Antrakt

RWY5gQlLwntr01

Obraz przedstawia siedzącego na podwyższeniu, na tronie papieża. Przed nim klęczy kobieta i stoi pochylony, ubrany w pokutne szaty mężczyzna. Scenie przygląda się zgromadzona w pomieszczeniu grupa duchownych i osób świeckich.

Reforma gregoriańskareforma gregoriańskaReforma gregoriańska z XI w. odmieniła oblicze Kościoła i papiestwapapieżpapiestwa. Wpływ władzy świeckiej na obsadę godności biskupich został ograniczony. Królowie i książęta w zasadzie nie rościli już sobie praw do tytułu wikariuszy Chrystusowych i ingerowania w sprawy duchowe. Od tej pory następował wzrost znaczenia Stolicy Apostolskiej. Wcześniej papieże raczej nie brali udziału w rozstrzyganiu spraw poza rzymską prowincją kościelną, właściwie tylko wtedy, gdy ich o to poproszono. Od połowy XI w. Stolica Apostolska zaczęła odgrywać większą rolę w różnych częściach Europy. Papieże osobiście lub za pośrednictwem swoich legatówlegat papieskilegatów kierowali pracami synodówsynodsynodów, dokonywali nominacji biskupich, organizowali wyprawy do Ziemi Świętej.

Boga się bójcie, czcijcie króla!

Indeks dolny Źródło: Biblia Tysiąclecia, 1 P, 2, 17. Indeks dolny koniec_{Źródło: Biblia Tysiąclecia, 1 P, 2, 17.}

W drugiej połowie XI w. walka między papiestwem a cesarstwem nabrała innego charakteru: już nie chodziło o to, kto będzie mianował na godności kościelne, ale o to, kto będzie najważniejszy w Europie. Zarówno cesarz, jak i papież rościli sobie do tego prawa. Papieże odwoływali się do różnych teorii i idei, uzasadniając swoją wyższość nad cesarzami. Jedną z nich była teoria o dwóch mieczach, przekazanych przez Chrystusa św. Piotrowi. Jeden symbolizował władzę świecką, drugi duchowną. Na tej podstawie sformułowano wniosek o tym, że papież ma władzę nad sferą świecką i duchową, ale w normalnych warunkach koncentruje się tylko na tej drugiej. Do odnowienia sporu między cesarzem a papieżem doszło w 1157 r. na sejmie Rzeszy. Przybyły na niego legat papieski Roland (późniejszy papież Aleksander III) oświadczył, że korona cesarska stanowi beneficjumbeneficjumbeneficjum nadawane przez papieża, co oznacza, że to on ma prawo nią dysponować. W ten sposób został odnowiony spór o to, kto jest ważniejszy w świecie chrześcijańskim: papież czy cesarz.

R9F3wvVcaN2TK

Obraz przedstawia niemieckiego cesarza w długiej szacie, z krzyżem na piersiach. Król trzyma w lewej dłoni krzyż. W jego pobliżu stoi nienaturalnie mały mężczyzna, który w wyciągniętych do góry dłoniach trzyma książkę, próbując ją podać cesarzowi.

Celem cesarza Fryderyka I Barbarossy było narzucenie Stolicy Apostolskiej politycznej dominacji. Pierwszym tego etapem była próba ograniczenia autonomii miast północnowłoskich i podporządkowania ich sobie.

R1GDcWciM5Xk8

Mapa przedstawia podział Półwyspu Apenińskiego w XII wieku. Wówczas Włochy dzieliły się na trzy części: północna to Włochy pod kontrolą cesarza Fryderyka, centrum: Patrymonium Państwa Kościelnego, południe: Normańskie Królestwo Sycylii.

RWkAsz7iDyteZ1

Obraz przedstawia scenę batalistyczną. Na rozległym polu w pobliżu olbrzymiego drzewa toczy się walka. Rycerze walczą ze sobą wręcz i konno. Na drugim planie znajduje się duży drewniany wóz, z którego rycerze atakują napastników.

Celem obrony swoich interesów miasta włoskie zawiązały Ligę LombardzkąLiga LombardzkaLigę Lombardzką, popieraną przez Stolicę Apostolską. W jej skłąd wchodziły m.in. Mediolan, Cremona, Piacenza, Manta, Bolonia, Padwa, Werona, Lodi i Parma. Wojna zakończyła się klęską wojsk cesarskich w bitwie pod Legnano w 1176 r. i ukorzeniem się Fryderyka I Barbarossy przed papieżem Aleksandrem III. Ambicje cesarza zakończyły się porażką.

