Przeczytaj
OdaOda do młodości Adama Mickiewicza to tekst o szczególnym, przełomowym znaczeniu. Uznaje się ją za manifest romantyzmu polskiego, zapowiadający zupełnie nowe tendencje w sztuce. Poeta napisał Odę w grudniu 1820 roku w Kownie, włączając się w dyskusję wokół tematu nowej sztuki i spór między „młodymi” a „starymi”, czyli między nadchodzącym pokoleniem romantyków a odchodzącym pokoleniem klasyków.
W 1818 roku ukazała się rozprawa Kazimierza Brodzińskiego O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej. Autor scharakteryzował dwa nurty literackie: klasyczność, reprezentowaną przez pisarzy respektujących zasady klasycznej poetyki i kultywujących ustalone w starożytności wzorce piękna, oraz romantyczność związaną głównie z literaturą niemiecką, sięgającą do tradycji średniowiecza i wyróżniającą się nieskrępowaną wyobraźnią. Brodziński nie tylko uznał, że oba nurty są równoprawne, ale wręcz podkreślał, że literatura polska powinna rozwijać się zgodnie ze swym duchem narodowym, czerpiąc z pierwiastków romantycznych. Na rozprawę Brodzińskiego odpowiedział w 1819 roku profesor Uniwersytetu Wileńskiego Jan Śniadecki tekstem O pismach klasycznych i romantycznych. Śniadecki w ostrym tonie przekonywał, że tendencje romantyczne są szkodliwe i zagrażają obowiązującej od wieków estetyce klasycznej. Spór ten nie dotyczył tylko literatury, ale miał charakter światopoglądowy pomiędzy stanowiskiem zachowawczym a tendencjami rewolucyjnymi i dążeniem do zmian.
Oda do młodości jest zapowiedzią nadchodzącego przełomu. To manifest: literacki i polityczny. Utwór w swoim czasie był wypowiedzią oryginalną i nowatorską, łączącą elementy poetyki klasycystycznej z estetyką nowego pokolenia romantyków. Poeta zestawił klasycyzującą formę ody z rewolucyjną, romantyczną treścią. Zwraca uwagę naruszenie poetyki i rozluźnienie zasad gatunkowych związanych z odą, ale przede wszystkim warstwa ideowa. Poeta odrzuca typowe dla oświecenia hasła racjonalizmuracjonalizmu i empiryzmuempiryzmu, wprowadzając na ich miejsce afirmację „świata ducha”, czyli uczuć, marzeń i wyobraźni oraz kult młodości. Widzimy tu więc zapowiedź nowych tendencji w literaturze, a jednocześnie obraz nowego pokolenia. Twórca podkreślił odrębność swojej generacji względem poprzedników, stworzył zarys romantycznego stosunku do świata i systemu wartości. Dzieło Adama Mickiewicza jest także interpretowane jako manifest polityczny. Utwór stworzony dziesięć lat przed wybuchem powstania listopadowego, dzięki motywom zjednoczenia i walki o wspólne dobro, stał się jednym z głównych tekstów zachęcających do działań niepodległościowych.
Oda do młodościBez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę światem
W rajską dziedzinę ułudy:
KędyKędy zapał tworzy cudy,
Nowości potrząsa kwiatem
I obleka w nadziei złote malowidła.Niechaj, kogo wiek zamroczy,
Chyląc ku ziemi poradloneporadlone czoło,
Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy.Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca.Patrz na dół – kędy wieczna mgła zaciemia
Obszar gnuśnoścignuśności zalany odmętem:
To ziemia!
Patrz, jak nad jej wody trupie
Wzbił się jakiś płaz w skorupiepłaz w skorupie.
Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem;
Goniąc za żywiołkami drobniejszego płazu,
To się wzbija, to w głąb wali:
Nie lgnie do niego fala, ani on do fali;
A wtem jak bańka prysnął o szmat głazu:
Nikt nie znał jego życia, nie zna jego zguby:
To samoluby!Młodości! tobie nektar żywota
Natenczas słodki, gdy z innymi dzielę:
Serca niebieskieniebieskie poi wesele,
Kiedy je razem nić powiąże złota.
