W największym skrócie starzenie się społeczeństwa oznacza wzrost udziału osób starszych w społeczeństwie. Należy zadać sobie pytanie, kim są osoby starsze. Klasycznie pod tym terminem należy rozumieć osoby w wieku poprodukcyjnym, czyli kobiety w wieku 60 lat i więcej oraz mężczyzn w wieku przynajmniej 65 lat.

Czym wyrażamy zmiany struktury demograficznej?

• współczynnikiem przyrostu naturalnegowspółczynnik przyrostu naturalnegowspółczynnikiem przyrostu naturalnego,

• długością trwania życiadługość trwania życiadługością trwania życia,

• strukturą wieku ludnościstruktura wieku ludnościstrukturą wieku ludności.

Co jest powodem rosnącego udziału osób w takim wieku w całkowitej liczbie ludności kraju?

Proces starzenia się społeczeństwa ma trzy główne przyczyny.

Przyczyna I: spadek płodności i ubytek naturalny.

Przyczyna II: emigracja przewyższająca imigrację ludności (ujemne saldo migracji zewnętrznych), wyjazd przede wszystkim osób młodych – w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym.

Przyczyna III: dłuższe trwanie życia.

• Przy rosnącym odsetku osób najstarszych (wiek poprodukcyjny) i często zmniejszającym się odsetku osób w wieku produkcyjnym dochodzi do wzrostu obciążenia ekonomicznego ludności. Oznacza to, że malejąca liczba osób w wieku produkcyjnym pracuje na ciągle rosnącą grupę osób pozostających poza rynkiem pracy ze względu na wiek (wiek poprodukcyjny i przedprodukcyjny). Ma to związek z koniecznością wypłacania świadczeń na rzecz osób najstarszych (renty i emerytury). Rosnące dysproporcje pomiędzy liczebnościami tych dwóch grup powodują dalszy wzrost obciążeń ekonomicznych w państwie i konieczność podejmowania przez władze określonych działań. Jednym z przykładów może być podnoszenie wieku emerytalnego, przez co przesuwa się granica zaliczenia osób do grupy w wieku poprodukcyjnym, a co za tym idzie - zmienia się proporcja wielkości dwóch grup oraz zmniejsza się presja ekonomiczna.

• Konkurencja o zasoby publiczne, w tym finanse – w sytuacji rosnącej liczby osób starszych w społeczeństwie istnieje konieczność zwiększenia nakładów na opiekę zdrowotną i usługi opiekuńcze, które istotne są również dla pozostałych grup wiekowych. Powstaje więc zjawisko konkurowania o zasoby finansowe państwa i konieczność prowadzenia racjonalnej polityki w tym zakresie.

• Dostosowanie opieki zdrowotnej (i usług opiekuńczych) do potrzeb osób starszych – zwiększająca się liczba osób starszych w społeczeństwie powoduje potrzebę dostosowania usług zdrowotnych w zakresie zwiększenia liczby lekarzy specjalistów w zakresie chorób osób starszych (geriatria), tak aby zwiększyć dostępność tych usług – rosnące zapotrzebowanie powoduje konieczność zwiększenia podaży określonych usług. Poza opieką zdrowotną (lekarze pierwszego kontaktu, lekarze specjaliści, opieka szpitalna) istnieje konieczność rozwijania oferty usług opiekuńczych (domów opieki, hospicjów, domów spokojnej starości), co wynika z faktu, że osoby najstarsze również w większym stopniu niż młodsze żyją samotnie, nie mając nikogo, kto może się nimi zaopiekować, jak również częściej chorują lub są niepełnosprawne.

