Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RAKBahQl1xU2E1
Cyprian Norwid, Noce Junga, 1862
Źródło: domena publiczna.

Cyprian Norwid (1821–1883) był wszechstronnie uzdolnionym artystą; zajmował się nie tylko literaturą, ale też filozofią, grafiką, malarstwem i rzeźbą. Uprawiał publicystykę i krytykę artystyczną. Mimo braku gruntownego wykształcenia znał wiele języków obcych: francuski, włoski, angielski, przyswoił elementy łaciny i greki.

Jego twórczość postrzegana jest jako trudna, niezrozumiała. Być może przyczyną jest odmienny od romantycznego sposób obrazowania, m.in. rezygnacja z rozbudowanych emocjonalnych opisów. Dla poezji Norwida charakterystyczne jest raczej skupienie na języku jako tworzywie skomplikowanych metafor, ale i dążenie do skrótu, stosowanie elipsy czy skoncentrowanie na szczegółach. Istotna jest też nieregularna wersyfikacja.

Poeta „osobny”

Według Norwida sztuka, w tym poezja, powinna być nie efektem natchnienia, a pracy, którą wykonują twórca i odbiorca. Praca jest szlachetną i wartościową częścią działalności człowieka, ponieważ nadaje mu godność i doskonali wewnętrznie. Z tego powodu Norwid odrzucał literaturę łatwą, która nie wymagała od czytelników wysiłku intelektualnego. Sztuka powinna pobudzać człowieka do myślenia, dlatego też w praktyce poetyckiej Norwid dążył do maksymalnego skondensowania sposobów wyrażania myśli, nawet kosztem komunikatywności poezji. Często stosował neologizmy poetyckie, pauzy i skróty myślowe, a w swojej twórczości podejmował doniosłe, niejednokrotnie filozoficzne tematy i motywy.

R15HA9I9g84kd1
Cyprian Norwid, Solo, 1861
Źródło: domena publiczna.

Przyczyny niezrozumienia twórczości Norwida

Literackie przyzwyczajenia publiczności
Ryszard Przybylski, Alina Witkowska Romantyzm

Otóż Norwid ostentacyjnie łamał przyzwyczajenie publiczności do wierszy śpiewnych, o treściach nieskomplikowanie patriotycznych lub uczuciowych, tzw. rzewnychrzewnyrzewnych, które upowszechnił romantyzm popularny w kraju jako normę liryki.

har1 Źródło: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska, Romantyzm, Warszawa 2002, s. 437.
Miejsce liryki w twórczości romantyków
Ryszard Przybylski, Alina Witkowska Romantyzm

Ponadto liryka nie była wówczas traktowana jako rodzaj twórczości nobilitującejnobilitowaćnobilitującej artystę. Miano twórcy wybitnego zapewniał przede wszystkim dramat i epika, a wielkim dramaturgiem jednak Norwid nie był.

har1 Źródło: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska, Romantyzm, Warszawa 2002, s. 437.
Paraboliczność liryki
Ryszard Przybylski, Alina Witkowska Romantyzm

Posługiwał się paraboląparabolaparabolą w liryce i dramacie, a więc w gatunkach, w których nie była ona stosowana, zaskakując w ten sposób oczekiwania odbiorcy, przywykłego łączyć parabolę z powiastką dydaktyczną lub bajką.

har1 Źródło: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska, Romantyzm, Warszawa 2002, s. 437.
Ironia
Ryszard Przybylski, Alina Witkowska Romantyzm

Eksponował ironięironiaironię, która – w przeciwieństwie do humoru – nie cieszyła się dobrą sławą, uchodząc za przeciwieństwo szczerości uczuć.

har1 Źródło: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska, Romantyzm, Warszawa 2002, s. 437.
Twórczość adresowana do projektowanego czytelnika
Ryszard Przybylski, Alina Witkowska Romantyzm

Norwid postępował jak twórca awangardowyawangardowyawangardowy realizujący swój program bez liczenia się z tzw. odbiorcą rzeczywistym, a czasem wyraźnie wbrew niemu. Twórczość swą adresował do czytelnika projektowanego, «życzonego», wirtualnego, wszkaże autentycznym czytelnikiem pozostaje zawsze odbiorca realnie istniejący, który może odrzucić propozycje nowatora, przekraczające jego horyzont oczekiwań.