Nie rezygnując z planów ekspansji terytorialnej na Półwyspie Apenińskim, Fryderyk ożenił swojego syna Henryka z 12 lat od niego starszą księżniczką sycylijską Konstancją, w ten sposób zdobywając prawa do tronu sycylijskiego. Śmierć Fryderyka w 1190 r., a następnie krótkie panowanie jego syna i przejęcie władzy w 1197 r. przez małoletniego Fryderyka II sprzyjały wzrostowi pozycji papiestwa i zdystansowaniu cesarstwa w sporze o panowanie nad Europą.

R1cQe1FyoXHSv

Obraz przedstawia cesarza zasiadającego na tronie. Mężczyzna ubrany jest w długie szaty, na głowie ma koronę, w lewej ręce trzyma berło królewskie. Na wysokości jego głowy widnieją dwa herby.

Światło większe, które rządzi dniem

Indeks dolny Źródło: Uwspółcześniona Biblia Gdańska, Rdz. 1, 16. Indeks dolny koniec_{Źródło: Uwspółcześniona Biblia Gdańska, Rdz. 1, 16.}

Apogeum władza papieska osiągnęła w czasie pontyfikatu Innocentego III (1198–1216). Uznawany był on za jednego z najwybitniejszych i najpotężniejszych papieży średniowiecza. Za jego panowania papież stał się najwyższym sędzią i ustawodawcą w Kościele, mający władzę nad wszystkimi biskupami. Nastąpiła rozbudowa organów władzy papieskiej – kurii rzymskiej, która zyskała rangę instytucji o charakterze centralnym.

R1XXwDDi2wJhL

Zdjęcie przedstawia dwie okrągłe pieczęcie. Pieczęć po lewej stronie na napis Innocentus PP III. Pieczęć po prawej stronie przedstawia drzewo, a pod nim twarze dwóch mężczyzn.

Papież żył wśród przepychu i był otoczony ceremoniałem. Publicznie występował w tiarze, potrójnej koronie będącej symbolem jego władzy, oraz nosił purpurowe trzewiki, w tradycji rzymskiej i bizantyjskiej przysługujące cesarzom. W ten sposób nawiązywano do symboliki cesarskiej i podkreślano prestiż władzy papieskiej. Manifestacją potęgi papieża były soborysobórsobory, jak np. IV Sobór Laterański z 1215 r., na które przybywali duchowni z całej Europy. Podejmowały one najważniejsze decyzje doktrynalne i duszpasterskie.

R1ZmcweM2piSP1

Zdjęcie przedstawia czerwony herb z dwubarwnym orłem i skrzyżowanymi za herbem dwoma kluczami. Nad herbem znajduje się tiara papieska.

Papież rozciągnął swoją władzę polityczną nad państwami europejskimi, zmuszając ich władców do złożenia hołdu lennego. W Anglii Innocenty III poparł Jana bez Ziemi, walczącego z opozycją, który w zamian za to uznał się za lennika Stolicy Apostolskiej. Kraje, które uznały zwierzchnictwo papieża, płaciły specjalny podatek zwany świętopietrzemświętopietrzeświętopietrzem. Wyrazem potęgi papiestwa było zorganizowanie IV wyprawy krzyżowej do Ziemi Świętej. Krzyżowcy jednak, zamiast walczyć z muzułmanami, wyruszyli do Konstantynopola, tak więc rezultatem wyprawy, która miała przynieść chwałę papiestwu, był spadek jego autorytetu. Nie przeszkodziło to zorganizowaniu kolejnej krucjatykrucjatakrucjaty, tym razem przeciwko heretykomherezjaheretykom w Europie. Poprzez zwalczanie herezji albigenskiejalbigensialbigenskiej i ograniczenie praw Żydów papież dążył do zaprowadzenia w Europie jednolitej religii katolickiej. Innocenty III sam o sobie pisał, że jest mniej niż Bogiem, a więcej niż człowiekiem. Po jego śmierci papieże nie mieli już tak wielkiej władzy, choć starali się kontynuować linię polityki Innocentego III. Katastrofa miała dopiero nadejść w następnym stuleciu.

Słownik

Słowa kluczowe

sobór laterański, Innocenty III, Liga Lombardzka

Bibliografia

Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004‑2006.

Wielka historia Polski, t. 1–10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.