• Zmiany w systemie edukacji, kształcenie dodatkowe, kształcenie lekarzy geriatrów – zmiany te są wielopłaszczyznowe. Po pierwsze ze względu na zmniejszający się odsetek osób najmłodszych (uczniów) zachodzą zmiany w strukturze szkół (liczba i wielkość placówek edukacyjnych, zamykanie szkół). Po drugie z uwagi na rosnącą liczbę osób w wieku poprodukcyjnym i zmiany na rynku pracy, konieczne jest podnoszenie kwalifikacji osób starszych, które mogą jeszcze pozostać na rynku pracy. Często ich kwalifikacje nie pokrywają się z zapotrzebowaniami rynku pracy, dlatego kluczowe jest rozwijanie szkół dla dorosłych, czyli tzw. systemu kształcenia dodatkowego czy kształcenia przez całe życie. Po trzecie rośnie też zapotrzebowanie na lekarzy geriatrów, dlatego uczelnie medyczne muszą również dostosowywać programy kształcenia do nowych potrzeb rynku.

• Niedobór siły roboczej, zmiany na rynku pracy – proces starzenia się społeczeństwa to oczywiście wzrost odsetka osób niepracujących (otrzymujących emeryturę lub rentę), ale także zmniejszenie się odsetka osób w wieku produkcyjnym (czyli pracujących). Oznacza to problemy na rynku pracy, w niektórych zawodach może występować niedobór siły roboczej, a pracodawcy zaczynają widzieć potrzebę dostosowania oferowanych miejsc pracy do potrzeb i możliwości osób starszych, które mimo wieku deklarują chęć do pracy.

• Zmiana wzorów konsumpcji, w tym zmiana statusu ekonomicznego – osoby starsze, które już nie pracują, pobierają świadczenia w postaci rent i emerytur, co najczęściej oznacza niższe miesięczne przychody niż w okresie aktywności zawodowej, a to powoduje ograniczenie konsumpcji niektórych dóbr. Z drugiej zaś strony osoby starsze mogą być mniej aktywne, w tym także ze względu na stan zdrowia czy samotność, co zmniejsza częstość bądź wręcz eliminuje korzystanie z niektórych dóbr i usług (np. rozrywkowych). Zmiany zachodzące w strukturze wiekustruktura wieku ludnościstrukturze wieku powodują z jednej strony zmniejszenie zapotrzebowania na niektóre dobra i usługi, z drugiej wymagają dostosowania istniejących do nowych potrzeb, czego przykładem może być rynek turystyczny. Inną konsekwencją starzenia się społeczeństwa jest wzrost liczby aptek.

• Dostosowanie przestrzeni do potrzeb osób starszych – z uwagi na stan zdrowia osób w wieku poprodukcyjnym oraz naturalnie zmniejszającą się zdolność percepcji i mniejszą mobilność, istnieje konieczność wprowadzania określonych zmian w przestrzeni, które mają na celu umożliwienie osobom starszym korzystanie z niej i - tym samym - ograniczenie zjawiska wykluczenia. Opisywana dostępność może być rozumiana bezpośrednio poprzez zwiększenie mobilności za sprawą dostosowania transportu publicznego (niskopodłogowy tabor, gęstsza sieć przystanków). Dostosowanie przestrzeni może także oznaczać przebudowę skrzyżowań tam, gdzie nie ma naziemnych przejść dla pieszych. Zmiany mogą także dotyczyć komunikatów w miejscach publicznych (większa czcionka, lepsza widoczność). Coraz częściej wskazuje się też na konieczność zmian w organizacji sklepów, zwiększenie rozmiarów etykiet itp. Zmiany dotyczą też rynku mieszkaniowego. Obecnie w nowo powstających inwestycjach mieszkaniowych oferuje się specjalnie przystosowane do osób starszych mieszkania zlokalizowane w częściach parterowych bloków.

• Konieczność podjęcia działań hamujących proces starzenia się społeczeństwa – starzeniu się społeczeństwa towarzyszy malejący odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym, w tym najmłodszych dzieci. W celu zatrzymania negatywnych zjawisk władze państw podejmują działania mające na celu odwrócenie negatywnych tendencji i zwiększenie liczby urodzeń. Rozwiązania te mogą obejmować różnego rodzaju wsparcie dla młodych rodziców – zasiłki, zabezpieczenie zatrudnienia, urlopy macierzyńskie i wychowawcze.