har1 Źródło: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska, Romantyzm, Warszawa 2002, s. 437.
awangardowy
rzewny
nobilitować
Jacek Leociak Od aktów mowy do aktów moralnych

Charakterystyczną cechą Norwidowskiego pisarstwa jest prowadzenie dyskursu moralnego nie tylko poprzez język, ale i w języku. Norwid zmusza czytelnika do nieustannej czujności semantycznej, poddając słowa, językowe konstrukcje i wyrażane w nich pojęcia reinterpretacjireinterpretacjareinterpretacjiredefiniowaniuredefiniowaćredefiniowaniu. […] Gra językowa ma zawsze u Norwida walor poznawczy i etyczny […]. Refleksja nad językiem staje się refleksją nad światem i człowiekiem. Uważna obserwacja tego, jak mówimy, analiza językowego ujmowania świata i porozumiewania się prowadzi Norwida do odkrycia etycznego wymiaru mowy i sakralnegosakralnysakralnego fundamentu słowa.

leo Źródło: Jacek Leociak, Od aktów mowy do aktów moralnych, [w:] Studia nad językiem Norwida, red. J. Chojak, J. Puzynina, Warszawa 1990, s. 58.
sakralny

Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku

RS3OoJ18h65OX1
Cyprian Norwid, kartka z Pamiętnika podróżnego, 1857
Źródło: domena publiczna.

Cyprian Norwid artyście i tworzonej przez niego sztuce przypisywał szczególną rolę w społeczeństwie. Twierdząc, że [Ojczyzna jest to wielki‒zbiorowy‒Obowiązek], nakładał na artystę trudne do wykonania, ale jednocześnie doniosłe zadanie.

Człowiek sztuki powinien chronić narodowe tradycje, wyrażać ducha swoich czasów, jak również wskazywać kierunek działania oraz uczyć tego, co dobre i piękne. Twórczość Norwida miała więc moralistyczny charakter. Poeta wierzył, że sztuka jest czynnikiem postępu moralnego, doskonali umysł, wznosi kolejne pokolenia na coraz wyższy poziom, uczy sprawiedliwości, demokracji, szacunku dla drugiego człowieka i jego pracy.

Cyprian Norwid Klaskaniem mając obrzękłe prawice

Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku,
Co znika dzisiaj (iż czytane pędem)
Za panowania Panteizmu‑druku,
Pod ołowianej litery urzędem;
I jak zdarzało się na rzymskim bruku,
Mając pod stopy katakomb korytarz,
Nad czołem słońce i jaw, ufny w błędzie –
Tak znów odczyta on, co ty dziś czytasz,
Ale on spomni mnie... bo mnie nie będzie!

klaskanie Źródło: Cyprian Norwid, Klaskaniem mając obrzękłe prawice, [w:] tegoż, Vade-mecum, oprac. J. Fert, Wrocław 2003, s. 19.

Wiele cech charakterystycznych dla poetykipoetykapoetyki Norwida można znaleźć w tomie Vade‑mecum, który był komponowany w latach 1865–18661865‑18661865–1866. Łaciński tytuł cyklu oznacza „pójdź ze mną” i wyróżnia się typową dla twórczości poety wieloznacznością. W liście z listopada 1867 roku Norwid pisał do jednego ze swoich przyjaciół:

1865‑1866
Cyprian Norwid List do Bronisława Zaleskiego z listopada 1867 roku

Jak wyjdzie z druku moje Vade‑mecum, to dopiero zobaczą i poznają, co jest właściwa języka polskiego liryka, bo jej jeszcze wcale a wcale nie znają i najmniejszego o niej nie mają pojęcia.

