Przeczytaj
Przypomnij sobie
Okoliczności powstania Księstwa Warszawskiego.
Z jakich ziem utworzono Księstwo Warszawskie?
Obszar Księstwa Warszawskiego i liczbę ludności w 1807 r.
Przed wybuchem wojny
Napoleon Bonaparte w 1808 r. toczył wojnę w Hiszpanii. Mając problemy, wciągnął w nią wojsko polskie (Legię Nadwiślańską), które walczyło na terytorium Aragonii, m.in. przy zdobywaniu Saragossy (1808–1809).
W 1809 r., w czasie, gdy Polacy brali udział w walkach na Półwyspie Iberyjskim, Księstwu Warszawskiemu zagroził najazd ze strony Austrii, na który zanosiło się już rok wcześniej. Chciała ona wykorzystać fakt, że Napoleon I zaangażował większe siły w wojnę w Hiszpanii. Księstwo Warszawskie znalazło się w trudnej sytuacji, ponieważ zostało w zasadzie rozbrojone. Sporą część jego wojsk (ok. 8 tys.) Bonaparte przerzucił na Półwysep Iberyjski, a resztą obsadził twierdze w Toruniu, Modlinie i Częstochowie. Okoliczności te wykorzystał również car Aleksander I, który postanowił nie popierać oficjalnie Francji w ewentualnej wojnie z Austrią i był gotów do stłumienia potencjalnego polskiego powstania w Galicji. Z carem w tych kwestiach tajnie współpracował minister spraw zagranicznych Francji Charles‑Maurice de Talleyrand‑Périgord. To wszystko miało istotny wpływ na przebieg wojny francusko‑austriackiej w 1809 r., prowadzonej na ziemiach polskich. W planach wojennych Austrii było szybkie uderzenie na Księstwo Warszawskie, jego zajęcie, a następnie oddanie go w ręce Prus.
Wojna polsko‑austriacka
Wiosną 1809 r. można było przypuszczać, że dojdzie do konfliktu. Z terenów graniczących z Austrią dochodziły wiadomości o prowokacjach strony austriackiej i o zamknięciu granicy dla handlu polskiego. W odpowiedzi rząd Księstwa Warszawskiego, zgodnie z zaleceniem Napoleona, zachowywał się powściągliwie. W tym czasie trwały przygotowania do pierwszej sesji sejmu Księstwa Warszawskiego. Rozpoczął on obrady 10 marca 1809 r. w nastroju powagi wobec zbliżającej się wojny. Książę Józef Poniatowski i cała Rada Stanu liczyli na to, że wojska austriackie nie wkroczą do Księstwa. Stało się inaczej. Wojna Napoleona I z Austrią (V koalicja antyfrancuska) wybuchła 9 kwietnia 1809 r. Austria zaatakowała z trzech stron: we Włoszech i w Niemczech, a w połowie kwietnia korpus wojsk austriackich (32 tys. żołnierzy) przekroczył rzekę Pilicę, stanowiącą granicę Księstwa Warszawskiego. Celem było zdobycie Warszawy, od której dzieliło go ok. 70 km. 21 kwietnia 1809 r. na mniej więcej trzy tygodnie ewakuowano rząd Księstwa. Przeniesiono go do Torunia, który tym samym na krótko został stolicą. Minister wojny Józef Poniatowski dysponował w tym czasie wojskiem o połowę mniej licznym (ok. 14 tys. żołnierzy) niż siły austriackie (części oddziałów nie było wtedy w Księstwie Warszawskim). Ponadto Napoleon wycofał wojska francuskie z Księstwa Warszawskiego (ok. 100 tys.), przekonany, że główne uderzenie Austrii nastąpi na zachodzie. Jednak Poniatowski nie zamierzał oddać Warszawy bez walki. Wybrał dobre miejsce do obrony: pas mokradeł i stawów ciągnący się wzdłuż rzeczki Mrowa (nazywanej obecnie Raszynką), od wsi Dawidy, przez Jaworową, Falenty, Raszyn, do Michałowic. 19 kwietnia 1809 r. doszło do bitwy pod Raszynem.