• Zmiany w programach partii politycznych – zmiany w strukturze demograficznej kraju powodują, że partie polityczne w swoich programach muszą uwzględniać zmieniające się potrzeby społeczne, a także godzić ze sobą interesy różnych grup.

Wyżej opisane konsekwencje gospodarcze (i ekonomiczne), ale także te przestrzenne i polityczne powodują również pewne zmiany społeczne. Przede wszystkim zmienia się postrzeganie osób starszych. Z jednej strony większy udział takich osób w społeczeństwie powoduje, że osoby te są bardziej „widoczne”, a inni mogą realnie zetknąć się z problemami takich ludzi. Zwiększa to także świadomość społeczną i uwrażliwia społeczności na potrzeby tych, którzy znajdują się w wieku poprodukcyjnym. Z drugiej zaś strony może także dojść do wykluczenia społecznego osób starszych, pomijania ich w życiu społecznym, postrzegania ich przez pryzmat wieku czy uznawania za ludzi niemogących w pełni uczestniczyć w życiu społecznym. Jest to błędny sposób myślenia. Osoby starsze mogą być źródłem wiedzy i doświadczenia. Dlatego też w ostatnich latach często powstają inicjatywy skierowane nie tylko do nich, ale też do innych grup, co ma na celu integrację społeczności i pokazanie wartości, jakie wnoszą do społeczeństwa ludzie starsi. Innym rodzajem wykluczenia może być np. wykluczenie cyfrowe (nieumiejętność korzystania z nowych technologii – komputerów czy Internetu) lub ze względu na wiek (brak możliwości wcześniejszego uzyskania odpowiednich umiejętności). Dlatego dla osób starszych organizowane są specjalne kursy zapobiegające wykluczeniu cyfrowemu (nauka obsługi komputera itp).

Polecenie 2

Na podstawie wykresu 1. i 2. sformułuj wnioski dotyczące struktury wiekowej ludności Polski oraz długości trwania życia. Określ, od którego roku widoczne są składowe procesu starzenia się społeczeństwa.

Na podstawie opisu wykresu 1. i 2. sformułuj wnioski dotyczące struktury wiekowej ludności Polski oraz długości trwania życia. Określ, od którego roku widoczne są składowe procesu starzenia się społeczeństwa.

RpM1q2ZfXYMKY

Wykres przedstawia strukturę wiekową ludności Polski w latach 2002–2018. Na osi X podano lata, na osi Y wiek od zera do 70. Na wykresie są trzy krzywe, kolejno dotyczą: wieku przedprodukcyjnego, wieku produkcyjnego i wieku poprodukcyjnego. Krzywa dotycząca wieku przedprodukcyjnego rozpoczyna się w 2002 roku, przyjmując wartość około 21, w kolejnych latach krzywa jest stabilna i ma wartość 20, nieznacznie spada od 2012 roku, osiągając około 18 w 2018 roku. Krzywa prezentująca wiek produkcyjny ma wartość początkową około 61, następnie nieznacznie rośnie w latach 2006-2009 do wartości około 64, po czym powoli opada do wartości 60 w 2018 roku. Krzywa wieku poprodukcyjnego w roku 2002 ma wartość początkową około 14, powoli rośnie, osiągając wartość około 21 w 2018 roku.

RqKHahKx1rSgx

Wykres przedstawia długość trwania życia w 2017 roku w Polsce według płci. Na osi X podano lata od 1995 do 2017, na osi Y wiek od 60 do 85 lat. Na wykresie są dwie krzywe, dotyczą mężczyzn i kobiet. Krzywa dotycząca mężczyzn rozpoczyna się w 1995 roku, przyjmując wartość około 67,5. Następnie krzywa w kolejnych latach biegnie w górę nad osią X, osiągając wartość około 69 w 2017 roku. Druga krzywa dotyczy kobiet, biegnie nad krzywą prezentującą mężczyzn. Rozpoczyna się w 1995 roku z wartością około 76 lat, biegnie w górę nad osią X, osiągając wartość 82 lata w 2017 roku.

RH4gJRMTDLKUj

(Uzupełnij).

Słownik