Spływ powierzchniowy jest procesem, który przyczynia się do odprowadzenia wód opadowych na skutek grawitacji do oceanu lub regionalnych akwenów bezodpływowych. Spływ wód z danego obszaru zależy głównie od czterech czynników:

• klimatu,

• pokrycia terenu,

• rzeźby terenu,

• budowy geologicznej.

Spływ powierzchniowy jest reprezentowany przez cieki, czyli wszelkiego rodzaju liniowe spływy wód powierzchniowych pod wpływem sił ciężkości w korycie ukształtowanym przez działalność erozyjną oraz transportową tych wód.

RzekarzekaRzeka jest to naturalny ciek płynący pod wpływem grawitacji znajdujący się w korycie ukształtowanym przez rzeźbiącą działalność wody. Rzeki zasilane są wodami podziemnymi lub powierzchniowymi np. z jeziora i topnienia lodowców. W zależności od ciągłości zasilania rzeki dzieli się na: stałe, okresowe, efemeryczne i sporadycznie wysychające. Większość rzek ma swoje dopływydopływdopływy - są to cieki, które nie uchodzą bezpośrednio do zbiornika wodnego, lecz uchodzą do innego cieku nazywanego recypientem. W zależności od tego, po której stronie rzeki (od strony źródła) wpływa ciek, wyróżnia się dopływ lewy i prawy. Mogą one mieć także kolejne dopływy, dlatego wyodrębnia się hierarchię sieci rzecznej, dzieląc je jako: rzekę główną, dopływ pierwszego rzędu, drugiego, trzeciego itd. Rzeka główna jest to ta, która bezpośrednio wpływa do morza lub jeziora (nie stanowi dopływu innej rzeki), rzeka pierwszego rzędu jest dopływem rzeki głównej, natomiast ta drugiego rzędu jest dopływem rzeki pierwszego rzędu itd. Rzeka główna ze swoimi dopływami tworzy ona system rzecznysystem rzecznysystem rzeczny.

DorzeczedorzeczeDorzecze to obszar, z którego wody spływają do określonej rzeki lub jej dopływów. Dorzecza oddzielone są od siebie działami wodnymidział wodnydziałami wodnymi, czyli granicami, które rozdziela kierunki odpływu wód do różnych dorzeczy lub zlewisk. Położony on jest zazwyczaj na grzbietach wzniesień. Rzadkim zjawiskiem hydrologicznym jest bifurkacja, czyli rozwidlenie rzeki na dwa lub więcej ramion, których wody płyną w przeciwnych kierunkach. W dorzeczu głównej rzeki znajdują się mniejsze dorzecza jej dopływów.

ZlewiskiemzlewiskoZlewiskiem nazywamy grupę dorzeczy, która odprowadza wody do danego zbiornika wodnego np. morza lub oceanu. W tym miejscu należy również wspomnieć o obszarach bezodpływowych, ponieważ jest on mylony ze zlewiskiem. Obszar bezodpływowyobszar bezodpływowyObszar bezodpływowy jest to teren, z którego wody nie uchodzą do oceanu. W tym przypadku rzeki nie odprowadzają wody do morza lub oceanu, tylko mają ujście w jeziorach bez odpływu, bagnach lub wysychają. Obszary te zajmują ok. 22% powierzchni kontynentów, przy czym największy udział występuje w Australii (ok. 44% powierzchni) i Afryce (ok. 32% powierzchni). Dlatego warto zapamiętać, że zlewiskami nie są objęte obszary bezodpływowe.

Wszelkiego rodzaju cieki odprowadzają określoną ilość wody z danego obszaru, czego miarą jest odpływ, czyli objętość wody odpływająca z obszaru o powierzchni w pewnym czasie wyrażona w mm jako grubość warstwy wody.

R1EJT5KnPDYjo

Zdjęcie satelitarne, w centrum którego jest okrągły zbiornik wodny. Na północ od jeziora są tereny zielone, a wokół zbiornika jasnobrązowe i brązowe, gdzieniegdzie zielone.