Raszyn był newralgicznym punktem na południe od Warszawy, gdyż tu schodziły się trakty biegnące z Krakowa i Wrocławia. Wojska polskie (i saskie) stoczyły bitwę z wojskiem austriackim. Po krwawych walkach książę Józef Poniatowski wycofał żołnierzy do Warszawy. Tak księcia Józefa Poniatowskiego wspominał Józef Szumlański, jego adiutant:
W mało znaczących okolicznościach zwykł był polegać na zdaniu tych, którzy umieli pozyskać uznanie i szacunek jego. Jako to generałów Sokolnickiego, Fiszera, Pelletier[a], Paszkowskiego, Malleta. W ważnych zaś i stanowczych wypadkach nie radził się i nie słuchał nikogo, tylko szedł za popędem geniuszu swojego i wtenczas w nim talent wielkiego wodza jaśniał w całym blasku. Konwencja w Warszawie, po strasznej krwawej raszyńskiej batalii zawarta z arcyksięciem Ferdynandem, przy której się uparł i utrzymał, pomimo największych trudności i zdań przeciwnych, a która w tej wiekopomnej kampanii zapewniała pomyślność oręża polskiego, batalie wygrane; w których sam dowodził w 1809, 1812 i 1813 r., przekonać mogą o tej niezaprzeczonej prawdzie, pomimo niegodziwych i zazdrosnych detraktorów jego nieśmiertelnej sławy.
Cytat za: Marcin Baranowski, Dwa wywiady z adiutantem księcia Józefa Poniatowskiego, Przegląd Historyczno-Wojskowy, nr 1/2019, str. 199.
Bitwa, choć taktycznie nierozstrzygnięta, strategicznie dała zwycięstwo Księstwu WarszawskiemuKsięstwu Warszawskiemu. Całkowicie odmieniła bieg zdarzeń: to polskie wojska stały się rozgrywającymi w tej wojnie. Następnie Poniatowski zdecydował się na oddanie Warszawy Austriakom, wycofując się na prawy brzeg Wisły i podejmując ofensywę przeciwko Austrii na terenie Galicji. Wojska saskie po bitwie pod Raszynem wycofały się. Na polu walki pozostali tylko Polacy.
Austriacy nie zdołali sforsować Wisły. Pozostali na lewym jej brzegu. Podjęli więc decyzję o uderzeniu na północ, zaatakowali Toruń, w którym przebywał ewakuowany z Warszawy rząd Księstwa (udał się on następnie do Łomży, a po wycofaniu się wojsk austriackich z Warszawy wrócił do stolicy). Twierdza toruńska nie uległa naporowi wojsk austriackich. Austriacy skierowali się więc na Poznań (Wielkopolski broniły wojska Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego), ale i to natarcie nie przyniosło im oczekiwanych rezultatów. W tym czasie Poniatowski kontynuował atak na południe. Wkroczył na Lubelszczyznę, gdzie był przez Polaków entuzjastycznie witany. Powoływał pod broń ochotników i utworzył lokalne władze: Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obojga Galicji. Działaniami wojsk Księstwa zaniepokoił się car Aleksander I. Armia rosyjska (ok. 70 tys.) przekroczyła granicę polsko‑rosyjską, wkraczając także na Lubelszczyznę. Car pozorował w ten sposób pomoc Napoleonowi, a faktycznie chciał przeszkodzić wojskom polskim w opanowaniu Galicji. Nie udało mu się. Wynikiem działań wojsk polskich było zajęcie Lublina, Sandomierza, Zamościa i 15 lipca 1809 r. Krakowa. Wchodząc do Krakowa (wojsko pod dowództwem gen. Rożnieckiego), Polacy uprzedzili Rosjan, którzy również chcieli go zdobyć. Krakowianie z radością witali polskich żołnierzy. Zajęcie Krakowa przez Poniatowskiego zmusiło Austriaków do wycofania się z Warszawy.
Zastanów się, kiedy i gdzie spotkałeś/spotkałaś się już z łukami triumfalnymi.
