Zbyt młody, by samodzielnie rządzić

Ludwik XIII (panujący w latach 1610–1643) w chwili śmierci ojca miał dziewięć lat. W czasie jego małoletności państwem kierowała – jako regentka – jego matka Maria de’ Medici, a bardzo duże wpływy zdobył jej faworyt Concino Concini. Był to okres wyraźnego regresu politycznego Francji. U władzy brakowało ludzi wybitnych i oddanych monarchii, a na bieżącą politykę destrukcyjnie działały dworskie intrygi. Zaogniały się stosunki między hugenotamihugenocihugenotami (francuskimi protestantami) a katolikami, zaostrzała rywalizacja między arystokracją a dworem. Do tego dochodziła pogarszająca się sytuacja finansowa państwa.

Rt9vJDTsxWAjJ

Ilustracja przedstawia portret starszej kobiety. Kobieta jest dość tęga, ma włosy zaczesane do góry i nakryte czarna tkaniną. Ubrana jest w długą, czarną luźną suknię z długimi rękawami z wywiniętymi mankietami i ze stojącym, wielkim kołnierzem. Na szyi ma sznur pereł, a w uszach wiszące kolczyki.

Maria jako zagorzała katoliczka odsunęła dawnych, hugenockich doradców Henryka, a w polityce zagranicznej zwróciła się ku Hiszpanii i papiestwu. Rosnące niezadowolenie doprowadziło do powstania przeciw regentce, któremu przewodził Henryk Burbon, książę de Condé. W tej trudnej sytuacji dwór francuski postanowił iść na ustępstwa, a królowa zwołała w 1614 r. Stany GeneralneStany GeneralneStany Generalne (zgromadzenie reprezentantów trzech stanów Francji).

Jak się później okazało, zwołano je ostatni raz przed wybuchem rewolucji francuskiej w 1789 r. Nie przyniosło to żadnych rezultatów, w klimacie nieustannych sporów plany przeprowadzenia reformy podatków i finansów państwowych spełzły na niczym.

R1YyFoS3Ut9cf

Ilustracja przedstawia dwa portrety króla Ludwik trzynastego Burbon w wieku 16 lat i jako dorosłego. Na pierwszym portrecie widzimy młodzieńca z krótkimi, kręconymi włosami zaczesanymi lekko do tyłu. Ubrany jest w królewski strój: zdobiona marynarkę przedłużaną od pasa i rozkloszowaną w formie krótkiej spódniczki. Do połowy uda ma białe pończochy. Pod szyją ma koszulę z dużym kołnierzem. Stoi obok stolika, na którym leży hełm, na który się opiera jedną rękę. Po prawej stronie, na drugim portrecie widzimy dorosłego króla. Ma on długie, czarne, kręcone włosy opadające na ramiona, mały wąsik oraz brodę. Ubrany jest w zbroję. Jego strój przepasany jest białą szarfą. Pod szyją ma duży kołnierz. Obok niego leży hełm.

Sytuacji wewnętrznej nie zmieniła nawet desperacka próba Ludwika XIII przejęcia osobistych rządów. W 1617 r. kazał zamordować Conciniego i usunął związanych z nim ludzi. Młody król nie miał jednak własnej koncepcji rządzenia państwem, więc na kilka kolejnych lat Francja pogrążyła się w walce o wpływy i władzę, także między frakcjami katolików a hugenotów.

R10IM9oJZp19Q

Ilustracja przedstawia kobietę w średnim wieku, która siedzi na tronie. Kobieta ubrana jest w bogato zdobioną suknię wyszywaną perłami oraz drogocennymi kamieniami. Pod szyją kobieta ma duży, bogato zdobiony kołnierz tak zwana kryzę oraz bogato zdobione mankiety przy sukni. W dłoni trzyma bukiecik kwiatów. Na włosach zaczesanych do tyłu przepaska.

Sytuacja uległa zmianie dopiero w 1624 r., gdy obowiązki pierwszego ministra zaczął pełnić kardynał Armand de Richelieu – jeden z najwybitniejszych mężów stanu w historii Francji. Nowy pierwszy minister swoją karierę rozpoczął jeszcze za panowania Henryka IV, który w 1606 r. mianował go biskupem Luçon. Dzięki protekcji Marii Medycejskiej w 1622 r. został mianowany kardynałem. Ludwik XIII obdarzył kardynała pełnym zaufaniem i uznał jego prymat w kierowaniu państwem. Richelieu okazał się godny tego zaufania, za cel swojej polityki obrał walkę o wzmocnienie autorytetu i władzy króla oraz obronę państwa przed wrogami zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi.