Polska znajduje się głównie w zlewisku Morza Bałtyckiego stanowiącym 99,7% powierzchni kraju. Z terenu Polski do tego zlewiska wody doprowadzane są przez następujące dorzecza:

• dorzecze Wisły zajmuje 55,7% powierzchni kraju - największe ze wszystkich,

• dorzecze Odry obejmuje 33,9% powierzchni Polski,

• dorzecze rzek Przymorza - 6,8% terytorium Polski,

• dorzecze Pregoły - 4,2% terenu Polski,

• dorzecze Niemna - 0,8 obszaru kraju.

Również teren Polski leży w zlewisku Morza Czarnego (0,19% powierzchni), w tym dorzecze Dunaju (0,12%) i dorzecze Dniestru (0,07%) oraz zlewisku Morza Północnego (0,08% powierzchni) - dorzecze Łaby (0,08%).

Ra4BcCOJ00bT2

Schemat prezentuje nazwy zlewisk wraz z nazwami obszarów i powierzchnią obszaru na terenie Polski. Do zlewiska Morza Bałtyckiego (99,7 procent) są odprowadzane wody z: dorzecza Wisły (172 587,20 kilometrów kwadratowych, co stanowi 55,20 procent), dorzecza Odry (106 056,50 kilometrów kwadratowych, co stanowi 33,9 procent), dorzecza rzek Przymorza (23 146,10 kilometrów kwadratowych, co stanowi 7,4 procent), dorzecza Pregoły (7519,80 kilometrów kwadratowych, czyli 2,2 procent), dorzecza Niemna (2511,60, czyli 0,8 procent). Do zlewiska Morza Czarnego (0,19 procent) należą: dorzecze Dunaju (382,6 kilometrów kwadratowych, co stanowi 0,12 procent) oraz dorzecze Dniestru (233,2 kilometrów kwadratowych, czyli 0,07 procent). Do zlewiska Morza Północnego (0,8 procent) należy dorzecze Łaby 239,8 kilometrów kwadratowych, co daje 0,08 procent.

Dorzecze Wisły łącznie obejmuje 199 813,04 kmIndeks górny 2² powierzchni na terenie Europy. W Polsce natomiast 172 587,2 kmIndeks górny 2². Tak, więc poza granicami kraju jego powierzchnia to 27 225,84 kmIndeks górny 2². Źródło Wisły znajduje się na zboczu Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim - 1 106 m n.p.m. Spadek rzeki na całej długości - 1047,5 km wynosi 1,01 $‰$.

Dzieląc bieg Wisły, wyróżnia się jej trzy odcinki:

• bieg górny - do ujścia Sanu,

• bieg środkowy - do ujścia Narwi,

• bieg dolny - cała rzeka poniżej do ujścia do Bałtyku.

Rzeka ta płynie rowem tektonicznym poniżej Oświęcimia, który oddziela Karpaty od Wyżyny Małopolskiej. Wisła tworzy kilka przełomów:

• przełom pod Krakowem, który ma charakter epigenetyczny, pomiędzy wzniesieniami wapiennymi z jury,

• przełom poniżej ujścia Sanu (odcinek Zawichost‑Puławy) jest to antecedentny przełom przez Wyżynę Małopolską - charakteryzuje się doliną o płaskim dnie (szerokość 1,5 km) i stromych wysokich zboczach o wysokości pomiędzy 50 a 60 m,

• przełom pod Fordonem, gdzie rzeka zmienia kierunek biegu – z zachodniego pradoliną Toruńsko‑Eberswaldzką na północny przecinając Pojezierze Wschodniopomorskie – na tym odcinku dolina jest płaska ze stromymi zboczami.

Na obszarze delty Wisła rozgałęzia się na ramiona Nogat, Szkarpawę i Leniwkę. Bieg rzeki został przeobrażony przez człowieka na skutek wykopania bezpośredniego ujścia do Bałtyku pod Świbnem w 1895 roku. Jednocześnie zamknięto boczne ramiona śluzami.

Głównymi prawostronnymi dopływami Wisły od południa są: Soła, Raba, Dunajec, Wisłoka, San, Wieprz, Świder, Narew, Skrwa i Drwęca. Natomiast lewostronne dopływy to: Nida, Kamienna, Radomka, Pilica, Bzura, Brda i Wda. Te dostarczają głównie wodę do rzeki głównej.