Tymczasem Napoleon uderzył od zachodu na Wiedeń. W bitwie pod Wagram (5 lipca 1809 r., 15 km na północny wschód od Wiednia) odniósł zwycięstwo i wkroczył do stolicy Austrii. Wojska austriackie opuściły terytorium Księstwa Warszawskiego.
14 października 1809 r. w SchönbrunnSchönbrunn podpisany został pokój francusko‑austriacki, kończący wojnę Napoleona I z V koalicjąV koalicją i wojnę polsko‑austriacką.
Skutki konfliktu
Austria na rzecz Księstwa Warszawskiego utraciła terytoria pozyskane w wyniku III rozbioru (1795 r.) Rzeczypospolitej, m.in. Kraków i część Zamojszczyzny zajętej w I rozbiorze. Bogaty w złoża soli rejon Wieliczki stał się okręgiem autonomicznym pod wspólną administracją Księstwa Warszawskiego i Austrii. W wyniku zawartego pokoju terytorium Księstwa powiększyło się ze 103 tys. do 142 tys. km², liczba ludności wzrosła z 2,6 do 4,3 mln. Nowe nabytki podzielone zostały na 4 departamenty (krakowski, lubelski, radomski i siedlecki) oraz 40 powiatów. Przyłączenie tych ziem do Księstwa pociągnęło za sobą zmiany polityczne. Wpływy zaczęły odzyskiwać wielkie rody magnackie – Czartoryskich i Zamoyskich. Zwiększyła się też aktywność polityczna lewicy – polskich jakobinów.polskich jakobinów.
Polacy mogli w Schönbrunn wywalczyć znacznie więcej, niż ostatecznie uzyskali. Powtórzyła się sytuacja z TylżyTylży. Taka postawa Napoleona wobec sprawy polskiej wynikała m.in. z tego, że chciał w tym czasie utrzymać dobre stosunki z Aleksandrem I, więc armii Księstwa Warszawskiego wyznaczył rolę drugorzędną. Celowo nie dopuścił do podkreślenia jej roli w konflikcie z Austrią i tym samym do przekazania większych zdobyczy na rzecz Księstwa.
Słownik
przedstawienie scen bitewnych, pochodów wojennych, oblężeń i życia obozowego głównie w malarstwie i grafice, ale także w literaturze i filmie
austriacki kraj koronny istniejący w latach 1772‑1918; tworzyły go ziemie południowej Małopolski, Roztocze Wschodnie, Podkarpacie Wschodnie i Wyżyna Podolska na zachód od Zbrucza
utworzone w 1807 r. na mocy traktatu w Tylży przez Napoleona I państwo polskie; formalnie niepodległe, pozostające w sojuszu z Francją, związane unią personalną z Królestwem Saksonii; podzielone w 1815 r. na kongresie wiedeńskim na 4 części
nazwa wprowadzona w XIX w. do historiografii polskiej na określenie radykalnej grupy zwolenników rewolucyjnych przemian społecznych i ustrojowych; ich aktywność przypadała na lata 1793–1796; polscy jakobini opowiadali się za zniesieniem poddaństwa chłopów i likwidacją pańszczyzny, zniesieniem monarchii na rzecz republiki, zrównaniem stanów i ograniczeniem przywilejów Kościoła; odegrali znaczącą rolę w przygotowaniu insurekcji kościuszkowskiej
pokój zawarty przez Cesarstwo Francuskie i Cesarstwo Austrii 14 X 1809 r. w pałacu Schönbrunn w Wiedniu; traktat ten zakończył wojnę Francji z V koalicją (oraz wojnę polsko‑austriacką)
zawarty w 1807 r. pokój pomiędzy Francją i Rosją oraz pomiędzy Francją i Prusami; na jego mocy utworzono niepodległe Księstwo Warszawskie
powstała w 1808 r. koalicja Cesarstwa Austriackiego i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii; rozwiązana w 1809 r. po podpisaniu z Francją pokoju w Schönbrunn
Słowa kluczowe
bitwa pod Raszynem, bitwa pod Wagram, pokój w Schönbrunn, epoka napoleońska, wojna 1809 r., Księstwo Warszawskie
Bibliografia
B. Pawłowski, Historia wojny polsko‑austriackiej 1809 roku, Warszawa 1999.
Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.