Sam wyraz tabutabutabu pochodzi od polinezyjskiego tapu ‘nietykalny, zakazany, święty’. Do polszczyzny i innych języków europejskich przeniknął za pośrednictwem angielskiego taboo. W najogólniejszym rozumieniu tabu to zakaz kulturowy, którego złamanie grozi sankcjami ze strony społeczności, w której się funkcjonuje, ponieważ naruszenie go jest równoznaczne z atakiem na strukturę tej społeczności i narażeniem jej istnienia. Objęte tabu mogą być słowa, czynności, przedmioty, miejsca, zwierzęta, osoby czy bóstwa.
U wielu plemion istnieje przekonanie, że nieprzyjaciel znający czyjeś imię może temu człowiekowi wyrządzić krzywdę. Dlatego dochodzi do zatajania imion i nadawania innych. Niektóre afrykańskie plemiona przestrzegają zakazu używania imion mężczyzn udających się na wyprawę wojenną lub polowanie, wierzą, że duchy usłyszawszy imię, mogą spowodować śmierć noszącego to imię. Eskimosi wierzą, że ominie ich śmierć, jeśli na starość zmienią imiona. Niektóre plemiona Australii i Melanezji wierzą, że wypowiadanie imienia osoby zmarłej, powoduje powrót jej ducha, który może wyrządzić domownikom krzywdę. Tabu dotyczy nie tylko imion, lecz także zjawisk wywołujących lęk, od zarania dziejów człowiek najbardziej bał się śmierci, sił nadprzyrodzonych, dzikich zwierząt.

Sprecyzowane pojęcie tabu językowegotabu językowetabu językowego, jak wskazuje nazwa, odnosi się do języka i ma dwa znaczenia: 1. zakaz używania pewnych wyrazów i wyrażeń w danej społeczności językowej, 2. wyraz objęty tym zakazem. Tabu językowe wiąże się z przekonaniem o magicznej mocy języka. Wyraz utożsamiany jest z desygnatem, co prowadzi do sytuacji, w której wypowiedzenie słowa tabu uznaje się za „dotknięcie” nietykalnego – świętego, przeklętego, strasznego lub odrażającego obiektu, którego nazwa dotyczy. Wyrazów dotyczących postaci i rzeczy świętych nie używa się, ponieważ zastosowanie takiej nazwy oznacza zdegradowanie obiektu świętego. Najlepszym tego przykładem jest przykazanie kościelne Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego nadaremno – i rzeczywiście, niektóre osoby religijne nie używają wykrzyknienia „Boże!” z lęku przed grzechem oraz karcą innych, którzy to robią. Sam Bóg w Starym Testamencie na pytanie Mojżesza o swoje imię odpowiedział: 'ehjeh 'ăšer 'ehjeh, co znaczy „Jestem, który jestem”; prawdziwe imię Boga miało być bowiem niedostępne śmiertelnikom.

R12Y3mtXB7RG61

Zdjęcie przedstawia zasłonę z dwoma frędzlami.

Aby móc swobodnie posługiwać się językiem, w którym niektóre nazwy stanowią tabu, zamiast nich wypracowano tzw. eufemizmyeufemizmeufemizmy (z gr. euphēmismós ‘dobrze mówić’), czyli takie słowa, których można używać w stosunku do tabuizowanych obiektów bez naruszania zakazu. Z eufemistycznej natury wielu określeń nie zdajemy sobie na co dzień sprawy.

W latach 60. i 70. językoznawca Stanisław Widłak wyróżnił cztery powody tabuizacji wyrażeń i zastępowania ich eufemizmami.

1. Wierzenia religijne, magia, strach, zabobon – tu należą takie eufemizmy, jak: Pan, Stwórca (zamiast bóg), zasnąć na wieki (zamiast umrzeć), a w czasach wojny malarz (zamiast Hitler), dostać (zamiast zginąć od kuli).

2. Względy przyzwoitości, skromności, wstydu. Do tej grupy badacz zalicza wyrażenia typu iść do toalety, kobieta lekkich obyczajów, spać z kimś.

3. Delikatność, uprzejmość, współczucie, litość. Przykładami tak motywanych eufemizmów są m.in.: stan błogosławiony (ciąża), dostojny wiek (starość), wysokie czoło lub łuki dyplomatyczne (łysina), niedyspozycja, niedomaganie (choroba).

4. Roztropność, przezorność, megalomania, spryt, interes. Są to przyczyny określeń takich jak: panowie władza (policja), profesor (o docencie), salon fryzjerski (zakład fryzjerski), tłuszcze aromatyczne (łój wołowy).

Słownik