Przeczytaj
Następcy
Po śmierci Karola Wielkiego na tron wstąpił jego jedyny żyjący syn – Ludwik Pobożny.
Podczas panowania Ludwika Pobożnego doszło do kryzysu autorytetu monarszego. Z czasem zaczęło się ujawniać coraz więcej trudności związanych z zarządzeniem tak obszernym państwem. Największym problemem, z którym władca musiał się zmagać od wczesnych lat swojego panowania, były bunty krewnych domagających się wydzielenia dla siebie części państwa.
W 833 r. Ludwik został zmuszony przez swoich synów do abdykacji. Wprawdzie niedługo później powrócił na tron, ale prestiż władzy cesarskiej został naruszony. Umierając w 840 r. cesarz – zgodnie z prawem Franków – wydzielił synom odrębne królestwa, a tytuł cesarza i władzę zwierzchnią pozostawił w rękach najstarszego Lotara. Podział nie zadowolił jednak żadnego z braci. Najstarszy po śmierci ojca próbował zawładnąć całością imperium, co doprowadziło do wybuchu rebelii młodszych braci. W konsekwencji na zjeździe w Verdun w 843 r. dokonano ponownego podziału królestwa frankońskiego. Najstarszy Lotar otrzymał część środkową, rozdzielającą dzielnice jego młodszych braci, i utrzymał tytuł cesarza. Ludwik Niemiecki zachował władzę nad częścią wschodnią imperium karolińskiego, a najmłodszy Karol nad częścią zachodnią.
Dlaczego w traktacie z Verdun nie uwzględniono króla Akwitanii Pepina I?
Traktat w VerdunTraktat w Verdun nie przekreślił dążeń do jedności, ale pozostały one raczej w sferze ambicji politycznych i publicystyki. Podział dokonany w 843 r. nie był ostateczny, jeszcze kilkakrotnie podlegał rewizjom. Nigdy już jednak nie nastąpiło zjednoczenie wszystkich ziem znajdujących się niegdyś pod berłem Karola Wielkiego. W tym sensie porozumienie z Verdun okazało się trwałe. Na kryzys i upadek imperium karolińskiego złożyły się także inne przyczyny.
Wielość w jedności
Stworzone przez Karola Wielkiego państwo składało się z ziem połączonych w jedno siłą oręża. Różniły się one pod względem kulturowym, politycznym i gospodarczym. Szybko zaczęły się ujawniać tendencje odśrodkowe. Różne części cesarstwa w rzeczywistości niewiele łączyło poza osobą władcy. Poczucie wspólnoty kulturowej i ustrojowej okazało się zbyt słabe. W skład państwa frankońskiego wchodziły tereny o odmiennej strukturze etnicznej. Posługiwano się innymi dialektami: romańskimi na zachodzie i germańskimi na wschodzie. Z czasem te dialekty rozwinęły się w odrębne języki. Ważnym problemem były trudności komunikacyjne i bardzo powolny przepływ informacji.
Spośród wszystkich części wchodzących w skład imperium KarolingówKarolingów szczególnie wyróżniała się część wschodnia. Najpóźniej została ona włączona do państwa Karola Wielkiego, nigdy też nie należała do Rzymu i stąd np. rzadsza tu była sieć dróg. W części wschodniej silniejsze były także tradycje plemienne, a wpływy frankońskie znacznie wolniej się przyjmowały.
Wewnętrzny wróg…
Ważną rolę w osłabieniu więzi łączących różne części cesarstwacesarstwa odgrywało możnowładztwo. Jego przedstawiciele początkowo popierali ideę jedności państwa. Ich majątki znajdowały się w różnych częściach cesarstwa i nie leżało w ich interesie, by zostały one oddzielone granicami. Wobec osłabienia władzy centralnej zaczęli jednak przejmować większość jej funkcji na terenie swoich włości. Z czasem możni tworzyli zwarte kompleksy dóbr wyjętych spod królewskiej jurysdykcji, a sprawowane przez nich urzędy przekształcały się w dożywotnie i dziedziczne. W rezultacie ok. IX w. państwo zamieniło się w konglomeratkonglomerat ziem znajdujących się w rękach możnowładców. Władza królewska stawała się coraz bardziej zależna od arystokracji. Na przykład Karol Łysy, gdy obejmował rządy nad przekazaną mu w traktacie w Verdun ziemią, musiał się zobowiązać, że nie będzie występował przeciwko interesom możnowładztwa.
…i zagrożenie z zewnątrz
Istotnym czynnikiem osłabiającym jedność państwa frankońskiego było wzrastające z roku na rok zagrożenie zewnętrzne. Skłócone państwa frankijskiepaństwa frankijskie stały otworem dla obcych najeźdźców. Piraci normańscy atakowali od północy i zachodu, a ich ofiarą padły Fryzja i ziemie u ujścia Renu. Południowym brzegom Morza Śródziemnego zagrażali SaraceniSaraceni. Na wschodzie nasiliły się dążenia wyzwoleńcze Słowian Połabskich. Każde z państw powstałych po rozpadzie imperium Karola Wielkiego musiało myśleć o własnej obronie i mobilizować dla niej środki, niechętnie więc śpieszyło z pomocą krewnym zasiadającym na tronach sąsiednich państw. Pogłębiało to poczucie rozpadu i obcości między poszczególnymi częściami państwa frankijskiego.
