Krzysztof Rutkowski Poeta jak Nikt

Stachura nie chciał, a nawet nie potrafił pisać standardowych życiorysów. Kiedy redaktorzy Ludowej Spółdzielni Wydawniczej zwrócili się do niego, aby ułożył kilka zdań o sobie, krótką notkę biograficzną [...], był prawdziwy kłopot. Po wymianie korespondencji i kilku nie przespanych nocach, powstały następujące słowa: „Zawsze odczuwałem jakąś niechęć [...] do spisywania życiorysu w formie najczęściej stosowanej i wymaganej, to jest personalno‑ewidencyjnej. [...]” Fakt nie da się pogodzić z procesem. To są dwie wielkie różnice – powiedziałby Stachura. Osobność poezji, którą realizował zarówno swym pisaniem, jak i życiem, polega na wytężonym i upartym drążeniu tego, co znajduje się pomiędzy faktami, tego, co nie daje się określić i sprecyzować do końca, co się  wydarza  w każdej chwili i w każdym miejscu. Literatura jest [...] żywą formą praktyki społecznej, to znaczy praktykowaniem życia, jego nierozłączną częścią. Nie chodzi tu oczywiście o literaturę zimującą na półkach w postaci kolekcji dzieł, po które sięga się czasami, by w wygodnym fotelu upajać się pięknem i dojrzałością stylu. Taka literatura bywa subtelna aż do mdłości. Chodzi o inną literaturę: poręczną i podręczną. Chodzi o nieustannie ponawiany proces wytwarzania literatury przesyconej powietrzem, wodą, „cudownymi manowcami”,  pisanie  będące szóstym zmysłem, czynnością równie naturalną, jak chodzenie, słyszenie, widzenie, spanie. Tak rozumiana literatura nie jest „przedstawianiem” życia, ale jego najistotniejszą częścią. [...] Literatura jest Tu‑życiem. Nabiera materii, staje się skuteczna. [...] Pojawił się oto najbardziej materialny i zarazem idealistyczny  projekt „poezji  czynnej” od czasów tajemniczego wyzwania rzuconego przez Mickiewicza literaturze i słowu pisanemu w ogólności. Realny problem polega jednak na tym, czy literatura w swych dotychczasowych stanach skupienia taki ciężar może udźwignąć. [...] Etyczne napięcie pisarstwa Stachury jest tym większe, im bardziej ukryte. Słowo wypowiedziane przez poetę powinno mieć większą siłę przebicia niż siła inercjiinercjainercji słów wypowiadanych niepotrzebnie lub wypowiadanych bezmyślnie. Słowo poety jest odpowiedzialne w tym sensie, że samo jest odpowiedzią i pytaniem jednocześnie. [...] Missa pagana (1978) i Fabula rasa (1979) zawierają i wyrażają to, co wydarzyło się w czasie [...] etapu pytania o możliwość i naturę „poezji czynnej”. Wszystkie założenia przyjmowane dotąd jako oczywiste, zostały poddane w wątpliwość. Słowo oraz jego literackie konstrukcje służą teraz wyłącznie jako narzędzia umożliwiające odpowiedź na pytanie, co Tu należy  robić, aby nie popaść w fałszywe sytuacje wyboru, z których każde wyjście jest pozorne.

1 Źródło: Krzysztof Rutkowski, Poeta jak Nikt, [w:] Edward Stachura, Wiersze, poematy, piosenki, przekłady, red. Z. Fedecki, Warszawa 1982, s. 5–21.