Razem, młodzi przyjaciele!...
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem, młodzi przyjaciele!...
I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu.
Razem, młodzi przyjaciele!...
Choć droga stroma i śliska,
Gwałt i słabość bronią wchoduwchodu:
Gwałt niech się gwałtem odciska,
A ze słabością łamać uczmy się za młodu!Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał HydrzeHydrze,
Ten młody zdusi CentauryCentaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!
Zestrzelmy myśli w jedno ognisko
I w jedno ognisko duchy!...
Dalej, bryło, z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory,
Aż opleśniałej zbywszy sięzbywszy się kory,
Zielone przypomnisz lata.A jako w krajach zamętu i nocy,
Skłóconych żywiołów waśniąwaśnią,
Jednym „stań się” z bożej mocy
Świat rzeczy stanął na zrębie:
Szumią wichry, cieką głębie,
A gwiazdy błękit rozjaśnią –W krajach ludzkości jeszcze noc głucha:
Żywioły chęci jeszcze są w wojnie;
Oto miłość ogniem zionie,
Wyjdzie z zamętu świat ducha!
Młodość go pocznie na swoim łonie,
A przyjaźń w wieczne skojarzy spojniespojnie.Pryskają nieczułe lody
I przesądy światło ćmiące;
Witaj, jutrzenkojutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!
Słownik
(gr. apotheosis – ubóstwienie) – pochwała
(stgr. ἐmupiepsiloniotarhoίalfa empeiría – doświadczenie) – przekonanie, zgodnie z którym źródłem wiedzy o świecie powinno być doświadczenie.
(gr. philáretos – miłośnik cnoty, od philéō – ‘miłuję’ + aretḗ – ‘cnota’) – Zgromadzenie Filaretów, tajne, patriotyczne stowarzyszenie młodzieży wileńskiej działające w latach 1820–1823. Celem związku było „nabywanie nauk, moralności i religii, udzielanie przez wzajemny przyjacielski dozór przestrogi, rady i wsparcia w niedostatku”, rozwijanie uczuć patriotycznych; związek przestał istnieć w wyniku procesu filomatów
(gr. philomathḗs – miłośnik wiedzy, od philéō – ‘miłuję’ + manthánō – ‘uczę się’) – Towarzystwo Filomatyczne, tajne stowarzyszenie naukowo‑literackie działające w latach 1817–1823 w Wilnie. Zostało założone przez grupę studentów uniwersytetu, m.in. Tomasza Zana i Adama Mickiewicza. Cele towarzystwa były związane z samokształceniem, dyskutowaniem o twórczości a także szczepieniem idei patriotycznych. Członkowie stowarzyszenia po głośnym śledztwie i procesie zostali skazani na zesłanie w głąb Rosji
(z łac. contra – przeciw) – kultura określonej grupy społecznej odrzucającej wartości, normy i wzory zachowania kultury oficjalnej
typ liryki inwokacyjnej (zwrotu do adresata), wyraźnie ukierunkowanej na odbiorcę; często o charakterze retorycznym
(łac. oda z gr. ōidḗ) gatunek poetycki wywodzący się z liryki starożytnej Grecji, pierwotnie oznaczała utwór liryczny przeznaczony do śpiewu solowego lub chóralnego, związek słowa i muzyki narzucał budowę stroficzną i rytm, istotnym wyznacznikiem tego gatunku jest podniosły nastrój. Oda to utwór najczęściej pochwalny, skierowany do konkretnego adresata, wyraża treści pochwalne lub perswazyjne, opiewa jakieś ważne wydarzenia lub czyny bohatera.
(łac. ratio – rozum) – przekonanie, z godnie z którym umysł ludzki ma wielkie możliwości i to na rozumie oraz procesach myślowych powinno opierać się poznanie rzeczywistości