Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Żyjemy w różnych zbiorowościach społecznychzbiorowość społecznazbiorowościach społecznych. Rozumiemy przez nie zbiór ludzi połączonych więzią społeczną. Są to także zbiory osób złączonych na podstawie styczności osobistych lub przestrzennych i podobieństw zachowań. W tym między innymi wyraża się społeczna natura człowieka, że łączy się z innymi ludźmi w grupy.

Zacznijmy jednak od zbiorowości, które nie stanowią grupy społecznej.

Co nie jest grupą społeczną?

RpzHRO8pdq36o
Ilustracja składająca się z trzech zdjęć z opisami. 1. Fotografia ludzi na zatłoczonym dworcu kolejowym. Opis: Tłum (a także: zbiegowisko, publiczność sportowa, koncertowa i inna) To amorficzna, czyli nieokreślona, zbiorowość społeczna. Nie jest oparta na żadnej organizacji ani tożsamości zbiorowej. Ludzi znajdujących się w tłumie łączą wprawdzie styczności przestrzenne, ale nie mają one celowego charakteru., 2. Fotografia dłoni układających się w krąg. Opis: Krąg społeczny Podobnie jak tłum czy publiczność nie ma zorganizowanej formy opartej na wyraźnej strukturze. Nie wpływa na kształtowanie się tożsamości jednostek, bo nie mają one poczucia odrębności z racji uczestniczenia w kręgu. Jednakże styczności między jednostkami mają charakter osobisty i wynikają z więzi instytucjonalnej. Liczba członków zaliczanych do danego kręgu jest płynna. Takie są na przykład kręgi towarzyskie. Socjolog Florian Znaniecki wyróżnił trzy rodzaje kręgów społecznych: wychowawczy, pracy i zabawy. 3. Fotografia przedstawiająca dwóch ludzi idących za rękę, dziecko i dorosłego. Opis: Para To dwoje ludzi tworzących układ o wyraźnej więzi społecznej (np. przełożony–podwładny, ojciec i syn, narzeczona–narzeczony). Występują między nimi interakcje, które wynikają z więzi i wzajemnie realizowanych celów. W parze brak jednak trzeciej osoby, by stworzyć grupę.
Każdy z nas jest członkiem wielu grup społecznych. Często się nawet nad tym nie zastanawiamy. Czy są grupy, w których nie chcesz być? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Źródło: 3dman_eu, 921563, rawpixel.com, domena publiczna.

Grupa społeczna to nie jest każde skupisko ludzkie. Ludzie nie muszą być skupieni w jednym miejscu, by stanowić taką grupę, bo grupa społeczna to tylko kategoria teoretyczna (ściślej: socjologiczna). Pozwala ona konkretnych ludzi, skupionych w jednym miejscu lub oddalonych od siebie, określić mianem grupy społecznej bądź nie. Od czego to zależy? Od tego, czy zbiorowość ludzka spełnia kryteria grupy społecznej. Wśród wielu takich kryteriów dwa mają znaczenie kluczowe: liczebność grup oraz sposób powiązania ich członków.

