Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Rbzz6UGZ4i7RV
Witraż pt. „Bóg Ojciec – Stań się!” został zaprojektowany przez Stanisława Wyspiańskiego i znajduje się w kościele franciszkanów w Krakowie. Ma zastanawiać i zdumiewać odbiorcę. Co zaskakujące, artysta wybiera lewą rękę, jako tę stwarzającą świat  – odwrotnie niż nakazuje tradycja ikonograficzna.
Źródło: Lestat, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑cyan

Etapy produkcji witrażu

R1AdzLQ5l7YWU
1. Szkic Pracę nad witrażem rozpoczyna się od przygotowania zarysu ogólnej kompozycji okna. Następnie wykonuje się pełnowymiarowe rysunki dla całego otworu okiennego lub ewentualnie dla różnych jego części, tak zwanej tafli. Szkic przedstawia: ● kształty poszczególnych szklanych elementów, ● detale do namalowania, ● kolory szkła. Zdjęcie przedstawia połączone ze sobą w różnych kolorach kwadratowe, prostokątne i trójkątne szkła. Tworzą okno. Współcześnie istnieją programy komputerowe, które wspierają pracę projektantów witraży.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Ciekawostka

Szkic witrażowy nie jest zwykłym rysunkiem. Jego tworzenie wymaga zaplanowania, ułożenia linii ołowiu tak, by się ze sobą nie przecinały, a tworzyły spójną, logiczną całość. Dzięki temu poszczególne szkiełka nie wypadają i nie pękają po upływie kilkudziesięciu lat. To również szablon, wg którego artysta wie, w jakich miejscach należy naciąć szkło – tak uzyskuje odpowiednie fragmenty. Gotowy projekt jest rozcinany nożem wzdłuż rozrysowanych linii, posiadających tzw. duszę. Jest to dodatkowe miejsce pozostawione na szerokość ołowianych profili, stanowiących połączenie szkieł.

RK9WE6uogAtna
Wykonując witraż, należy pamiętać o grubości ołowianych elementów, łączących fragmenty szkła.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
RoqQLrD0q3i2L
2. Wybór szkła. Uzyskanie końcowego efektu w dużej mierze zależy od wyboru odpowiedniego szkła dla każdego elementu. Zdjęcie przedstawia karbowaną taflę szkła. Witraże zalicza się do malarstwa monumentalnego dlatego twórca musi posiadać kolorystyczne wyczucie i wyobraźnię. Zdjęcie przedstawia przeszklony wysoki budynek - każde okno ma szybę innego koloru. Uzyskanie pożądanego efektu zależy od odpowiedniego wyboru szkła.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Ciekawostka

W Polsce znajduje się jedno z trzech miejsc w Europie, w którym powstaje antyczne szkło witrażowewitrażwitrażowe. W Hucie Szkła w Jaśle jest ono produkowane metodą z początku XIX w. Proces produkcji jest identyczny jak ten pierwotny. Uzyskiwany produkt posiada niedoskonałości, umożliwiające zastosowanie go do renowacji zabytkowych witraży.

