O autorze

RS7VJPOTx6hWi1

Portret przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Jego twarz okala burza ciemnych loków. Ubrany jest w zbroję i zwiewny szal spięty klamrą przy szyi.

Jan Andrzej Morsztyn (1621‑1693) – twórca dworskiej poezji barokowej. Jego największą inspiracją były utwory włoskiego poety Giambattisty Mariniego, od którego nazwiska wywodzi się nazwa kierunku zwanego marinizmemmarinizmmarinizmem. Włoski poeta stworzył „nurt poezji światowych rozkoszy”nurt poezji światowych rozkoszy„nurt poezji światowych rozkoszy”. Jako pierwszy wprowadził do swojej twórczości zaskakujące konceptykonceptyzmkoncepty oparte na wirtuozerii języka poetyckiego – technice polegającej na stosowaniu w jednym utworze wielu skomplikowanych środków artystycznego wyrazu. Do najbardziej znanych utworów Jana Andrzeja Morsztyna należą erotyki wchodzące w skład dwóch zbiorów poezji – Lutnia oraz Kanikuła albo Psia Gwiazda. W twórczości poety często w wyszukanej formie zamykana jest błaha treść. Niemal w całości była ona parafrazą tekstów lub motywów znanych wcześniej z poezji staropolskiej, nowołacińskiej, a także włoskiej i francuskiej. Morsztyn był również tłumaczem; jako pierwszy przełożył na język polski tragedię Pierre’a Corneille’a Cyd, albo Roderyk. Dzięki doskonale opanowanemu warsztatowi poetyckiemu Morsztynowi udało się stworzyć zmysłowe i jednocześnie intelektualne wiersze. Koncepty, szokujące paradoksyparadoksparadoksy, antytezyantytezaantytezy i kontrastykontrastkontrasty, hiperbolehiperbolahiperbole i gradacje (stopniowania), ale przede wszystkim zadziwiające puenty stały się również podstawą porównywania miłości do śmierci – zestawienia, które często pojawiało się w poezji Jana Andrzeja Morsztyna.

Eros i Tanatos

RQQOW47fj8TCQ1

Obraz przedstawia dwie postacie w lesie. Jedną z nich jest kobieta, półnaga leży pod drzewem z zamkniętymi oczyma. Nad nią pochyla się półnagi młodzieniec, który ma skrzydła. To kupidyn. Wyciąga dłoń w kierunku śpiącej kobiety.

W mitologii greckiej Eros jest bogiem miłości i cielesnej rozkoszy. Według przekazu mitologicznego był synem bogini miłości ‒ Wenus oraz boga wojny ‒ Aresa. Przedstawiano go najczęściej jako skrzydlatego młodzieńca z łukiem i strzałą, której ugodzenie sprawiało, że wybrańcy zakochiwali się w sobie. Symboliczne atrybuty bożka nieprzypadkowo więc sugerują, że miłość może przynosić cierpienie. Eros – jako rzeczownik pospolity wywodzący się z języka starogreckiego – oznacza również pragnienie posiadania czegoś, czego się nie ma. Wiąże się więc z brakiem, pustką i niedostatkiem. To stany emocjonalne, których często doświadcza nieszczęśliwie zakochany człowiek. Siła Erosa może być zatem słodko‑gorzka i tak jest właśnie pojmowana w poezji miłosnej Jana Andrzeja Morsztyna.

RstRAB6OEp44z1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę półnagiego mężczyzny. Mężczyzna stoi dumnie z uniesioną lewą ręką. Na biodrze ma pas z mieczem. Zza pleców widoczne są jego ogromne skrzydła.

Tanatos jest zaś w mitologii greckiej uosobieniem śmierci. Wyobrażano go sobie jako młodzieńca z czarnymi skrzydłami i ze zgaszoną, odwróconą w dół pochodnią, która symbolizuje gasnące życie. Mimo że w mitologii greckiej nie ma bezpośrednich wątków łączących Erosa i Tanatosa, to stali się oni na trwałe funkcjonującymi w literaturze i sztuce symbolami miłości i śmierci. Charakterystyczne połączenie tematyki miłosnej i eschatologicznejeschatologiaeschatologicznej zostało podstawą zaskakującego konceptu w erotykach Jana Andrzeja Morsztyna, ponieważ:

Poeta był stałym bywalcem wielu zagranicznych dworów. Dobrze znał więc dworskie konwenanse i wiedział, że miłość bywa niebezpieczną grą, o której można pisać w kunsztowny i zaskakujący sposób.

Słownik