Sąd Najwyższy

Pozycję ustrojową Sądu Najwyższego wyznacza art. 183 ust. 1 Konstytucji RP stanowiący, że Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania, co wyraża zasadę nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego. SN jest sądem kasacyjnym w sprawach rozstrzyganych przez sądy powszechne i wojskowe. KasacjakasacjaKasacja oznacza możliwość jedynie uchylenia zaskarżonego orzeczenia, bez możliwości merytorycznego rozpatrzenia sprawy i wydania orzeczenia.

Organami Sądu Najwyższego są:

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego;

• Prezes Sądu Najwyższego (dla każdej z izb);

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego;

• zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego (dla każdej z izb);

• Kolegium Sądu Najwyższego.

Pierwszy Prezes SN jest powoływany przez Prezydenta RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN. Kadencja Pierwszego Prezesa wynosi sześć lat. Sędziów SN powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sąd Najwyższy dzieli się na pięć izb. Na czele każdej z nich stoi Prezes Sądu Najwyższego. Każda z izb sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach należących do jej właściwości.

Sądy powszechne

Zgodnie z art. 177 Konstytucji RP sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwościwymiar sprawiedliwościwymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Sądom powszechnym przyznana została generalna właściwość w zakresie wymiaru sprawiedliwości, z ograniczeniem dotyczącym np. czasów wojny, kiedy to istnieje możliwość wprowadzenia sądów wyjątkowych, a także postępowania doraźnego. Do właściwości sądówwłaściwość sąduwłaściwości sądów powszechnych należy zatem sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w zakresie nienależącym do spraw Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych oraz sądów wojskowych, a więc spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sądy rejonowe są tworzone dla jednej lub kilku gmin. Utrzymana została zasada generalnej właściwości sądów rejonowych, a więc należy do nich rozpatrywanie wszelkich spraw, o ile ustawa nie zastrzega właściwości sądów okręgowych.

Sądy okręgowe tworzone są dla obszaru obejmującego właściwość co najmniej dwóch sądów rejonowych. Sądy okręgowe, zgodnie z zasadą instancyjności, rozpatrują środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych oraz, na podstawie szczególnego przepisu ustawy, w sprawach cięższych gatunkowo są sądem pierwszej instancji. Wówczas środki odwoławcze od ich orzeczeń rozpatrują sądy apelacyjneapelacjaapelacyjne.

Sądy apelacyjne tworzy się dla obszaru obejmującego właściwość co najmniej dwóch sądów okręgowych. Sądami kierują prezesi, powoływani przez ministra sprawiedliwości. Prezesi reprezentują sądy na zewnątrz oraz pełnią funkcje wynikające z administracji sądowej (w tym zakresie podlegają ministrowi sprawiedliwości). Wszystkie sądy są podzielone na wydziały, w których rozstrzygane są należące do właściwości sądów sprawy z poszczególnych dziedzin prawa.

Sądy wojskowe

Sądy wojskowe są przewidziane w art. 175 ust. 1 Konstytucji RP. Sprawują one wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych, są więc powołane do orzekania w sprawach popełnionych przez żołnierzy (a w pewnych przypadkach także przez osoby cywilne) czynów zabronionych. Sądy wojskowe wchodzą w skład sił zbrojnych. Na czele sądu wojskowego stoi szef sądu; sądem pierwszej instancji jest sąd garnizonowy, drugiej – wojskowy sąd okręgowy. Wojskowy sąd okręgowy jest również sądem pierwszej instancji dla spraw w wybranych przestępstwach.

Istnienie sądów wojskowych budzi wątpliwości z powodu zarzucanej im niezgodności z zasadą równości obywateli wobec prawa, wchodzenia w skład sił zbrojnych i nadzoru nad nimi ministra obrony narodowej. Ich utrzymanie uzasadniane jest koniecznością posiadania przez siły zbrojne sądownictwa gotowego do działania w okresie wojny oraz specjalizacją sędziów w zakresie wojskowości i w sprawach objętych tajemnicą wojskową.

Słownik