Czynniki grupotwórcze

RZTDx5xUx2pLe
Liczebność W socjologii przyjmuje się, że grupa to co najmniej trzy osoby. Dawniej niektórzy socjologowie uważali, że już dwie osoby tworzą grupę społeczną. Za kryterium trzech osób przemawia możliwość wyodrębnienia interakcji jako autonomicznego elementu tworzącego grupę. Przy dwóch osobach żaden członek grupy nie mógłby obserwować interakcji, w której sam nie bierze udziału. A ta interakcja może mieć znaczenie dla grupy, tak jak sam człowiek – jej członek. Wystarczy sobie wyobrazić kłótnię między rodzicami, w której dziecko nie bierze udziału. Efekty tej kłótni mogą jednak wpływać na to, jak ojciec czy matka odnoszą się do dziecka. To, co dziecko o tej kłótni myśli, też wpłynie na jego stosunek do rodziców., Tożsamość Członkowie grupy określają się, przynajmniej częściowo, przez przynależność do niej. Wskazują na grupę, odpowiadając na pytanie: kim jestem? Robią to wspólnie, bo wyznają wspólne wartości i akceptują siebie jako członków. To jest jeden z warunków solidarności wewnątrzgrupowej. To ona między innymi decyduje o spoistości grupy., Więź społeczna Jest to ogół relacji trwale wiążących członków tej samej grupy w związku z realizacją wspólnych celów. Bardzo często ma ona także wymiar psychiczny., Interakcje To wzajemne oddziaływania jednostek. Wynikają one z działań podejmowanych wewnątrz grupy lub postępowania członków grupy wobec innych osób i grup społecznych. Interakcją może być na przykład opinia, jaką jeden członek grupy wyraża wobec innego, ale jest nią także wspólne działanie, które podejmują., Organizacja Jest to sposób powiązania poszczególnych ról w jedną całość funkcjonalną, jaką stanowi grupa. Wynikiem określonego sposobu organizacji może być styl zarządzania grupą (np. autorytarny lub liberalny)., Odrębność W zasadzie odrębności mieszczą się kryteria naboru członków. Zapewniają one grupie jednorodność, to znaczy że jej członkowie są pod pewnym względem, istotnym dla grupy, do siebie podobni. Odrębność to też czynniki warunkujące identyfikację grupy przez innych uczestników życia społecznego (np. emblematy, nazwisko, ubiór). Mieszczą się w niej także wzór fizyczny i wzorzec moralny członka. Ułatwiają one budowanie własnej tożsamości. W ten sposób służą solidarności członków oraz budują świadomość „my”. Rewersem (czymś odmiennym, przeciwstawnym, ale jednocześnie powiązanym) zasady odrębności jest poczucie wspólnoty. Opiera się ono na cechach odróżniających członków grupy od innych grup. Przejawia się również jako więź psychiczna wynikająca z podzielania tych samych wartości i wspólnych doświadczeń., Ośrodek (lub ośrodki) skupienia Są to miejsca działań całej grupy wraz ze środkami niezbędnymi do realizacji zadań. Środki te mają charakter rzeczowy (np. pomieszczenia, pieniądze, znajomości) oraz niematerialny (np. wartości, idee, symbole przynależności grupowej). Gdy zmienia się skład członkowski grupy, to właśnie ośrodki skupienia zapewniają grupie trwanie w czasie.

Jak człowiek wchodzi w grupę społeczną?

Chętnie lub z oporami, w sposób zaplanowany lub zupełnie spontanicznie, świadomie lub wbrew swojej woli. Samo określenie „wchodzi” należy traktować umownie. Na przykład: wejście ucznia w grupę społeczną, jaką stanowi klasa, nie polega przecież na wejściu do sali, którą ona zajmuje. Pracownik podpisujący umowę o pracę zapoznaje się z regulaminem służbowym i wie, co robi, wchodząc do zespołu. Jednak dziecko dorastające w rodzinie nawet nie wie, że jest członkiem jakiejkolwiek grupy.

Wejście w grupę społeczną to zajęcie w niej określonej pozycjipozycja społecznapozycji przez podjęcie rolirola społecznaroli, jaką pełnimy w tej grupie. Za to grupa nagradza nas, przypisując określoną wartość – statusstatus społecznystatus.

Rola, pozycja i status mają charakter społeczny. To oznacza, że o tym, co się na nie składa, decyduje zbiorowość, a nie my jako jej członkowie. Niemniej pełnimy rolę po swojemu, w sposób indywidualny. W życiu wchodzimy też do wielu grup społecznych i w wielu z nich funkcjonujemy równocześnie. Rodzi to pewne konsekwencje i daje nam określone możliwości. Ma też konsekwencje dla sposobu określania roli, statusu i pozycji.