RMeAxIsN8DNaB

Zdjęcie ukazuje szeroką rzekę. Jej brzegi są porośnięte drzewami.

Łączna powierzchnia dorzecza Odry wynosi 118 861 kmIndeks górny 2². Na terenie Polski obejmuje powierzchnię 106 056,5 kmIndeks górny 2². Tak więc na terytorium pozostałych państw obejmuje powierzchnię 12 804,5 kmIndeks górny 2². Spadek podłużny Odry wynosi 0,7‰. Źródło tej rzeki znajduje się na zboczu Gór Odrzańskich w Czechach na wysokości 634 m n.p.m. W górnym biegu wpływa ona do rowu tektonicznego (Brama Morawska), gdzie następnie skręca o 90̊° w kierunku północno‑wschodnim, jednocześnie tworząc rozległą dolinę. Na obszarze Polski rzeka zmienia wyraźnie kierunek - powtarza czterokrotnie na przemian równoleżnikowe odcinki (pradoliny) i południkowe przełomy. Cechami charakterystycznymi Odry są:

• różna szerokość doliny, która waha się od kilku do kilkunastu kilometrów – pod Słubicami na odcinku przełomowym wynosi 2 km,

• symetryczność dorzeczy - na odcinku do ujścia Nysy Łużyckiej,

• asymetryczność dorzeczy - dolny bieg rzeki; brak lewostronnych dopływów.

Na ostatnim odcinku do ujścia Odra rozgałęzia się na dwa ramiona, tj. zachodnie, które traktowane jest jako główne (przepływa przez Szczecin i uchodzi do Zalewu Szczecińskiego) i wschodnie (Regalica), które przepływa przez deltowe Jezioro Dąbie i uchodzi do tegoż zalewu.

Głównymi prawostronnymi dopływami Odry od południa są: Olza (terytorium Czech i Polski), Mała Panew, Stobrawa, Barycz, Warta i Ina. Natomiast lewostronne dopływy to: Opawa (Czechy i Polska), Nysa Kłodzka, Bystrzyca, Bóbr i Nysa Łużycka (Czechy i Polska).

RZBixGVDHk9lv

Zdjęcie przedstawia rzekę o średniej szerokości. Ma zielone brzegi, częściowo porośnięte drzewami. Rzeka płynie po płaskim terenie.

Bardzo ważną cechą tych dwóch dorzeczy jest ich asymetria - przeważają dopływy prawostronne tych rzek. Stosunek liczby lewych do prawych dopływów Odry wynosi 30:70 a Wisły 27:73. Wynika to m.in. ze zmiany biegu rzek z równoleżnikowego (wykorzystywanie pradolin) na południkowy oraz z nachylenia rzeźby na północny zachód.

Do rzek dorzecza Przymorza należą (od zachodu): Rega, Parsęta, Wieprza, Słupia, Łupawa, Łeba i Reda, które odwadniają garb moren fazy pomorskiej zlodowacenia Wisły. Dodatkowo zalicza się też rzeki Zalewu Wiślanego.

Rzeki znajdujące się w dorzeczu Pregoły na terytorium Polski to: Pasłęka, Łyna i Węgorapa. Odprowadzają wody z moren Garbu Mazurskiego zlodowacenia Wisły.

Jak już wiesz, na obszarze Polski występuje fragment dorzecza Niemna. Swoje źródło mają tu trzy rzeki. Są to: Czarna Hańcza, Szeszupa i Świsłocz.

Ponadto na terenach Polski położone są bardzo małe obszary zlewiska Morza Czarnego. Do tego morza wody doprowadzają rzeka Strwiąż przez Dniestr (dorzecze Dniestru) oraz Orawa przez rzekę Wag i następnie Dunaj (dorzecze Dunaju).

Natomiast najmniejszy obszar Polski położony jest w zlewisku Morza Północnego. Należy on do dorzecza Łaby. Wody odprowadzane są przez dopływy Łaby - Izerę i Orlicę.

Słownik