są one utrzymywane w dobrej „kondycji” rolnej. W celu polepszenia żyzności gleby mogą być obsiane np. łubinem lub gorczycą. Ugory są wyłączone z rolniczego użytkowania przez okres 1‑2 lat, natomiast odłogi - przez okres dłuższy.

Największe odsetki gruntów ornych występują w krajach gęsto zaludnionych Europy i Azji, szczególnie tam, gdzie występują dogodne warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa.

Powierzchnia gruntów ornych na świecie wykazuje tendencję wzrostową, czego główną przyczyną jest ciągły wzrost ludności na świecie (wzrost zapotrzebowania na żywność). Jednakże w skali regionalnej problem ten jest bardziej złożony. Powierzchnia gruntów ornych w krajach rozwijających się jest nieustannie powiększana w wyniku: nieustannej wycinki lasów i prac związanych z regulacją stosunków wodnych (osuszanie bagien i zatok morskich oraz nawadnianie terenów suchych). Dla przykładu, w krajach Afryki Subsaharyjskiej odsetek powierzchni gruntów ornych w powierzchni ogółem w latach 1981‑2018 zwiększył się z 5,6% do 9,0%, a w krajach Ameryki Łacińskiej zwiększył się z 6,0% do 8,7% (wg danych Banku Światowego). Natomiast w wielu krajach wysoko rozwiniętych, ze względu na rozwój usług i zmniejszanie się roli rolnictwa oraz ekspansję terenów miejskich (przeznaczanie terenów pod zabudowę), obserwujemy powolne zmniejszanie się areału gruntów ornych. Dla przykładu, w krajach Unii Europejskiej odsetek powierzchni gruntów ornych w powierzchni ogółem w latach 1981‑2018 zmniejszył się z 29,0% do 24,9%, a w Japonii zmniejszył się z 13,2% do 11,5% (wg danych Banku Światowego).

Uprawy trwałe

Uprawy trwałe, jak podaje ARiMR, oznaczają uprawy niepodlegające płodozmianowi, inne niż trwałe użytki zielone i pastwiska trwałe, które zajmują grunty przez okres pięciu lat lub dłużej i dają powtarzające się zbiory, w tym szkółki i zagajniki o krótkiej rotacji. Wśród nich wymienić można sady i plantacje. Uprawia się tam drzewa i krzewy jadalnych owoców (np. jabłonie, porzeczki, orzechy włoskie), oliwki, palmy (np. kokosowe) czy chmiel (tzw. chmielniki). Zlokalizowane są one głównie w rejonie Morza Śródziemnego oraz w państwach położonych w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych (np. w Ameryce Łacińskiej, w Afryce nad Zatoką Gwinejską, Azji Południowo‑Wschodniej).

Trwałe użytki zielone

Są to, jak podaje ARiMR, grunty wykorzystywane do uprawy traw lub innych pastewnych roślin zielnych rozsiewających się naturalnie (samosiewnych) lub uprawianych (wysiewanych), które nie były objęte płodozmianem danego gospodarstwa rolnego przez okres pięciu lat lub dłużej. Należą do nich zatem porośnięte trawą tereny naturalne i uprawne. Wykorzystywane są do pozyskiwania paszy. Łąką nazywamy teren, z którego zbiera się paszę kośną dla zwierząt, pastwiskiem zaś obszar, na którym się nie kosi, lecz wypędza się zwierzęta, np. owce czy bydło. W skali świata odgrywają największą rolę:

- na suchych obszarach formacji trawiastych różnych odmian klimatu kontynentalnego: stepy (środkowa część Ameryki Północnej, pampa w Brazylii i Urugwaju, strefa Sahelu w Afryce, Europa Wschodnia, Azja Centralna, scrub australijski) i sawanna (Afryka Subsaharyjska, Indie, północna Australia),

- w wysokich partiach gór (ponad tzw. reglem górnym),

- na terenach, które nie mogą być użytkowane jako grunty orne (ze względu na gleby).

Lasy

Formacja leśna występuje naturalnie w strefie równikowej (lasy równikowe), zwrotnikowej i podzwrotnikowej (lasy monsunowe, podrównikowe), umiarkowanej (lasy liściaste, mieszane i iglaste - tajga).

Pozostałe grunty i nieużytki ekologiczne

Są to grunty nierolne i nieleśne. Zalicza się do nich przede wszystkim tereny: komunikacyjne, mieszkaniowe, przemysłowe, usługowe, rekreacyjne, kopalne oraz nieużytki (tereny niewykorzystywane przez człowieka, np. bagna, wydmy). Ich powierzchnia w skali świata z roku na rok powoli wzrasta. Według danych Banku Światowego, w latach 1990‑2018 w krajach wysoko rozwiniętych miał miejsce większy przyrost ich udziału w powierzchni ogółem niż w krajach słabo rozwiniętych. Dla przykładu, w Unii Europejskiej wskaźnik ten w analizowanym okresie wzrósł z 14,8% do 19,1%, a w Korei Południowej wzrósł od 11,4% do 19,2%. Natomiast w krajach Afryki Subsaharyjskiej  i Ameryki Łacińskiej wzrost ten był zdecydowanie mniejszy - odpowiednio: z 27,6% do 28,8% oraz z 14,8% do 16,2%. Wzrost wartości tego wskaźnika w krajach wysoko rozwiniętych wynika z przekształcania gruntów rolnych i leśnych na tereny komunikacyjne, zabudowane czy usługowe. W krajach słabiej rozwiniętych, o dużej liczbie ludności potrzebne są znaczne areały gruntów ornych, co powoduje mniejsze tempo wzrostu powierzchni gruntów pozostałych. Zdecydowanie większe tempo wzrostu obserwuje się w rejonie rozrastających się dynamiczne miast.

Polecenie 1

Przeanalizuj poniższą grafikę, a następnie oceń, jaka część powierzchni naszej planety służy do zapewnienia ludziom wyżywienia roślinnego i zwierzęcego.

Przeanalizuj opis grafiki, a następnie oceń, jaka część powierzchni naszej planety służy do zapewnienia ludziom wyżywienia roślinnego i zwierzęcego.

RzaYno0Puj8jU
Opracowanie własne na podstawie https://ourworldindata.org/land-use i danych FAOStat.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

nieużytek
nieużytek

obszar niezagospodarowany przez człowieka

odłóg
odłóg

pole nieuprawiane przez dłużej niż dwa lata

plantacja
plantacja

duży obszar ziemi zajęty pod wieloletnią uprawę roślin jednego gatunku (sjp.pwn.pl)

sad
sad

teren, na którym uprawia się drzewa i krzewy owocowe (sjp.pwn.pl)

ugór
ugór

pole uprawiane, lecz nie obsiewane przez cały rok lub jego większą część, niekiedy także nawożone obornikiem; nazwa ugoru pochodzi od słowa goreć (encyklopedia.pwn.pl); inne źródła podają też, że okres ugorowania może trwać też dwa lata