RCNtWc8TukeKV1
Infografika składająca się z trzech elementów. Na kształcie koła umieszczone zostały grafiki pary ludzi. Jedna czwarta koła jest wysunięta i umieszczono na niej grafikę tylko jednego człowieka. Dalej opisano 3 elementy infografiki. 1. Rola społeczna. Może być określana przez normy, które spełniamy. Wówczas widzimy rolę np. jako zestaw powinności wobec grupy (ale i prerogatyw w stosunku do jej członków). Można ją postrzegać jak inne zachowania: pełnić ją dobrze albo źle; przeciwstawić się jej, nadużywając pozycji społecznej w grupie, modyfikować ją, pełnić rolę w sposób innowacyjny, twórczy albo schematyczny. Pełniąc określoną rolę, możemy popaść w konflikt ról (bo pełnimy ich wiele w różnych grupach) – jest to brak możliwości pogodzenia w czasie lub przestrzeni pewnych działań albo konflikt między normami i/lub wartościami, na których owe role są zbudowane. 2. Pozycja społeczna. Pełnienie roli umiejscawia nas w strukturze hierarchicznej grup. Podobnie jak w przypadku statusu, możemy podwyższyć lub obniżyć swoją pozycję. Dochodzi do tego w wyniku modyfikacji samej grupy: zarówno funkcji, jakie pełni, jak i miejsca grupy w otoczeniu społecznym. Pozycję w grupie możemy zyskać albo stracić, czyli zmienić. Dzieje się tak, gdy np. źle pełnimy przypisaną rolę lub zamieniamy się rolami z innym członkiem grupy. 3. Status społeczny. Może ulec zmianie: grupa przypisuje nam niższy lub wyższy status, a tym samym nadaje niższą lub wyższą niż dotychczas wartość. Zmiana statusu nie zawsze wiąże się ze zmianą funkcji pełnionych w grupie (te wpływają przede wszystkim na pozycję). Decydują o nim nie tylko obiektywne miejsce, jakie zajmujemy w grupie, lecz także subiektywne oceny, które przypisują nam określoną wartość. Członkowie grupy biorą w tych ocenach pod uwagę dwie rzeczy: znaczenie danej roli dla grupy oraz sposób, w jaki rola jest przez nas pełniona.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Typy grup społecznych

Nie ma jednego, wyczerpującego sposobu, w jaki socjologowie wyodrębniają typy grup społecznych. To, do jakiego typu zaliczymy daną zbiorowość, zależy od kryterium wyodrębnienia, czyli od tego, na co zwracamy uwagę. Ponadto ten sam zbiór ludzi tworzących grupę społeczną może być przypisany do wielu typów równocześnie.

bg‑lime

Ze względu na rodzaj przynależności i charakter więzi dzielimy grupy na pierwotnewtórne.

W grupach pierwotnych występuje więźwięź społecznawięź nieformalna oparta na bliskich, zażyłych stycznościach osobistych. Mają one silne zabarwienie emocjonalne. Grupami pierwotnymi (według Charles’a Coolleya, który wprowadził to pojęcie do socjologii) były:

  • rodzina;

  • grupa rówieśnicza;

  • grupa sąsiedzka.

Obecnie rezerwuje się tę nazwę tylko dla rodzin oraz grup rówieśniczych. Grupy te odgrywają główną rolę w uspołecznieniu jednostki, w nich dokonuje się socjalizacja pierwotna. Z tego powodu mają tak zasadnicze znaczenie dla jednostki i społeczeństwa. Termin grupy wtórne wprowadził do socjologii Ezra Park. Są to grupy celowe, w których więź oparta jest na stycznościach rzeczowych i interesach członków. Najczęściej są to grupy o złożonej wewnętrznej strukturze i zarazem formalne. Jednak już grupa przestępcza może być grupą małą, celową i na dodatek o niejawnej dla obserwatora zewnętrznego strukturze.

bg‑lime

Ze względu na strukturę dzielimy grupy na małeduże.

Odróżnia je ich wewnętrzna struktura. Grupy małe mają strukturę prostą, składają się tylko z członków (minimum trzech) lub ewentualnie członków oraz par (na przykład małżeństwo, które jest parą, i dziecko w trójkę stanowią rodzinę, podstawową grupę społeczną).

Grupy duże mają złożoną strukturę, w której można wyróżnić podgrupy, pary, jednostki. Wbrew intuicji liczebność grupy nie jest kryterium odróżniania grup małych od dużych. Porównajmy rodzinę złożoną z rodziców i jedenaściorga dzieci (grupa mała) oraz firmę liczącą dziesięciu zatrudnionych, która złożona jest z trzech zespołów pracowniczych (grup), każdy po trzy osoby i kierownika. Nasza firma ma mniej członków niż 11‑osobowa rodzina, ale jest dużą grupą, bo ma strukturę złożoną z podgrup.

bg‑lime

Ze względu na poziom organizacji i charakter więzi społecznej dzielimy grupy na formalnenieformalne.

Kryteriami odróżniającymi te grupy są:

  • występowanie instytucjiinstytucja społecznainstytucji sformalizowanych lub nieformalnych;

  • formalny lub nieformalny charakter kontroli społecznej.

W grupach nieformalnych podstawą oceny zachowań członka grupy są wartości i normy społeczne aprobowane i podtrzymywane przez grupę.