RAhzFNCfrvi8v

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę stojącego na tle upiętej kotary. Ubrany jest w luźny płaszcz do kostek, mocno drapowany. W prawej ręce trzyma biret kardynalski, to znaczy kwadratową czapkę z czterema rogami, drugą dłonią podtrzymuje płaszcz. Pod szyją ma szeroki, wykładany kołnierz, na piersiach błękitną szarfę, na której znajduje się krzyż. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, ma dłuższe włosy i mały wąsik oraz bródkę.

Rozprawa z hugenotami

Całą drugą dekadę panowania Ludwika XIII wypełniła wojna, której celem była likwidacja hugenockiego „państwa w państwie”. HugenocihugenociHugenoci w 1620 r. stanowili ok. 8 proc. ogółu ludności Francji i zamieszkiwali głównie jej południowe i zachodnie prowincje. Od 1598 r. na mocy edyktuedyktedyktu nantejskiegoedykt nantejskinantejskiego cieszyli się dużymi swobodami religijnymi - mieli zapewnioną wolność polityczną i wyznania (choć nie mieli zgody na uprawianie kultu na terenie Paryża) oraz równouprawnienie wobec katolików, mogli tworzyć m.in. własne szkoły i uniwersytety, budować protestanckie kościoły czy szpitale. Gwarancją wydanego aktu prawnego było około sto tzw. miejsc bezpieczeństwa, w tym potężne twierdze La Rochelle i Montauban.

Ludwik XIII chciał zademonstrować swoją siłę, czego wynikiem było m.in. wcielenie Navarry (do tej pory połączonej z królestwem osobą władcy) do monarchii francuskiej. Na skutek walk armii królewskiej z oddziałami hugenockimi w 1621 r. hugenoci stracili ok. jednej trzeciej swojego dotychczasowego stanu posiadania, ale w zawartym w następnym roku pokoju uzyskali potwierdzenie dotychczasowych wolności religijnych na pozostałym terenie. Bunty hugenotów jednak nie ustawały: w 1625 r. doszło do kolejnej rebeliirebeliarebelii La Rochelle, dwa lata później francuscy protestanci otrzymali nawet dużą pomoc zbrojną z Anglii.

R1Ar9fnWf4wsv

Zdjęcie przedstawia zabudowania fortyfikacyjne z dwoma wieżami stojące na nadbrzeżu. Wieże stoją po dwóch przeciwległych stronach wejścia do portu. Na prawym budynku, powiewa francuska flaga. W tle port.

Kardynał Armand de Richelieu nie był fanatykiem religijnym, ale po objęciu steru rządów kontynuował walkę z hugenotami. Widział w nich nie tyle wrogów religijnych, ile groźny czynnik polityczny, destabilizujący sytuację w państwie i angażujący obce mocarstwa w spory wewnętrzne. Armia królewska przystąpiła do oblężenia La Rochelle. Anglicy dwukrotnie starali się przyjść oblężonym z pomocą, ale ich okręty nie zdołały się przebić przez francuską blokadę. Po tragicznym 14‑miesięcznym oblężeniu twierdza skapitulowała 28 października 1628 r., spośród 28 tys. mieszkańców do kapitulacji dotrwało zaledwie 5,5 tys. W czerwcu następnego roku zaniechała oporu armia hugenocka walcząca w Langwedocji.

R1OvOBIjfyFTL

Ilustracja przedstawia mapę twierdzy templariuszy wraz z widoczną w poprzek zatoki tamą, która bardzo zwęża wejście do portu uniemożliwia wpłynięcie. Na otwartym morzy stoją mniejsze i większe okręty wielomasztowe.

R1BKs0X1fPo5V

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny znajdującego się na brzegu morza. Mężczyzna stoi na brukowanym brzegu i przygląda się walczącym na morzu marynarzom w łodziach i okrętach. Ubrany jest w zbroje, długi, czerwony płaszcz, wysokie kozaki za kolano, do pasa przypiętą ma szablę.

Pokonani hugenoci nie byli zdolni do dalszego oporu i musieli przyjąć narzucone im twarde warunki. Stracili wszystkie miejsca bezpieczeństwa, odebrano im również prawo do zgromadzeń. Jednak wydany w 1629 r. przez Ludwika XIII „edykt łaski” zapewniał im wolność wyznania.

Państwo absolutne Richelieugo

RLaOrgLsBJB6P1

Ilustracja przedstawia szkic okrętu z rozrysowanymi dokładnie detalami konstrukcyjnymi. Okręt jest dwumasztowcem.