RPlzhyilBdHMy
Renowacja zabytkowych witraży wymaga użycia szkła produkowanego tą samą metodą jak pierwotnie. Uzyskiwane niedoskonałości są ważną cechą materiału.
Źródło: OccasionalPedant, dostępny w internecie: en.wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.
Rlh0vQmUIdAIp
3. Wycinanie szkła. Biała farba wapienna jest wykorzystywana do zaznaczenia na konkretnym kawałku szkła odpowiedniego kształtu. Każdy element wycina się przy użyciu żelaznego narzędzia. Jego rozgrzanym czubek przykłada się do powierzchni szkła co powoduje pękanie. Jest to cięcie bardzo mało precyzyjne. Dlatego każdy element należy następnie zmniejszyć do odpowiedniego rozmiaru przy użyciu kawałka żelaza ze szczeliną na każdym końcu. Zdjęcie przedstawia liczne narzędzia do obróbki szkła. Są zamocowane na drewnianej płycie. Odpowiednie wyprofilowanie narzędzi do obróbki szkła pozwala uzyskać pożądany kształt. W czasie obróbki poszczególnych fragmentów szkła znaczenie ma doświadczenie artysty. Inny sposób polega na układaniu na szklanej tafli wyciętych papierowych szablonów poszczególnych fragmentów witrażu. Tak aby zaoszczędzić jak najwięcej materiału. Potem przytrzymuje się palcami jednej ręki szablon, a drugą za pomocą narzędzia z diamentem wycina się odpowiedni kształt. Zdjęcie przestawia dłonie pracujące przy urządzeniu z okrągłą tarczą. Różne pracownie witrażu mają swoje tajemnice produkcji. Pozwala to uzyskać niepowtarzalny charakter dzieła. Prawidłowo skrojone elementy poddaje się następnie szlifowaniu. Zapewnia to zlikwidowanie ostrych krawędzi., 4. Malowanie. Kolejny etap to malowanie detali. Stosuje się barwnik utworzony z zmieszania tlenku żelaza trzy eF e 2 O 3 i rudy miedzi ze sproszkowanym szkłem. Zdjęcie przedstawia fragment ornamentu na szkle. Przypomina kwiat. Dodanie octu do farby pomaga nakładać barwnik na szkło. Farba do szkła ma odcień od brązowego po szary aż do czarnego. Każdy pomalowany fragment szkła umieszcza się w piecu do wypalania. Temperatura 600°C zapewnia stopienie farby z powierzchnią szkła. Linie konturowe należy prowadzić tak, aby były widoczne np. dla osoby oglądającej witraż z dołu., 5. Patynowanie. Zadaniem tej czynności jest nadanie rysunkowi trójwymiarowości. Istotą procesu jest nakładanie minimalnej ilości farby. Procesowi poddawany jest każdy kawałek szkła. Po nałożeniu farby następuje wypalenie w piecu co zapewnia trwałość uzyskanego efektu. Zdjęcie ukazuje witraż - gałązki z kwiatami. Nauka patynowania nie jest prosta. Niektórzy specjaliści twierdzą, że opanowanie tej umiejętności może trwać sześć lat., 6. Ołowiana ramka. Do łączenia szklanych elementów używane są wąskie paski ołowiu. Dzięki takiemu połączeniu tworzony jest panel. Elementy mocujące noszą nazwę "ołowiana oprawa witrażu". Ołów dzięki swojej giętkości pozwala na właściwe dopasowanie różnych kształtów szklanych elementów. Ołów należy stopić w tyglu. Temperatura powinna wynosić 400 stopni Celsjusza. Płynny metal zastyga w kształcie litery U i H. Profil o przekroju litery H (dwuteownik) stanowi obramowanie szklanych fragmentów. Zdjęcie przedstawia prostokątną ramkę. Artysta tworzący witraż musi stopić ołów w celu nadania mu właściwego kształtu.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Ciekawostka

W czasie oprawiania, szkło musi być dobrze dociśnięte do ołowiu. Artyście ułatwiają to zadanie tzw. podkowiaki – grube gwoździe służące do podkuwania koni. Należy wbić je w taki sposób, który umożliwi podtrzymanie montowanych fragmentów.

RNSheQiQvsuRg
Montowanie poszczególnych szkieł jest możliwe dzięki zastosowaniu ołowianych profili.
Źródło: dostępny w internecie: www.unsplash.com, domena publiczna.
RsVWCMyZUkjP9
7. Wygładzanie. Złożony witraż zostaje poddany czynność wygładzania ramek ołowianych. Wykorzystując lutownicę i cynę z kalafonią wewnętrzną (topi się w temperaturze około 385 stopni Celsjusza) lutuje się ołowiane profile. Lutowaniu mogą być poddane poszczególne punkty będące miejscami połączeń profili lub całe ramki. Zdjęcie przedstawia męskie dłonie trzymające lutownicę. Materiały wykorzystywane do lutowania topią się łatwo w niskiej temperaturze i szybko krzepną., 8. Łączenie. Etap ten pozwala na zabezpieczenie szkła przed wodą. Panel czyści się trocinami z roztworem zwanym „kitem miniowym”. Jego zadaniem jest uszczelnić połączenie ołowiu i szkła - staje się ono praktycznie nierozerwalne. Zdjęcie przedstawia trociny - drobne, drewniane wióry.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.
Ciekawostka