W grupach formalnych natomiast kontrola społeczna odwołuje się do przepisów prawnych zawartych w regulaminach, statutach i kodeksach zgodnych z obowiązującym w państwie porządkiem prawnym. System nagród i kar również zawarty jest w tych regulacjach prawnych. Inaczej niż w grupach nieformalnych, w których jest wynikiem umowy społecznej między członkami grupy.

bg‑lime

Ze względu na kryteria naboru członków dzielimy grupy na ekskluzywneinkluzywne.

Grupy ekskluzywne to całości, które bronią się przed naborem członków lub stawiają kandydatowi trudne do spełnienia wymagania. Może to być klub towarzyski celowo tworzący takie kryteria, które mogą być spełniane tylko przez nieliczne jednostki, np. klub 10 najbogatszych biznesmenów w Europie lub stowarzyszenie absolwentów prawa ekskluzywnej uczelni.

W przypadku grup inkluzywnych kryteria naboru członków są bardzo łatwe do spełnienia. Przykładem może być chrzest włączający dziecko do wspólnoty religijnej.

RmTyRaMcBijQ91
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

deprywacja
deprywacja

stan ciągłego niezaspokojenia potrzeb; najczęściej dotyczy potrzeb psychicznych, ale także materialnych; zazwyczaj wiąże się z dużym stresem dla jednostki doświadczającej takiego niezaspokojenia

instytucja społeczna
instytucja społeczna

element struktury grupy lub społeczeństwa organizujący zachowania i działania jednostek lub grup społecznych, wyposażony w sankcje wymuszające podporządkowanie się działaniu instytucjonalnemu

kategoria społeczna
kategoria społeczna

zbiór ludzi mający dla zewnętrznego obserwatora jakąś wspólną cechę, niezależnie od tego, czy sobie ją uświadamiają, czy nie

makrostruktura
makrostruktura

największe elementy składowe społeczeństwa: warstwy, klasy, kategorie zawodowe, zbiorowości religijne, etniczne itp.

mezostruktura
mezostruktura

zbiorowości terytorialne, w których następuje nałożenie makrostruktury na mikrostrukturę społeczną (np. społeczność lokalna, wioskowa, osiedlowa)

mikrostruktura społeczna
mikrostruktura społeczna

najmniejsza ze struktur społecznych; najczęściej po prostu mała zbiorowość, w której dominują relacje bezpośrednie („twarzą w twarz”); małe grupy, w których jest czytelny system ról i pozycji przypisanych do jednostek, z dającymi się obserwować stosunkami społecznymi między tymi jednostkami

organizacja społeczna
organizacja społeczna

układ wzorów zachowania, instytucji, ról społecznych oraz środków kontroli społecznej, który umożliwia funkcjonowanie zbiorowości, zaspokajanie potrzeb członków i rozwiązywanie potencjalnych problemów i konfliktów

pozycja społeczna
pozycja społeczna

miejsce w hierarchicznie uporządkowanej zbiorowości społecznej lub w społeczeństwie

reguła wzajemności
reguła wzajemności

zasada kierująca zachowaniem ludzi, mówiąca o tym, że należy odwzajemnić się osobie, która nas czymś obdarowała lub coś dla nas uczyniła; respektowanie tej reguły jest warunkiem tworzenia więzi społecznej

rola społeczna
rola społeczna

względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna

solidarność
solidarność

wspólnota działań dla realizacji interesów lub aprobowanych i podtrzymywanych wartości

status członka grupy
status członka grupy

pozycja w hierarchicznej strukturze grupy i związany z nią prestiż społeczny

status społeczny
status społeczny

klasyfikacja jednostek i grup w strukturze uwarstwienia społecznego warunkowana przez wiele czynników, zależnie od konkretnego społeczeństwa (np. prawnych, politycznych, ekonomicznych religijnych, etnicznych czy rasowych)

uogólnione zaufanie
uogólnione zaufanie

gotowość do podejmowania działań wynikająca z przekonania o tym, że inni ludzie i instytucje działają w sposób dla nas korzystny

więź społeczna
więź społeczna

zorganizowany układ stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej skupiający jednostki i podgrupy składowe w całość zdolną do trwania i rozwoju

zbiorowość społeczna
zbiorowość społeczna

dowolny zbiór ludzi połączony, nawet na krótki czas, więzią społeczną; bez tej więzi ludzie mogą stanowić jedynie kategorię statystyczną charakteryzowaną jako liczba osób mających jakąś cechę (np. noworodki, osoby w wieku 35 lat); jeśli ta cecha jest istotna ze społecznego punktu widzenia, wówczas mogą stanowić kategorię socjologiczną (np. rolnicy, dorośli, uczniowie)