list Źródło: Cyprian Norwid, List do Bronisława Zaleskiego z listopada 1867 roku, [w:] Pisma wszystkie, t. IX: Listy 1862–1872, oprac. J. W. Gomulicki, wybór J. W. Gomulicki, Warszawa 1971, s. 328.
Ojczyzna jest to wielki‑zbiorowy‑Obowiązek
RBKmtHhK9rB5K1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: ZABIEGI POETYCKIE NORWIDA
    • Elementy należące do kategorii ZABIEGI POETYCKIE NORWIDA
    • Nazwa kategorii: wieloznaczne metafory
    • Nazwa kategorii: neologizmy poetyckie
    • Nazwa kategorii: przemilczenia
    • Nazwa kategorii: niedopowiedzenia
    • Nazwa kategorii: wielokropki
    • Nazwa kategorii: pauzy
    • Nazwa kategorii: ekspresja ciszy
    • Nazwa kategorii: wykrzyknienia
    • Nazwa kategorii: rozstrzelony druk
    • Nazwa kategorii: graficzne sygnały delimitacji tekstu
    • Nazwa kategorii: udramatyzowane sytuacje liryczne
    • Nazwa kategorii: epifania zwykłych rzeczy
    • Nazwa kategorii: ironia
      • Elementy należące do kategorii ironia
      • Nazwa kategorii: ironia zdarzeń
      • Nazwa kategorii: ironia czasów
      • Koniec elementów należących do kategorii ironia
    • Nazwa kategorii: parabole
    • Nazwa kategorii: alegorie
    • Nazwa kategorii: aluzje
    • Nazwa kategorii: kontrasty
    • Nazwa kategorii: symbole
    • Koniec elementów należących do kategorii ZABIEGI POETYCKIE NORWIDA

Słownik

alegoria
alegoria

(gr. allēgoréo – mówię w przenośni, obrazowo) – postać, idea lub wydarzenie, które poza dosłownym sensem mają również stałe i umowne znaczenie przenośne, na przykład sowa jest alegorią mądrości

delimitacja
delimitacja

(łac. delimitatio – rozgraniczenie) – zaznaczanie granic morfemów lub wyrazów

epifania
epifania

(gr. epifania ‒ objawienie, ukazanie się) – oficjalna nazwa święta Objawienia Pańskiego; także: niezwykłe doznanie, olśnienie

historiozofia
historiozofia

(gr. historía – badanie, informacja, opowiadanie + sophía – mądrość) – filozofia historii, filozofia dziejów dotycząca rozważań nad przebiegiem procesu dziejowego oraz sensem dziejów

ironia
ironia

(gr. eironeía – przestawianie, pozorowanie) – figura stylistyczna polegająca na celowo wprowadzanej sprzeczności między przekazywaną informacją a jej znaczeniem ukrytym; wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje ironii: retoryczną, sokratejską i romantyczną; bywa trudna do zidentyfikowania, nie należy utożsamiać jej z kłamstwem i sarkazmem

parabola
parabola

(gr. parabole < łac. parabŏla – porównanie) – przypowieść składająca się z krótkiej historii, w której codzienne, pozornie zwyczajne wydarzenia stają się ilustracją prawdy moralnej; służy ukazaniu symbolicznego lub alegorycznego znaczenia przedstawionego świata

paradoks
paradoks

(gr. parádoxos – nieoczekiwany, nieprawdopodobny, zadziwiający) – zaskakujące twierdzenie, często sprzeczne z powszechnie przyjętą opinią; także twierdzenie logiczne prowadzące do zaskakujących i sprzecznych wniosków

poetyka
poetyka

(gr. poiētikē – produktywny, pomysłowy) – sposób pisania; formalne cechy charakterystyczne dla twórczości danego pisarza, szkoły poetyckiej, kierunku lub prądu literackiego

redefiniować
redefiniować

(łac. re – znów, na nowo + łac. definitio - definicja) – określać coś na nowo, nadawać nowe znaczenie, definiować na nowo

reinterpretacja
reinterpretacja

(łac. re – znów, na nowo + łac. interpretatio – tłumaczenie) – ponowna interpretacja czegoś; nowy sposób odczytania sensu utworu literackiego, stworzenie nowej wykładni

symbol
symbol

(gr. sýmbolon) – środek stylistyczny o jednym znaczeniu dosłownym i większej liczbie ukrytych znaczeń związanych z kontekstem interpretacyjnym lub kręgiem kulturowym, w którym funkcjonuje dany symbol