Nowe dynastie
Pod koniec IX w. dawne imperium Karola Wielkiego ostatecznie się rozpadło. Znaczenie stracił sam tytuł cesarski, zdobywali go przypadkowi monarchowie, którzy bezskutecznie próbowali ustabilizować sytuację polityczną. Idea jedności cesarskiej została pogrzebana. W efekcie rozpadu państwa frankijskiego powstały monarchie narodowe: Francja, Niemcy i Włochy. Na przełomie IX i X w. wymarły wszystkie linie Karolingów, a na ich miejsce powołano na drodze elekcjielekcji przedstawicieli lokalnych rodów możnowładczych. Najwcześniej korona przeszła na osobę spoza dynastii we Włoszech – w 887 r. tron objął Berengar I, margrabia Friulu.
W państwie wschodniofrankijskim w 911 r. na tron powołano niemieckiego możnowładcę, księcia Saksonii Henryka Ptasznika, który założył dynastię Ludolfingów (nazwa pochodzi od imienia dziadka króla – Ludolfa). We Francji po śmierci ostatniego Karolinga do władzy doszedł w 987 r. Hugo Kapet (przydomek króla wziął się od francuskiej nazwy określającej płaszcz kościelny – chapet). Wywodził się z możnowładczego rodu Robertynów. Ród ten od końca IX w. odgrywał coraz większą rolę na terenach zachodnich państwa Franków i stał się dla słabnących Karolingów głównym rywalem do tronu. Nowy władca założył dynastię nazwaną od jego imienia dynastią Kapetyngów. Zasiadała ona na tronie francuskim przez ponad 300 lat (do 1328 roku).
W początkowym okresie władza nowego króla Francji nie była zbyt rozległa, gdyż państwo to najwcześniej ze wszystkich królestw frankijskich uległo rozdrobnieniu feudalnemufeudalnemu. Bezpośrednie rządy Hugona, będącego przed wyborem na tron hrabią Paryża i Orleanu, i jego potomków rozciągały się wyłącznie na obszarze domeny królewskiejdomeny królewskiej, a reszta terytorium francuskiego, podzielona na wiele samodzielnych księstw i hrabstw, znajdowała się pod panowaniem możnych. Wiele z tych księstw odwoływało się do tradycji plemiennych. Podziały polityczne nakładały się na różnice kulturowe. W poszczególnych regionach mówiono różnymi odmianami języka romańskiego, inaczej się ubierano, czczono innych patronów. Nie wszyscy mieszkańcy Francji uznawali też swoje pochodzenie od Franków, np. w Normandii za swoich protoplastów uznawano Normanów. W konsekwencji mieszkańcy Akwitanii, Prowansji, Burgundii, Normandii i Île‑de‑France mieli ze sobą niewiele wspólnego.
Słownik
traktat zawarty w Verdun w 843 r., na mocy którego nastąpił podział państwa Karola Wielkiego na część wschodniofrankijską, zachodniofrankijską i środkowofrankijską
(z łac. electio – wybór) wybór nowego władcy, najczęściej w przypadku wymarcia dynastii
dynastia panująca wywodząca się od Karola Młota i panująca w państwie frankońskim i powstałych po jego podziale państwie wschodnio - , zachodnio - i środkowofrankijskim od 753 do 987 r.
całość powstała ze złożenia różnych elementów
forma monarchii, w której władzę sprawuje cesarz, tradycyjnie uznawany za osobę wyższą rangą od króla
(łac. Regnum Francorum) początkowo państwo plemienne, a później jedno z najpotężniejszych państw we wczesnośredniowiecznej Europie, na bazie którego powstały państwa narodowe: Niemcy, Francja i Włochy
(z łac. feodum lub feudum – lenno) proces wydzielania się władztw terytorialnych w wyniku nadawania ziemi wasalowi przez seniora
(ang. domaine royal) zespół nieruchomości, praw i gruntów znajdujących się pod bezpośrednią władzą króla
pogląd, który nie uwzględnia całokształtu interesów państwa ani społeczeństwa
dzieło napisane przez Hrabana Maura, mnicha benedyktyńskiego, kronikarza i jednego największych uczonych swoich czasów
(gr. Sarakēnoí; z arab. szarkijjin od szark „wschód”) nazwą tą w średniowieczu określano wszystkich Arabów, zwłaszcza tych walczących z krzyżowcami na Ziemi Świętej
Słowa kluczowe
państwo Franków, traktat w Verdun, Karolingowie, Kapetyngowie, Ludolfingowie, Europa wczesnego średniowiecza
Bibliografia
Roczniki fuldajskie, w: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, PWN, Warszawa 1997.
Faber G., Merowingowie i Karolingowie, Warszawa 1994.