W niektórych pracowniach do „kitu miniowegokit miniowykitu miniowego” dodaje się pokostpokost, pokost lnianypokost. Pozwala on na równomierne gromadzenie się kurzu. Warstwa ta jest dodatkową ochroną dla wszystkich elementów witrażu. Jest to zabezpieczenie przed przedostawaniem się do nich np. wody opadowej.

bg‑cyan

Podsumowanie

Tak przygotowany witraż zostaje zamontowany w otworze okiennym. Techniki takiego montażu mogą być różne, w zależności od wieku budynku i jego przeznaczenia. Zawsze moment umieszczenia dzieła na przeznaczonym dla niego miejscu jest decydujący dla wykonawcy. Dopiero w tym momencie widzi on faktyczny efekt swojej pracy. Może ocenić wybrany rodzaj szkła i współgranie witrażu z wnętrzem budowli. Warto zapamiętać, że jakość wykonania takiego dzieła bardzo mocno wpływa na jego odporność na wodę, czynniki atmosferyczne i uszkodzenia. Należy wybierać te pracownie, które dają długą gwarancję na swoje produkty. Świadczy to o przykładaniu wagi do samego procesu produkcji.

RVfcq1S87Pnie1
Każdy witraż wymaga dbałości o szczegóły i precyzyjności wykonania.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Słownik

witraż
witraż

(fr. vitrage „oszklenie”) kompozycja wykonana z kawałków barwnego szkła, połączona ołowianymi ramkami. Elementem mocującym są żelazne sztaby, które dzielą otwór okienny, a tym samym witraż na kwatery

vitreous
vitreous

nazwa farby do szkła; z j. angielskiego oznacza „składający się ze szkła”; w procesie wypalania cząstki szkła, zawarte w farbie, rozpuszczają się i łączą z powierzchnią szkła. Można uzyskać różne odcienie – od brązowego po czarny

pokost, pokost lniany
pokost, pokost lniany

impregnat produkowany z oleju lnianego, wykorzystywany do uszczelniania drewna, tynków i innych materiałów porowatych. Zabezpiecza przed wilgocią i czynnikami atmosferycznymi

kit miniowy
kit miniowy

produkowany na pokoście lnianym. Dodatkowo zawiera kredę i domieszkę 20% minii ołowianej. Wykorzystywany np. do uszczelniania szyb w ramach metalowych. Najlepiej przechowywać w blaszanych szczelnych naczyniach

minia ołowiana
minia ołowiana

Pb 3 O 4 – tlenek mieszany. Ołów jest w nim II lub IV wartościowy; zwykle pomarańczowo‑czerwony proszek o dużej gęstości (około 9 gcm3); nazwa pochodzi od rzeki Miño w Hiszpanii – tam była po raz pierwszy wydobywana

Bibliografia

Kalinowska E., Działalność Pracowni witraży „Słomka” W Częstochowie od lat 50. XX wieku do dnia dzisiejszego.

Polskie szkło do połowy XIX wieku, pod red. Z. Kamieńskiej, Wrocław 1987.

Słownik Terminologiczny Sztuk Pięknych, pod red. K. Kubalskiej‑Sulkiewicz, M. Bielskiej‑Łach, A. Manteuffel‑Szaroty, Warszawa 2003, s. 441.

Ślesiński W., Techniki malarskie – spoiwa mineralne, Warszawa 1983.

Wyrobisz A., Szkło w Polsce od XIV do XVII wieku, Wrocław 1968.

www.hutaolawa.pl/pl/products/tlenki_olowiu/29.html

www.jaslo‑glass.pl/witraz‑antyczny/

www.polskiemuzy.pl/witraz‑stan‑sie‑stanislawa‑wyspianskiego

www.budnews.pl/kit‑rodzaje‑zastosowanie/

www.swiat‑szkla.pl/kontakt/11424‑niektore‑techniki‑zdobienia‑szkla‑na‑przestrzeni‑wiekow.html

www.barwyszkla.pl/niejasne‑poczatki‑witrazownictwa/

www.pl.khanacademy.org/humanities/medieval‑world/gothic1/a/how‑stained‑glass‑is‑made

www.pl.wikipedia.org/wiki/Pokost