Historia warszawskiego getta

RFeFyPF2cSQXh

Fotografia przedstawia fragment zabudowań oraz unoszący się nad nimi w wielu miejscach dym. Całość ogrodzona jest płotem z drutem kolczastym.

22 lipca 1942 roku rozpoczęła się wielka akcja likwidacyjna warszawskiego gettagettogetta. Dzięki powołanej przez Emanuela Ringelbluma grupie Oneg Szabat, która dokumentowała życie i zagładę getta, zachowały się wspomnienia tego czasu.

Podczas akcji panował jeszcze większy niż dotychczas głód. Obietnica 3 kg chleba i kilograma marmolady za dobrowolne stawienie się na placu przeładunkowym przy ul. Stawki przyciągnęła tłumy. W pierwszych tygodniach akcji ludzie jeszcze wierzyli, iż wywózki oznaczają rzeczywiście wysiedlenie na Wschód.

W wyniku wielkiej akcji likwidacyjnej w obozie zagłady Treblinka II zostało zamordowanych ok. 300 tys. osób. Nieco ponad 11 tys. trafiło do obozów pracy, ponad 10 tys. zmarło bądź zostało zabitych na terenie getta, 8 tys. uciekło na stronę aryjską.

W getcie, które zmieniło się w obóz pracy, pozostało ok. 55 tys. ludzi. Kiedy Niemcy wkroczyli tam 18 stycznia 1943 r. z zamiarem ostatecznej likwidacji, zaskoczyły ich kule żydowskich bojowców. Po czterech dniach wojska niemieckie wycofały się z getta, likwidacja została odroczona na kilka miesięcy. Ponowną próbę podjęto 19 kwietnia 1943 r. Tym razem 22 grupy żydowskich bojowców, reprezentujących zbrojne organizacje: Żydowską Organizację BojowąŻydowska Organizacja BojowaŻydowską Organizację Bojową, Żydowski Związek Wojskowy oraz grupy zbrojne Polskiej Partii Robotniczej, stawiły opór wkraczającym do getta oddziałom armii niemieckiej. Powstanie trwało miesiąc, choć faktycznie walka zbrojna toczyła się przez trzy dni, później Niemcy palili dom po domu, zmuszając bojowców i ludność cywilną do wyjścia. Część powstańców ukrywała się w bunkrach. Komenda ŻOB, około 300 bojowców z Mordechajem Anielewiczem na czele, przeniosła się do bunkra na Miłej 18. 8 maja bunkier ten został odkryty, Niemcy wrzucili do środka gaz i obstawili 5 wyjść. Bojowcy, myśląc, że znaleźli się w sytuacji bez wyjścia, postanowili popełnić zbiorowe samobójstwo. W bunkrze było jednak 6 wyjść, dzięki czemu mała grupa powstańców się uratowała. Drugą symboliczną datą końca powstania i zarazem likwidacji dzielnicy żydowskiej w Warszawie jest 16 maja 1943 r., kiedy to na rozkaz Jürgena Stroopa, komendanta policji i SS, Niemcy wysadzili Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie.

Armia Krajowa wsparła powstanie w getcie: przekazała ŻOB 50 pistoletów, 80 kg materiałów wybuchowych do konstrukcji butelek zapalających i nieznaną liczbę granatów. Próbowała też podjąć dwie akcje zbrojne, lecz nie przyniosły one powodzenia (informacja za: Żydowski Instytut Historyczny).

„Potrzeba mówienia wynika z potrzeby pamiętania”

R81Q7eabqOiPd

Fotografia przedstawia mężczyznę w średnim wieku patrzącego w dal. Ma ciemne włosy zaczesane do tyłu, jest ubrany w sweter i koszulę w kratę.

Hanna Krall napisała reportaż na temat powstania w getcie warszawskim przez przypadek. W planach miała tekst o jednej z łódzkich fabryk, ale ponieważ bardziej zaciekawił ją artykuł o pionierskiej operacji serca w Łodzi, postanowiła o niej napisać. Doktor Marek Edelman miał sprawdzić, czy artykuł nie zawiera błędów.

Z rozmów powstaje Zdążyć przed Panem Bogiem, zapis wspomnień Marka Edelmana, który ukazuje się najpierw w miesięczniku „Odra”, a w 1977 r. zostaje wydany w całości. Książka jest o tyle przełomowa, iż temat żydowskiego oporu był dotąd właściwie nieobecny w literaturze, HolokaustHolokaustHolokaust w ogóle należał w ówczesnych czasach do tematów niewygodnych. Reportaż Krall, przywracając pamięć o powstaniu i powstańcach, zyskał uznanie nie tylko w Polsce, ale i na świecie.

Słownik