Rozprawa z hugenotami była krokiem w stronę wzmocnienia królewskiego autorytetu. Kardynał Armand de Richelieu uchodzi za twórcę francuskiego absolutyzmuabsolutyzmabsolutyzmu, a mimo to w polityce wewnętrznej jego działania nie skupiały się wcale na głębokich reformach i radykalnych zmianach ustrojowych. Władzę monarszą wzmacniał przede wszystkim przez ograniczanie przywilejów stanowych arystokracji i szlachty. Przejawy oporu tłumił skutecznie i bezwzględnie. Systematycznie likwidował stany prowincjonalne i centralizował administrację. Temu ostatniemu celowi służyła przede wszystkim stopniowa reforma urzędu intendentówintendentintendentów. Richelieu wysyłał ich na prowincję z zadaniem czasowego sprawowania różnych funkcji państwowych. Władza intendentów jako reprezentantów króla była praktycznie nieograniczona i na czas wykonywania misji w prowincji zawieszała działalność lokalnych władz.

Budowa monarchii absolutnej wymagała dużych nakładów finansowych. Richelieu zdawał sobie sprawę, że najlepszą rękojmią wewnętrznej, a także międzynarodowej pozycji państwa jest jego bogactwo. Dlatego osobiście angażował się w działania, które miały mu zapewnić silną pozycję ekonomiczną. Przyjął nawet tytuł generalnego nadintendenta żeglugi i handlu, aby osobiście nadzorować francuską żeglugę. Utworzył specjalny urząd do spraw rozbudowy floty i doprowadził do wykupienia z rąk prywatnych przez państwo wielu portów.

R11ySr1yNyKdW

Ilustracja przedstawia złotą monetę sfotografowaną od przodu oraz od tyłu. Na jednej stronie monety znajduje się wizerunek młodego mężczyzny z profilu z wiankiem z liści laurowych, na drugiej stronie monety znajdują się krzyż, z wpisaną w niego literą A oraz cztery korony.

W handlu międzynarodowym stosował politykę merkantylistyczną: sprzyjał rodzimemu handlowi, starał się ograniczać import towarów zagranicznych. Działania te łączył ze wsparciem dla francuskiego przemysłu – za jego rządów powstały manufakturymanufakturamanufaktury w Lyonie, Paryżu i Montpellier.

Natomiast dalekie od oczekiwań okazały się rezultaty francuskiej polityki kolonialnej. Kolonizacja Kanady przebiegała powoli, a francuskie kompanie handlowe prosperowały słabo i w większości upadały po roku działalności.

Kosztowne decyzje

Cena budowy monarchii absolutnej była wysoka. Ogromne były również wydatki związane z włączeniem się Francji do wojny trzydziestoletniej (1618‑1648r.), ponieważ Francja pokrywała nie tylko koszty utrzymania i modernizacji własnej armii, ale również wypłacała bardzo wysokie subsydiasubsydiumsubsydia sojusznikom. Zwiększające się nakłady finansowe państwa musiało pokryć społeczeństwo. Król miał nieograniczone możliwości nakładania podatków bez zgody stanów, więc obciążenia podatkowe rosły, dotykając głównie chłopów i mieszczaństwo. Dochody z podatku bezpośredniego skoczyły z 11,5 mln liwrów w 1610 r. do 44 mln w 1643 r. Nie mniej dokuczliwe były podatki pośrednie, zwłaszcza podatek od wina i znienawidzony podatek solny.

R1jfxIYlVnMuA

Ilustracja przedstawia różne typy broni chłopskiej np., miecze, siekiery, widły, dzidy. Poniżej pod bronią znajdują się ilustracje przedstawiające różnych rycerzy.

Szybki wzrost obciążeń był główną przyczyną rebeliirebeliarebelii za panowania Ludwika XIII. Wybuchały często, niemal każdego roku, ale zwykle obejmowały ograniczony obszar. W buntach brała udział zubożała ludność miejska i chłopi, nierzadko uczestniczyła w nich również szlachta, a nawet niższy kler. Jednym z większych była tzw. rewolta bosonogich, która wybuchła w 1639 r. w Dolnej Normandii. Przyczyną były nadmierne obciążenia podatkowe, których ludność – wcześniej zdziesiątkowana przez zarazę i zrujnowana przez rabunki stacjonujących żołnierzy – nie mogła udźwignąć. W szczytowym okresie armia powstańcza, składająca się głównie z robotników salin i chłopów, liczyła ok. 4 tys. ludzi, którym przewodziły miejscowa drobna szlachta i duchowieństwo.

Słownik

Słowa kluczowe

Ludwik XIII, Armand de Richelieu, absolutyzm, hugenoci, edykt nantejski, „edykt łaski”, La Rochelle

Bibliografia

Baszkiewicz J., Richelieu, Warszawa 1984.

Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.

Gaxotte P., Ludwik XIV, Warszawa 1984.

Kersten A., Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.

Mikulski K., Wijaczka J., Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.

Wielka historia świata. Tom 6., S. Grzybowski, Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, Warszawa 2005.

Wielka historia świata. Tom 7, Świat w XVII w., red. A. Podraza, Warszawa 2005.

Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.

Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.

Pomian R., Wojna, absolutyzm, modernizacja, rewolucja, „Mówią Wieki” 10/1992.