Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

OdaodaOda do młodości Adama Mickiewicza to tekst o szczególnym, przełomowym znaczeniu. Uznaje się ją za manifest romantyzmu polskiego, zapowiadający zupełnie nowe tendencje w sztuce. Poeta napisał Odę w grudniu 1820 roku w Kownie, włączając się w dyskusję wokół tematu nowej sztuki i spór między „młodymi” a „starymi”, czyli między nadchodzącym pokoleniem romantyków a odchodzącym pokoleniem klasyków.

RcC4uXHKAtbwo1
Władysław Barwicki, Adam Mickiewicz
Źródło: domena publiczna.

W 1818 roku ukazała się rozprawa Kazimierza Brodzińskiego O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej. Autor scharakteryzował dwa nurty literackie: klasyczność, reprezentowaną przez pisarzy respektujących zasady klasycznej poetyki i kultywujących ustalone w starożytności wzorce piękna, oraz romantyczność związaną głównie z literaturą niemiecką, sięgającą do tradycji średniowiecza i wyróżniającą się nieskrępowaną wyobraźnią. Brodziński nie tylko uznał, że oba nurty są równoprawne, ale wręcz podkreślał, że literatura polska powinna rozwijać się zgodnie ze swym duchem narodowym, czerpiąc z pierwiastków romantycznych. Na rozprawę Brodzińskiego odpowiedział w 1819 roku profesor Uniwersytetu Wileńskiego Jan Śniadecki tekstem O pismach klasycznych i romantycznych. Śniadecki w ostrym tonie przekonywał, że tendencje romantyczne są szkodliwe i zagrażają obowiązującej od wieków estetyce klasycznej. Spór ten nie dotyczył tylko literatury, ale miał charakter światopoglądowy pomiędzy stanowiskiem zachowawczym a tendencjami rewolucyjnymi i dążeniem do zmian.

Oda do młodości jest zapowiedzią nadchodzącego przełomu. To manifest: literacki i polityczny. Utwór w swoim czasie był wypowiedzią oryginalną i nowatorską, łączącą elementy poetyki klasycystycznej z estetyką nowego pokolenia romantyków. Poeta zestawił klasycyzującą formę ody z rewolucyjną, romantyczną treścią. Zwraca uwagę naruszenie poetyki i rozluźnienie zasad gatunkowych związanych z odą, ale przede wszystkim warstwa ideowa. Poeta odrzuca typowe dla oświecenia hasła racjonalizmuracjonalizmracjonalizmuempiryzmuempiryzmempiryzmu, wprowadzając na ich miejsce afirmację „świata ducha”, czyli uczuć, marzeń i wyobraźni oraz kult młodości. Widzimy tu więc zapowiedź nowych tendencji w literaturze, a jednocześnie obraz nowego pokolenia. Twórca podkreślił odrębność swojej generacji względem poprzedników, stworzył zarys romantycznego stosunku do świata i systemu wartości. Dzieło Adama Mickiewicza jest także interpretowane jako manifest polityczny. Utwór stworzony dziesięć lat przed wybuchem powstania listopadowego, dzięki motywom zjednoczenia i walki o wspólne dobro, stał się jednym z głównych tekstów zachęcających do działań niepodległościowych.

Adam Mickiewicz Oda do młodości

Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę światem
W rajską dziedzinę ułudy:
KędykędyKędy zapał tworzy cudy,
Nowości potrząsa kwiatem
I obleka w nadziei złote malowidła.

Niechaj, kogo wiek zamroczy,
Chyląc ku ziemi poradloneporadloneporadlone czoło,
Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy.

Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca.

Patrz na dół – kędy wieczna mgła zaciemia
Obszar gnuśnoścignuśnośćgnuśności zalany odmętem:
To ziemia!
Patrz, jak nad jej wody trupie
Wzbił się jakiś płaz w skorupiepłaz w skorupiepłaz w skorupie.
Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem;
Goniąc za żywiołkami drobniejszego płazu,
To się wzbija, to w głąb wali:
Nie lgnie do niego fala, ani on do fali;
A wtem jak bańka prysnął o szmat głazu:
Nikt nie znał jego życia, nie zna jego zguby:
To samoluby!

Młodości! tobie nektar żywota
Natenczas słodki, gdy z innymi dzielę:
Serca niebieskieniebieskieniebieskie poi wesele,
Kiedy je razem nić powiąże złota.
Razem, młodzi przyjaciele!...
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem, młodzi przyjaciele!...
I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu.
Razem, młodzi przyjaciele!...
Choć droga stroma i śliska,
Gwałt i słabość bronią wchoduwchoduwchodu:
Gwałt niech się gwałtem odciska,
A ze słabością łamać uczmy się za młodu!

Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał HydrzeHydraHydrze,
Ten młody zdusi CentauryCentaurCentaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.

Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!
Zestrzelmy myśli w jedno ognisko
I w jedno ognisko duchy!...
Dalej, bryło, z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory,
Aż opleśniałej zbywszy sięzbywszy sięzbywszy się kory,
Zielone przypomnisz lata.

A jako w krajach zamętu i nocy,
Skłóconych żywiołów waśniąwaśńwaśnią,
Jednym „stań się” z bożej mocy
Świat rzeczy stanął na zrębie:
Szumią wichry, cieką głębie,
A gwiazdy błękit rozjaśnią –

W krajach ludzkości jeszcze noc głucha:
Żywioły chęci jeszcze są w wojnie;
Oto miłość ogniem zionie,
Wyjdzie z zamętu świat ducha!
Młodość go pocznie na swoim łonie,
A przyjaźń w wieczne skojarzy spojniespojniespojnie.

Pryskają nieczułe lody
I przesądy światło ćmiące;
Witaj, jutrzenkojutrzenkajutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!

am Źródło: Adam Mickiewicz, Oda do młodości, [w:] Wybór poezji, oprac. Cz. Zgorzelski, Wrocław 1997, s. 63–67.
kędy
poradlone
gnuśność
płaz w skorupie
niebieskie
wchodu
Hydra
Centaur
zbywszy się
waśń
spojnie
jutrzenka

Słownik

apoteoza
apoteoza

(gr. apotheosis – ubóstwienie) – pochwała

empiryzm
empiryzm

(stgr. mupiepsiloniotarhoίalfa empeiría – doświadczenie) – przekonanie, zgodnie z którym źródłem wiedzy o świecie powinno być doświadczenie.

filareci
filareci

(gr. philáretos – miłośnik cnoty, od philéō – ‘miłuję’ + aretḗ – ‘cnota’) – Zgromadzenie Filaretów, tajne, patriotyczne stowarzyszenie młodzieży wileńskiej działające w latach 1820–1823. Celem związku było „nabywanie nauk, moralności i religii, udzielanie przez wzajemny przyjacielski dozór przestrogi, rady i wsparcia w niedostatku”, rozwijanie uczuć patriotycznych; związek przestał istnieć w wyniku procesu filomatów

filomaci
filomaci

(gr. philomathḗs – miłośnik wiedzy, od philéō – ‘miłuję’ + manthánō – ‘uczę się’) – Towarzystwo Filomatyczne, tajne stowarzyszenie naukowo‑literackie działające w latach 1817–1823 w Wilnie. Zostało założone przez grupę studentów uniwersytetu, m.in. Tomasza Zana i Adama Mickiewicza. Cele towarzystwa były związane z samokształceniem, dyskutowaniem o twórczości a także szczepieniem idei patriotycznych. Członkowie stowarzyszenia po głośnym śledztwie i procesie zostali skazani na zesłanie w głąb Rosji

kontrkultura
kontrkultura

(z łac. contra – przeciw) – kultura określonej grupy społecznej odrzucającej wartości, normy i wzory zachowania kultury oficjalnej

liryka apelu
liryka apelu

typ liryki inwokacyjnej (zwrotu do adresata), wyraźnie ukierunkowanej na odbiorcę; często o charakterze retorycznym

oda
oda

(łac. oda z gr. ōidḗ) gatunek poetycki wywodzący się z liryki starożytnej Grecji, pierwotnie oznaczała utwór liryczny przeznaczony do śpiewu solowego lub chóralnego, związek słowa i muzyki narzucał budowę stroficzną i rytm, istotnym wyznacznikiem tego gatunku jest podniosły nastrój. Oda to utwór najczęściej pochwalny, skierowany do konkretnego adresata, wyraża treści pochwalne lub perswazyjne, opiewa jakieś ważne wydarzenia lub czyny bohatera.

racjonalizm
racjonalizm

(łac. ratio – rozum) – przekonanie, z godnie z którym umysł ludzki ma wielkie możliwości i to na rozumie oraz procesach myślowych powinno opierać się poznanie rzeczywistości